نقش متخصصان ایرانی در ارتقای صنعت ارتباطات ایران به رتبه ۱۰ جهان

به گزارش خبرنگار فناوری اطلاعات و ارتباطات خبرگزاری تسنیم ، عرصه ارتباطات همواره با فراز و نشیب‌هایی روبه‌رو بوده اما روند توسعه‌ای را به‌گونه‌ای طی می‌کند که کمی غفلت می‌تواند مضر باشد. مخابرات که ارتباطات اولیه را شکل داد و زمینه را برای دیتا و ارتباطات مبتنی بر داده فراهم کرد، اولین پرچم‌دار توسعه این حوزه به‌شمار می‌آید و ورود آن به ایران زمینه را برای توسعه‌های آینده باز کرد.

مخابراتی که ارتباطات و فناوری اطلاعات را مدیون خود ساخته است، موجب شد تا با رویکرد دستاوردهای انقلاب اسلامی در این حوزه و زمینه‌های توسعه‌ای آن به پای صحبت‌های مدیرعامل خوش‌برخورد پیشین مخابرات، صابر فیضی بنشینیم و گفت‌وگویی را حول این موضوع با یکدیگر داشته باشیم، که مشروح آن را در زیر می‌خوانید:

آقای مهندس، در شروع بحث، ساختار کلیشه گفت‌وگو را بشکنیم و یک‌راست به‌سراغ قیاس حوزه‌ای برویم که همه از پیشرفت آن مطلع هستند و می‌دانند که زندگی بدون ارتباطات معنایی ندارد؛ وضعیت این حوزه را نسبت به گذشته چطور ارزیابی می‌کنید؟
فیضی: به‌اعتقاد من حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات را نمی‌توان در بازه‌ای بلندمدت مورد ارزیابی و نقد قرار داد چرا که سرعت رشد این حوزه به‌اندازه‌ای است که باید هر شش ماه را با شش ماه قبل از آن بسنجیم.
قاطعانه می‌گویم، اگر در این مسیر توسعه‌ای در استفاده از کاربری‌ و سرویس‌ها نجنبیم، عقب می‌افتیم و دیگر نمی‌توانیم خود را با رشد شتابان این حوزه تطبیق دهیم.

حوزه ارتباطات به‌یقین جزو حوزه‌هایی است که کار تخصصی می‌طلبد و عده‌ای به‌همین واسطه ممکن است از آن سر در نیاورند؛ اما جذابیت هم در این بخش به‌اندازه‌ای هست که اگر کسی درگیر آن شود، دل‌کندن از آن بسیار سخت و اصلاً شاید نشدنی باشد.

ارتباطات چه نقشی در ارتباطات بازی می‌کند؟

فیضی: ارتباطات یکی از عوامل اصلی اقتصاد به شمار می‌رود و نقش بسیار اساسی در درآمد سرانه کشورها دارد. ارتباط این حوزه با اقتصاد را به این شکل می‌توان گفت که استفاده از ارتباطات و فناوری‌های نوین می‌تواند از هزینه‌های سبد خانوار و کشور بکاهد و روندی نزولی را در آن‌ها منجر شود.
تفکر حاکم بر این حوزه اقتصادی پیش از انقلاب به چه نحوی بود؟
فیضی: پیش از انقلاب تفکر خاصی در مدیریت کشور حاکم بوده است به گونه‌ای که اگر به عقب بازگردیم، متوجه می‌شویم همیشه چشم‌مان به دست دیگران بوده است و علاوه بر این در فرهنگ هم مقلد بوده‌ایم و فرهنگ غربی را تقلید می‌کرده‌ایم.
چند روز گذشته صدا و سیما تکه‌ای از تصاویر قبل از انقلاب را از شیراز نشان داد که در آن شاه مشغول سخرانی در  سمیناری بود و بحث تغییر در سبک آهنگ و آواز ایرانی را پیش کشید و گفت "از این فرهنگ باید فرهنگ دیگری بسازیم".
این موضوع برای اهالی فن غیر قابل هضم بود و هست چرا که وقتی فرهنگ شکل خاصی به خود بگیرد، تغییر آن سخت و نشدنی است، اما همین موضوعات که بی‌فرهنگی را به دنبال داشت موجب شد اشعار بزرگانی چون سعدی به سبک‌های پاپ و جاز اجرا شود.

در واقع پیش از انقلاب مصرف کننده صرف بودیم؟

فیضی: پیش از پیروزی انقلاب، فرهنگی در حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات وجود نداشت، که بخواهیم در آن کاری انجام دهیم زیرا کسانی‌که در امور ارتباطات به نوعی فعالیت داشتند، کاملا زیر نظر خارجی‌هایی بودند که اجازه ورود و کار را به متخصصان داخلی نمی‌دادند.

اما جالب بود که مصرف‌گرای خوبی بودیم و هر تغییری که در حوزه نیازها و مصرف می‌افتاد به سرعت ما را به سمت مصرف آن موضوع می‌کشاند. اگر قدیمی‌ترها خاطرشان باشد دقیقا زمانیکه استفاده از تلفن رایج شد، EMDهای زیمنس به ایران آمد و در گوشه گوشه کشور شاهد پدیدار شدن این گوشی‌ها بودیم و هرچند از بعد مصرف عقب نبودیم اما خودمان هیچ کاری نمی‌توانستیم، انجام دهیم.

