از قیام 19 دی تا حماسه 9 دی،حماسه مقاومت و فداکاری

زمینه‌های قیام

برای بررسی قیام 19 دی مردم قم بایستی اول فضای سیاسی – اجتماعی سال 56 و فضای کلی دهه 50 را مورد کنکاش قرار دهیم. بصورت خیلی مختصر می‌توان گفت؛ در دهۀ 50 رژیم شاه یکی از ثروتمندترین و قدرتمندترین کشورهای منطقه و دنیا بوده و از طرف دیگر، حمایت همه جانبۀ آمریکا پشتوانه این رژیم شاهنشاهی بوده است. به عنوان مثال «در سال 1356 درآمد نفتی ایران 7/20 میلیارد دلار بوده است».

ارتش مدرن 400000 نفری مسلح به پیشرفته‌ترین تسلیحات و با تشکیلات دقیق و منظم که خشونتش زبان زد عام بود در اختیار رژیم ایران بود.

شاه آنچنان به سلطنت خود امیدوار بود که در مصاحبه با خبرنگار ایتالیایی «اوریانا فالاچی» چنین مطرح می‌کند:

«به طور کلی من تنها نیستم، بلکه نیرویی مرا همراهی می‌کند که دیگران آن را نمی‌بینند. قدرت من، قدرت خدایی است و در ضمن دستورهای مذهبی دریافت می‌کنم... می‌دانم از طرف او برای انجام یک مأموریت انتتخاب شده‌ام»

با توجه به فضای سیاسی – اجتماعی دهه 50، وقتی در چنین فضایی قیامی رخ می‌دهد باید ریشه‌های آن را مورد بررسی قرار داد که این قیام از کجا نشأت گرفته است. مبارزه و قیام‌های مردمی علیه رژیم که اغلب نتیجه و محصول تلاش‌های فکری و عملی نخبگان سیاسی حوزه‌ها و دانشگاه‌ها بوده است علت واحدی نداشته است. به عبارت دیگر، می‌توان‌19 دی را انفجار فشارهای متراکم توده‌های مردمی دانست که زمینه‌های آن از کودتای‌27 مرداد 1332 شروع شد و با چند حادثه دیگر از جمله 15 خرداد 42،17 خرداد 54، و درگذشت مشکوک دکتر علی شریعتی و آیت‌الله مصطفی خمینی به آن دامن زده شد و آماده انفجار بود و مقاله توهین‌آمیز روزنامه اطلاعات جرقه این انفجار را زد .

جرقه قیام

بعد از قیام پانزده خرداد 1342،‌ رژیم شاه برای خنثی نمودن حرکت اسلامی مردم،‌امام را تبعید کرد و سعی فراوان داشت تا فرد یا تشکیلاتی را جایگزین خلاء‌ وجودی امام بکند؛ تا به این وسیله بتواند از یکسو با ظاهر اسلامی و عوام‌پسند،‌نظر توده‌ها را از امام منحرف سازد و از سوی دیگر این فرد یا تشکیلات خطر چندانی برای حکومت ایجاد نکند. مرجع‌تراشی در مقابل امام و .... از حرکتهای مشکوک بعد از تبعید امام تا روزهای پیروزی انقلاب اسلامی بود. شخص شاه و رژیم وی،‌ همواره سعی کردند تا یاد و خاطره امام را از اذهان ملت محو کنند و در این راستا با پخش اعلامیه و شبنامه، به امام توهین می‌کردند. رحلت مرموز آیت ا... سید مصطفی خمینی در آبان 1356 را می توان نقطه عطفی در نهضت اسلامی مردم ایران دانست. مجالس یادبود در سراسر کشور برگزار شد و در آن مراسم، تظاهرات گسترده علیه رژیم به پا شد. از این رو رژیم، تصمیم گرفت با توهین به ساحت حضرت امام خمینی، چهره ایشان را به عنوان رهبری نهضت مخدوش کند. در اواسط دی ماه 1356، پیک دربار، نامه ممهور به مهر دربار را به داریوش همایون، وزیر اطلاعات و جهانگردی داد. او نیز نامه را به روزنامه اطلاعات جهت انتشار سپرد. مسعودی، صاحب امتیاز روزنامه، مفاد مقاله را باعث واکنش علما و روحانیون و برای آینده روزنامه خطرناک می دانست، اما در تماس با وزیر اطلاعات و نخست وزیر، آموزگار، دریافت که برخی از مفاد تند و تحریک آمیز آن به خواست شاه در مقاله آمده است.

