۴۲ اثر ثبت شده ایران در فهرست ملی حافظه جهانی:‌ از سرود‌های انقلابی تا اسناد شهدای دفاع مقدس

طرح تشکیل کمیته ملی حافظه جهانی در ایران اواخر سال 1384 مطرح شد. به دنبال رایزنی کمیسیون ملی یونسکو با برخی نهادهای فرهنگی قرار شد، دبیرخانه این کمیته در سازمان اسناد و کتابخانه ملی به ثبت برسد‌. درنتیجه با مشورت کمیسیون ملی یونسکو دستورالعملی با عنوان دستورالعمل اجرایی کمیته ملی حافظه جهانی در شش ماده و دو تبصره در تاریخ  15 شهریور سال 1385 تدوین شد،. برمبنای این دستورالعمل مقرر شد اعضای کمیته ملی حافظه جهانی، متشکل از رؤسا یا نمایندگان نهادهای سازمان اسناد و کتابخانه ملی‌، سازمان صدا و سیما‌، سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی‌، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، کتابخانه حضرت آیت الله مرعشی نجفی‌، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران،‌ کمیسیون ملی یونسکو وزیر و شش نفر از صاحبنظران حوزه میراث مستند باشند.

برای شرکت در برنامه حافظه جهانی و معرفی هر اثر ابتدا برگ پیشنهاد ثبت که براساس پرسشنامه رسمی یونسکو تنظیم شده است،‌ توسط صاحب یا صاحبان اثر تکمیل می‌شود و پس از بررسی اولیه و احراز شرایط، در گروه ارزیابی کمیته ملی حافظه جهانی، پرونده جهت تصمیم­‌گیری نهایی به کمیته ملی حافظه جهانی ارسال می‌شود. این کمیته نیز در مرحله نخست آثار واجد شرایط را در حافظه جهانی ایران به ثبت می­‌رساند و از بین آثار برای هر دوره دو اثر را برای ثبت در حافظه جهانی یونسکو معرفی می‌کند. این آثار از طریق کمیسیون ملی یونسکو در ایران به برنامه حافظه جهانی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (unesco) ارسال می‌شود.

کشور ما ایران با وجود اینکه تنها 8 سال است که به برنامه حافظه جهانی یونسکو پیوسته است،‌ توانسته 42 اثر را در فهرست ملی به ثبت برساند. همچنین 7 اثر در فهرست بین‌الملل و 4 اثر در فهرست منطقه‌ای از ایران به ثبت رسیده است.

فرزانه فرزام عضو کمیته ملی حافظه جهانی یونسکو در این زمینه می‌گوید:‌ در سال گذشته یکی از پرکارترین سال‌های فعالیت در حوزه حافظه جهانی را داشتیم،‌ اما این اتفاق مسکوت ماند.کمیته ملی حافظه جهانی یونسکو 8 سال است که در ایران فعالیت می‌کند و سال 92 پرکارترین سال فعالیت آن بوده است،‌ کمیته حافظه جهانی یونسکو دارای 3 فهرست ملی‌، بین‌الملل و منطقه‌ای است،‌ در فهرست ملی 42 اثر را به ثبت رسانده‌ایم،‌ در فهرست منطقه‌ای برای نخستین‌بار 4 اثر به ثبت رسید و در فهرست بین‌المللی 7 اثر ثبت شده داریم.

فرزام اضافه می‌کند:‌ در کمیته حافظه جهانی آثاری که برای ثبت جهانی و منطقه‌ای معرفی می‌شوند، باید حتما در فهرست ملی به ثبت رسیده باشند،‌ بنابراین ثبت 42 اثر در فهرست ملی حائز اهمیت است.

