نخستین سرشماری در تهران

سرشماری به مجموعه فعالیت هایی گفته می شود که شامل طراحی، برنامه ریزی، گردآوری، کدگذاری و طبقه بندی، ارزشیابی، اصلاح، تجزیه، تحلیل، چاپ و انتشار اطلاعات آماری از جمعیت و مسکن است.

سرشماری جمعیت به جمع آوری، ارزشیابی، تجزیه، تحلیل و انتشار داده های جمعیتی، اجتماعی ـ اقتصادی تمام افراد کشور یا منطقه ای مشخص از کشور در یک زمان معین گفته می شود.

هدف های اصلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن شامل: تهیه آمارهای پایه تا کوچکترین سطح های جغرافیایی، تهیه چارچوب های مناسب برای اجرای طرح های نمونه گیری، شناخت نیازها،کمبودها و امکانات بالقوه و شناخت اثرهای سیاست های اجرا شده پیشین با مقایسه اطلاعات است.

آمار و اطلاعات درست جمعیتی و اجتماعی- اقتصادی، توضیح، تفسیر و بررسی آنها از جمله نیازهای اساسی برنامه ریزان و سیاستگذاران هر جامعه ای به شمار می رود که بدون دسترسی به اطلاعات و آمار مربوط به خصوصیت های جمعیتی، اجتماعی و اقتصادی، اجرای برنامه ها و طرح های توسعه و عمرانی به صورت کامل به موفقیت نخواهند رسید.

بیشتر کشورها به صورت متوالی و منظم تعداد افراد سرزمین خویش را شمارش می کنند و این امر در بیشتر کشورها هر 10 سال یک بار صورت می پذیرد، در زمان سرشماری، اطلاعاتی نظیر میزان درآمد افراد، چگونگی محل زندگی، متاهل یا مجرد بودن و تعداد فرزندان خانواده استخراج می شود.

بر اساس اسناد موجود، نخستین قانون سرشماری در ایران در 10 خرداد 1318 هجری خورشیدی به تصویب مجلس شورای ملی رسید و این سرشماری در کشور بر اساس این قانون در یکم تیر همان سال آغاز شد و کاشان نخستین شهری بود که آمارگیری در آن به اجرا درآمد و بعد از آن سرشماری در منطقه های گوناگون کشور صورت پذیرفت.

نخستین سرشماری در تهران نیز با توجه به این قانون در 10 اسفند 1318 هجری خورشیدی اجرا شد و برای اجرای این سرشماری دولت برنامه ریزی های منظمی را شکل داد، دولت این روز را در پایتخت تعطیل عمومی اعلام کرد و شهربانی کل کشور با اطلاعیه ای به آگاهی مردم تهران رساند که در این روز از منزل های خویش به غیر از موارد ضروری و با اطلاع شهربانی خارج نشوند. سرشماری از ساعت پنج صبح در تهران شروع شد و تا هشت و 30 دقیقه شب به طول انجامید، پس از پایان کار دولت با بررسی اطلاعات ارایه شده؛ در اطلاعیه ای رسمی جمعیت تهران را 540 هزار و 87 تن اعلام کرد.

پس از تهران در شهرهای دیگر نیز سرشماری صورت پذیرفت، این سرشماری که از سال 1318 هجری خورشیدی آغاز شده بود، در شهریور 1320 هجری خورشیدی به دلیل حمله متفقین به ایران و اشغال نظامی کشور، در گنبد کاووس متوقف شد و این برنامه نیمه کاره باقی ماند.

براساس نتیجه این سرشماری که در 35 شهر کشور به اجرا درآمد، جمعیت کل کشور 2 میلیون و 264 هزار و 866 تن اعلام شد و تهران پرجمعیت ترین شهر ایران لقب گرفت.

سرشماری های اداره کل آمار ایران تا 1329 هجری خورشیدی اغلب محلی و آزمایشی بود تا آن که در 1335 هجری خورشیدی سرشماری رسمی و منظمی به وسیله ی مرکز آمار ایران انجام شد.

این سرشماری 15 روزه در آبان ماه آغاز و بر اساس نتیجه آن جمعیت ایران 18 میلیون و 954 هزار و 704 تن اعلام شد و از این پس سرشماری به طور منظم و متوالی هر10سال یک بار در کشور صورت گرفت که با تصویب قانون تاسیس مرکز آمار ایران در 1344 هجری خورشیدی آمارگیری و عملیات استخراج آن بر عهده سازمان مرکزی آمار کشور نهاده شد.

دومین سرشماری عمومی کشور در سال 1345 هجری خورشیدی از هشتم تا 27 آبان در کشور صورت پذیرفت و بر اساس آن جمعیت ایران 25 میلیون و 788 هزار و 732 تن عنوان شد.

آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن از دوم تا 24 آبان 1390 هجری خورشیدی در سراسر کشور اجرا و بر این اساس، جمعیت ایران 74 میلیون و 961 هزار و 702 تن اعلام شد. 71 درصد از این آمار را جمعیت شهری تشکیل می دهد که متوسط نرخ رشد جمعیت سالیانه معادل 3/1 درصد است.

اطلاعات مناسب و دقیق از قدرتمندترین و تاثیرگذارترین اهرم های پیشرفت و توسعه هر جامعه ای محسوب می شود و یکی از مهم ترین عوامل برای برنامه ریزی مناسب دولت ها به شمار می رود، زیرا با دسترسی به آمار درست می توان سنگ بنای رشد و پیشرفت را در زمینه های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جامعه محکم و استوار گذاشت.

با الهام از: کتاب سرشماری ها و آمارگیری های ایران و جهان از دیرباز تا کنون