در صفحه هفتم روزنامه،‌ مقاله‌ای با عنوان "ایران و استعمار سرخ و سیاه" با نام مستعار "احمد رشیدی مطلق" نظر خوانندگان را به سوی خود جلب کرد. نویسنده در آن مقاله، به طور صریح بی‌حجابی را فضیلت دانسته و حجاب کهنه‌پرستی و ارتجاع سیاه معرفی شده و به امام خمینی، بزرگ مرجع عالم تشیع، اهانت کرده بود و قیام پانزده خرداد 1342 توطعه استعمار سرخ و سیاه معرفی شده بود. روزنامه رستاخیز نیز در همان روز،‌ تظاهرات گروه قابل توجهی از زنان مشهد را در مخالفت با کشف حجاب "تظاهری از یک اتحاد نامقدس"‌نامید.

حوزه علمیه قم به دنبال درج مقاله در روزنامه اطلاعات،‌حالت غیرعادی به خود گرفت و طلاب با رفتن به منازل مراجع،‌اعتراض خود را به رژیم شاه اعلام داشتند و با پیوستن مردم قم به جمع طلاب،‌این اعتراضات تبدیل به قیام نوزدهم دی ماه شد.

نتایج و پیامدها

1 ـ اثبات توخالی بودن شعار فضای باز سیاسی؛

2ـ ثابت شد که شاه از حرکت مذهبی ـ سیاسی به رهبری روحانیت و در راس آنها، حضرت امام، بیش از هر حرکت سیاسی دیگر وحشت دارد؛

3ـ نهضت در مسیر صحیح خود قرار گرفت؛ به نحوی که ترفندهای بعدی رژیم نیز بی ثمر افتاد؛

4ـ متحجرین و مروجان جدایی دین از سیاست منزوی شدند.

این قیام را باید نقطه عطفی در تاریخ نهضت اسلامی دانست چرا که پس از آن امواج انقلاب اسلامی شدت گرفت و با چهلم های پی در پی مردم نقاط مختلف ایران دامنه انقلاب فراگیر شد و در نهایت به سرنگونی رژیم پهلوی انجامید.

مقام معظم رهبری حضرت آیت اللّه العظمی خامنه ای درباره 19 دی می فرمایند:

" در ماجرای نوزدهم دیماه و حوادثی که به مناسبت برگزاری چهلم ها به صورت پی در پی بوجود آمد نکته اساسی این است که مردم متدین آماده فداکاری بر دستگاهی که از لحاظ قدرت مادی هیچ کم و کسر نداشت طوری پیروز شدند که هم آن دستگاه گیج ماند، هم همه محاسبه گران سیاسی مبهوت ماندند یعنی مثل توفانی نظامی را که مردم متدین و فداکار با آن مقابل شدند، در نوردید. "

واکاوی 9 دی 1388

بی‌تردید انتخابات دهمین دوره از ریاست‌جمهوری اسلامی ایران، رویدادی بی‌سابقه، پردامنه و در بردارنده تأثیراتی گسترده در جغرافیای سیاسی و اجتماعی ایران است. این رخداد بی‌شک از فصول درخور کنکاش در تاریخ پس از انقلاب و همچنان محمل ارائه تحلیل‌های متفاوت و متضاد خواهد بود. از جنبه‌های شاخص این اتفاق، سنجش مجدد نسبت تمامی عناصر و جریانات مؤثر در عرصه سیاست، با اصل انقلاب، نظام اسلامی و ارزش‌های آن است.