اما چه آثاری از ایران در 3 فهرست ملی‌، منطقه‌ای و بین‌المللی کمیته حافظه جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند؟

آثار ثبت شده در فهرست ملی حافظه جهانی یونسکو به ترتیب ثبت و به تفکیک سال عبارتند از:

آثار ثبت شده در سال 1387

• قرآن‌های خطی نگاشته شده روی پوست آهو (سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی)‌
• شاهنامه بایسنقری (کاخ موزه گلستان)
• وقفنامه ربع رشیدی (کتابخانه مرکزی تبریز)
•  مجموعه اسناد تشکیلات اداری دوره صفویه آستان قدس رضوی (سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی)
• المسالک و الممالک (موزه ملی ایران)
• سفینه تبریز (کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی).

آثار ثبت شده در سال 1388

• پنج گنج (خمسه) نظامی (مدرسه عالی شهید مطهری)
•  پنج گنج (خمسه) نظامی (کاخ‌موزه گلستان)
•  پنج گنج (خمسه) نظامی (موزه ملی ایران)
•  پنج گنج (خمسه) نظامی (کتابخانه و موزه ملی ملک)
• پنج گنج (خمسه) نظامی (کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران)
•  التفهیم لاوائل صناعه‌ التنجیم (کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی)

آثار ثبت شده در سال 1389 

• مجموعه تصاویر و بیانات حضرت امام خمینی(ره) اداره‌کل آرشیوها و کتابخانه‌های سازمان صدا و سیما
•  مجموعه عکس‌های تاریخی(موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران)
•  مجموعه برگزیده نقشه‌های دوره قاجار ایران (مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه)
•  وندیداد (کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران)
•  بیاض تاج‌الدین احمد وزیر (کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه اصفهان)‌
•  تلخیص اقلیدس (کتابخانه آیت‌الله سریزدی مسجد حظیره در یزد)‌
•  جزوات قرآنی عثمان بن وراق (سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی)

 آثار ثبت شده در سال 1390

• مجموعه سرودها و آثار موسیقایی انقلاب اسلامی (اداره‌کل آرشیوها و کتابخانه‌های سازمان صدا و سیما)
• مجموعه سرودها و آثار موسیقایی دفاع مقدس (اداره‌کل آرشیوها و کتابخانه‌های سازمان صدا و سیما)
• ذخیره خوارزمشاهی (مدرسه عالی شهید مطهری)
• ذخیره خوارزمشاهی (کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران)‌
• نهج‌البلاغه (مرکز احیاء میراث اسلامی در قم)
• انجیل رسولان (کتابخانه مرکزی تبریز)

 آثار ثبت شده در سال 1391

• مجموعه اسناد شهدای انقلاب اسلامی ایران 1342- 1359 (بنیاد شهید و امور ایثارگران)
•  مجموعه اسناد شهدای دفاع مقدس 1359- 1367 (بنیاد شهید و امور ایثارگران)
•  اذان رحیم موذن زاده اردبیلی (اداره‌کل آرشیوها و کتابخانه‌های سازمان صدا و سیما)
•  فیلم مستند جان مرجان (اداره‌کل آرشیوها و کتابخانه‌های سازمان صدا و سیما).

آثار ثبت شده در سال 1392

• کتابچه جمع و خرج کل ممالک محروسه سیچقان‌ئیل سنة 1318 (مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران)
• گنجینه فرهنگ مردم (اداره‌‌کل آرشیوها و کتابخانه‌های سازمان صدا و سیما)
• مجموعه اسناد و تصاویر کربلا طی سال‌های 1777 – 1992 میلادی (آرشیو مرکز آموزش و پژوهش‌های بین‌المللی وزارت امور خارجه)
• کلیات سعدی (سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران) 
•  مثنوی مولوی (کتابخانه و موزه ملی ملک)
•  مثنوی مولوی، 12494- 5 (سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران)
• مثنوی مولوی (سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی)
• مثنوی مولوی (کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی)
• مثنوی مولوی (کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران)
• مثنوی مولوی (کاخ‌ موزه گلستان)
• مثنوی مولوی، 11268- 5 (سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران)
• الابنیه عن حقایق الادویه (کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی)
• سفرنامه ناصر خسرو (سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران)