از لابلای نامه‌های فروغی

 متن زیر نامه‌ای است از سوی محمدعلی فروغی – ذکاءالملک – سفیر ایران در آنکارا به مخبرالسلطنه هدایت رئیس‌الوزرا. این نامه در هشتم خرداد سال 1307 هجری خورشیدی از مبدأ آنکارا نوشته شده است.

راپرت به رئیس‌الوزراء

آنقره – آنکارا - 8 خرداد 1307

اگر به خاطر محترم مانده باشد چندی قبل بر حسب اعلام توفیق رشدی بک عرض کردم یک نفر از رجال عراق به آنقره خواهد آمد که با دولت ترکیه در باب روابط خودشان داخل مذاکره شود و خوبست بنده از نظریات دولت در باب روابط ایران و عراق مستحضر باشم که اگر صحبت پیش آید بدانم چه بگویم جوابی هم تلگراف شده بود اما قدری در کشف آن نقص بود و اساساً هم جواب برای مقصود بنده وافی نبود اینک خاطر محترم را مستحضر می‌دارد که آن شخص چندی است آمده است «صبیح نزهت بک» نام دارد هر چند عراقی است ولیکن به مناسبت آنکه سابقاً عراق جزء دولت عثمانی بود صاحب‌منصب عثمانی بوده است علاوه بر ترکی و عربی که زبان خود او محسوب می‌شود فرانسه و انگلیسی و فارسی هم حرف می‌زند و آدم بافهمی است در عراق وزیر و وکیل هم بوده است ابتدا روزی که در اسلامبول میهمان سفیر انگلیس بودم آنجا بود و با هم آشنا شدیم و همان روز سفیر انگلیس به بنده گفت آشنایی شما با این شخص مفید است و شاید مذاکرات خصوصی شما با او در باب اصلاح روابط ایران و عراق مؤثر شود حالا که به آنقره آمده‌ام او هم در آنقره است با بنده هم طرح خصوصیت ریخته و آمد و شد می‌کنیم بنده را میهمان هم کرده است زن و بچه‌اش اینجا هستند و به طور فامیلی با بنده رفتار می‌کنند گاه گاه صحبت از عراق و ایران و دوستی و برادری و یگانگی هم می‌کند از مسائل مبتلابها تا به حال آنچه گفتگو کرده است راجع به این بوده است که بنده را معتقد سازد که دولت ایران نباید برای ایرانی‌ها در عراق مزایای قضائی بخواهد و ماحصل حرف او این است که اولاً مزایای قضایی در عراق راجع به همه دول نیست و فقط انگلیسها و فرانسوی‌ها و ایطالیاییها (و شاید یکی دو دولت دیگر که فراموش کرده‌ام) دارای آن هستند آن مزایا هم منحصر به این است که دعاوی آنها در محکمة مختلطی محاکمه می‌شود و مرکب از دو قاضی انگلیسی و دو قاضی عراقی در تحت ریاست یک انگلیسی و این کیفیت را حتی ما برای آلمانها و آمریکایی‌ها قائل نشده‌ایم ترکها هم اصرار نخواهند کرد اگر دولت ایران جد کند که این مزیت را دارا شود نتیجه فقط یک ضرر فاحشی برای ما خواهد بود به این معنی که اتباع سایر دولی که دارای این مزیت هستند در عراق معدودند و برای رفع حاجت آنها عده معدودی قضات انگلیسی کافی است اما اتباع ایران بسیارند و عدة کثیری قضات لازم خواهیم داشت و این اولاً خرج گزاف برای ما دارد و شما می‌دانید که قضات انگلیسی چه مواجب‌های گزاف می‌گیرند ثانیاً ما را بیشتر در چنگ انگلیسها گرفتار می‌کند در صورتی که حق این است که ایران ساعی باشد که ما از دست انگلیسها زودتر خلاص شویم و انگلیسها خودشان حرفی ندارند بلکه ما را ترغیب می‌کنند که تکلیف دولت ایران را قبول کنیم اما شما باید دلتان بیشتر برای ما بسوزد.

بنده در این باب مخصوصاً با توفیق رشدی بک گفتگو کردم که بدانم نظر دولت ترک چیست گفت ما اساساً با کاپیتولاسیون برای هر دولتی باشد مخالفیم چنان که دیدید در جواب شما راجع به الغای کاپیتولاسیون در ایران چه احساسات موافقت‌آمیزی نشان دادیم اما مادام که در یک مملکتی نسبت به یکی از اتباع خارجه مزایایی برقرار باشد ما هم آن را برای خود می‌خواهیم چنان که اشکال ما در الغای کاپیتولاسیون در ایران نسبت به خودمان به این نظر بود که دیگران داشتند نه این بود که ما طالب آن بودیم و حالا که نسبت به دیگران موقوف کردید ما هم با کمال مسرت قبول می‌کنیم در عراق هم همینطور است و مادام که دیگری آنجا مزایایی دارد ما هم خواهیم داشت و دست برنمی‌داریم زیرا که اگر نداشته باشیم آن وقت این خود نسبت به ما کاپیتولاسیون وارونه است و منبعد ما تفوق ملل مغرب را بر خودمان زیر بار نمی‌رویم با مصر هم همین اشکال را داریم و قبول نخواهیم کرد.