این پیروزی چشم گیر و معجزه گونه همانند خاری به چشم بیگانگان و وطن فروشان فرو رفت و آغاز گر فتنه های سال 1388 شد . این فتنه ها، نتیجه رسوبات افکار انحرافی کسانی بود که در طول چند دهه گذشته در تزاحم با افکار امام خمینی (ره) بودند و از ابتدا نیز در تقابل با اندیشه امام راحل به سر می‌بردند، منتهی در زمان امام خمینی (ره) نمی‌توانستند اظهارنظر کنند.فتنه هایی که گاه و بیگاه خاطر مردم و ملت شریف ایران و وطن دوستان واقعی را آزرده می نمود. این سیر ماجرا توسط موالی طاغوت درلباسها مختلف ونواهای گوناگون ادامه پیدا کرد تااینکه در9دی 1388بار دیگر اراده ولی فقیه زمان مستقر شد ودوباره فتحی دگرصورت گرفت.(توسط امت اسلام،تنها با اشاره ولی زمان،دربدترین شرایط جنگ نرم آن موقع ایران وبا برجای گذاشتن تلفات سنگین ایمانی واعتمادی در مردم)،درنهایت ولایت الله برولایت طاغوت زمان خود فائق آمد واین شد که رهایی ازطاغوت زمان به گفته رهبرفرزانه انقلاب «مستلزم سجده شکر مومنین»گشت.

حضرت آیت الله خامنه ای حضور عظیم و تعیین کننده ملت مؤمن، بابصیرت و با غیرت ایران را در راهپیمایی سراسری نهم دی ماه 1388، تجلی دست قدرت خدا و حرکتی ماندگار در تاریخ انقلاب خواندند.

ایشان در دیدار هزاران نفر از مردم قم، حضور عظیم و تعیین کننده ملت مؤمن، بابصیرت و با غیرت ایران را در راهپیمایی سراسری نهم دی ماه 1388، تجلی دست قدرت خدا و حرکتی ماندگار در تاریخ انقلاب خواندند و تأکید کردند: سلطه گران و جریانهای ضد دین که امروز در شرایط غبارآلود فتنه در مقابل نظام و انقلاب شعار می دهند همان کسانی هستند که سالها زیر پرچم مبارزه با امام و انقلاب صف آرایی کرده بودند و مردم نیز با درک همین شاخص و حقیقت، حضور تعیین کننده خود را در حفظ نظام و انقلاب، بار دیگر ثابت کردند.

حضرت آیت الله خامنه ای همچنین با اشاره به ابعاد مختلف حادثه عظیم 19 دی سال 56 در قم تأکید کردند: قیام 19 دی مردم قم در 32 سال پیش با ویژگیهایی همچون بصیرت، موقع شناسی، دشمن شناسی، و مجاهدت، مبدأ تحول و ایجاد جریانی عظیم در ملت ایران شد که همچنان درس آموز و تأثیرگذار است.

ایشان، اراده و مجاهدت انسانها را زمینه ساز شاخص شدن برخی روزهای تاریخ، از جمله 19 دی 56 دانستند و خاطرنشان کردند: روز 9 دی امسال نیز از جمله روزهایی است که به واسطه حرکت عظیم و فوق العاده مردم، در تاریخ ماندگار شد.

حضرت آیت الله خامنه ای با اشاره به شرایط غبارآلود کنونی تأکید کردند: در چنین شرایطی، این حرکت مردم، اهمیت مضاعفی داشت و روح ولایت، و روح حسین بن علی (ع) در آن دیده می شود و همانگونه که امام راحل همواره می گفت تجلی دست قدرت خدا بود.

آیت الله مکام شیرازی نیز در خصوص حماسه 9 دی 1388 بیان داشتند : حضور پرشور مردم در راهپیمایی روز 9 دی 1388، روح دیگری به انقلاب و کشور ما داد : راهپیمایی 9 دی، افزون بر جمعیت بسیار، از نظر کیفیت پرخروش بود و در مقابل همه زیان هایی که دیدیم تصور می کنم این حادثه برای ما منافع خوبی داشت.

تاثیرات حماسه 9 دی

حماسه‌ای که مردم ایران با حضور میلیونی خود در 9 دی آفریدند، سه تاثیر متفاوت بر سه گروه مختلف داشت. اول باعث دلگرمی و احساس غرور و قدرت خود مردم ایران و دوستان انقلاب در داخل و سراسر دنیا شد. دوم خشم و عصبانیت دشمنان و منافقان و البته واکنش همراه با انفعال و عقب‌نشینی آنها را به همراه داشت و سوم باعث بیداری عده‌ای شد که در چند ماه گذشته در تحلیل و بررسی اوضاع ایران تا حدودی دچار شک و تردید شده‌ بودند.

این حماسه بزرگ، بدون شک باشکوه‌ترین و بزرگترین اجتماع و راهپیمایی سراسری مردم ایران در 30 سال گذشته بود. در این مساله هیچ شک و تردیدی وجود ندارد. گواه این ادعا خود مردم ایران هستند که این حماسه بزرگ را خلق کردند. در بسیاری از شهرهای کوچک و بزرگ به ویژه تهران و قم، خود مردم شاهد هستند و تایید می‌کنند که تاکنون چنین اجتماع بزرگی را ندیده‌ بودند.

این حضور باشکوه نشان داد که درست در روزهایی که همه حرمت‌ها شکسته شد، مردم ایران زنده و بیدار هستند. در روزهایی که همه تعارفات کنار گذاشته شد و فضا چنان آشفته بود که هر کسی که مشکلی با نظام داشت، می‌توانست از فرصت بدست آمده استفاده کند و مشکلش را نشان بدهد و علیه نظام شعار بدهد، دیدیم که چنین نشد. کسانی در حماسه 9 دی به خیابان آمدند و از نظام و رهبری دفاع کردند که شاید از وضعیت معیشتی و مادی خود شکایت داشته باشند، اما آمدند. کسانی به خیابان آمدند که شاید از ما و امثال ما، برخوردهای ناشایستی هم دیده باشند، اما آمدند! کسانی به خیابان آمدند که شاید انتظارش را نداشتیم، اما آمدند.

از 19 دی 56 تا 9 دی 1388

در رویداد اول اگر چه بدنه حوزه علمیه قم و به‌ویژه طلاب جوان آن در اعتراض به مقاله موهن روزنامه اطلاعات، آماده اعتراضی گسترده و پرشور بودند، اما برخی از اعاظم و مدرسین نامدار، انتشار این مقاله را محملی برای کشتار و سرکوب شدید مردم توسط رژیم می‌انگاشتند و اعتراض وسیع بدان را مصلحت نمی‌‌شمردند. در این میان نقش‌آفرینی مؤثر آیت‌الله نوری در برگزاری جلسه با اساتید شاخص حوزه و متقاعد ساختن آنان در هماهنگی با بدنه پرشور طلاب موجب گردید که هزینه سرکوب این خیزش بزرگ برای دستگاه‌های امنیتی رژیم بسیار بالا برود و این قیام گسترده با تلفاتی کمتر از آنچه تصور می‌شد، صورت گیرد. به‌رغم آنکه پس از این رویداد، مدرسین حوزه، به‌ویژه آیت‌الله نوری هر یک به گوشه‌ای از کشور و به مناطق بد آب و هوا تبعید شدند، لکن حرکتی را بنیان نهادند که تداوم آن به پیروزی انقلاب اسلامی انجامید. پگاه مبارک 22 بهمن 57، سخت وامدار اربعین‌هایی است که از 19 دی ماه 56 آغاز گشت و شور و انگیزه انقلابی مردمان این دیار را به بار نشاند. 32 سال پس از آن اما، آیت‌الله نوری همدانی در عرصه‌ای دیگر به ایفای نقش پرداخت که اهمیت و خطوراتی کمتر از دی ماه 56 نداشت. او در این وادی نیز مانند 32 سال قبل، خط‌شکن بود. در شرایطی که برخی اقران وی در فضای تردید به سر می‌بردند و منتظر رویدادهای بعدی بودند، این عالم مجاهد با شناخت ماهیت رویدادهای جاری، حماسه‌ای دیگر یعنی حماسه با شکوه 9 دی 1388 را بنیان نهاد و همچون سالیان پیشین، پیشقراول هزاران طلبه پاکباز و پرشور در دفاع از حاکمیت اسلام شد. این دو رویداد در کنار تمامی عوامل دخیل در آن، بی‌تردید با نام آیت‌الله العظمی نوری همدانی ماندگار خواهد گشت و تاریخ درباره آن با آیندگان سخن‌ها خواهد گفت. اما چنین زمان‌آگاهی و بصیرتی، محصول ویژ‌گی‌های ذاتی و اکتسابی فراوان است، چیزی که شناخت آن بر تمام پیروان طریق حق‌طلبی، به‌ویژه طلاب و دانشجویان جوان حجت تواند بود.