جوانان علاقه‌مند به این حوزه در آن زمان چه می‌کردند و صرفا با تحصیل در رشته‌ای که آینده‌ای روشن نداشت، ارضا می‌شدند؟

فیضی: البته در آن زمان هم، ایرانی‌هایی بودند که به این حوزه بسیار علاقه‌مند بودند و به دلیل محدودیت‌هایی که گفتم روانه کشورهای دیگر می‌شدند تا بتوانند توانمندی‌هایشان را ارتقا داده و خود را به روز کنند؛ کم نبودند که در پیش از پیروزی انقلاب راهی کشورهای دیگر شدند و به ادامه تحصیل پرداختند.
اما همین رویه در بعد از پیروزی انقلاب دگرگون و مباحثی چون خودکفایی و تحقیقات پیش کشیده شد؛ هرچند ممکن نبود بتوانیم در تمامی حوزه‌ها خودکفا شویم و این با نگاهی به فعالیت دیگر کشورها نیز قابل حصول بود اما قدرت مضاعفی را در جسم جدید تزریق کرده بود.
دستاورد چنین دیدگاه‌هایی این بود که تحقیقات دانشگاهیان شروع و جدی‌تر شد و به این واسطه در نگهداری و مدیریت سیستم‌ها وابستگی‌مان به خارج قطع شد و خارجی‌ها هم در ارائه هر سیستمی می‌دانستند که باید آموزش‌هایی را برای نگهداری از آن به ایرانی‌ها داشته باشند و در واقع جایگاهی در این حوزه یافتیم.
تداوم این رویه موجب شد که زمینه برای ورود تلفن ثابت و تجهیزات انتقال همچون کابل نوری به کشور مهیا شود اما باز هم سرعت رشد تکنولوژی در حدی بود که نمی‌توانستیم علی‌رغم تمامی حمایت‌هایی که می‌شد خود را با این پیشرفت تطابق دهیم.

با پذیرش و توسعه تلفن ثابت در کشور و با توجه به اینکه مدت زمان اندکی تا توسعه ارتباطات سیار سپری شد، آمادگی لازم را برای ورود تلفن همراه در کشور داشتیم؟ و مسئولان کشور چه نقشی در این زمینه ایفا کردند؟

فیضی: از تلفن ثابت و توسعه آن در کشور چیزی نگذشته بود که تکنولوژی  به سمت ارتباطات سیار رفت و حمایت‌ها هم به اندازه‌ای نبود که بتوانیم تولید تجهیزات این بخش را در داخل کشور داشته باشیم و نتیجتا در این بخش وابستگی‌مان همچنان باقی ماند.
جالب است که مروری از گذشته داشته باشیم، تا سال 68 در تلفن ثابت درجا می‌زدیم و رشدی نداشتیم اما  بعد از آن توسعه تلفن ثابت مطرح شد و دو سال بعد از رشد ثابت، موبایل و دیتا به شدت مطرح و در کشورهای توسعه یافته توسعه یافت.
این به معنی عقب ماندن از دنیا نیست بلکه بعضی اوقات سیاست‌های اشتباهی اتخاذ می‌شد که نه تنها سرمایه‌گذاری در تولید و توسعه محوری را در دستور کار نداشت بلکه استفاده از تکنولوژی را هم منع می‌کرد.

یکی از این موضوعات در سال 76 اتفاق افتاد و نمایندگان مجلس با مصوبه‌ای موجب جوی در این صنعت و بخش ارزش افزوده‌ای شدند و به دنبال آن موبایل را کالایی لوکس عنوان کردند و به این واسطه اعتبارات توسعه‌ای آن را کاهش دادند و مدیران دولتی را هم از استفاده منع کردند.

پس با این حساب می‌توان گفت چالش‌ها تمام شده و آماده حرکت در حوزه ارتباطات با سرعتی بیش از پیش هستیم؟

فیضی: البته وضعیت حال حاضر دیتا هم توفیری به نسبت گذشته ندارد و دیدگاه‌های خاصی حاکم است که مانع از توسعه این بخش در صنعت ارتباطات و فناوری اطلاعات است؛ یکی از این مباحث هم استفتاء اشتباه از یک مرجع تقلید بود که به موجب آن رسالت صنعت دیتا زیرسوال می‌رفت.

به عقیده شما کدامیک از مسئولان نقش برجسته‌ای در توسعه این حوزه داشتند؟

فیضی: به عقیده من اگر دیدگاه‌های مهندس غرضی در ارتباطات و بحث‌های اقتصادی ارتباطات پایدار می‌ماند وضعیت بسیار بهتر از آن چیزی بود که در حال حاضر شاهد آن هستیم و در کل صنعت ارتباطات ثابت و سیار بسیار مدیون ایشان است.
غرضی با اصرار بر توسعه ارتباطات، سوئیچ‌های دیجیتال را وارد کشور کرد و حتی این سیستم‌ها را در بخش‌هایی به مونتاژ و تولید رسانید. به عنوان مثال شش تولیدکننده سوئیچ تلفن ثابت و تجهیزات انتقال در ایران زنده شدند و این تولیدکنندگان در دوره بعد از غرضی هم بودند اما متأسفانه هم‌اکنون تمامی آن‌ها تعطیل شده‌اند.
دلیل هم مشخص است، حاضر نشدیم بخشی از درآمدهای این حوزه را خرج تحقیق و توسعه (R&D) کنیم و دولت همواره درآمدهای حاصله از این بخش را در حوزه‌های دیگر مصرف می‌کرد و به همین دلیل واردات خارجی با قیمت پایین‌تری نسبت به داخلی‌ها عرضه شدند و نهایتا موجب برکناری تولیدکنندگان داخلی شدند.

بسیار درصدد رسیدن به هاب منطقه هستیم و برنامه‌هایی هم در این راستا داشتیم، فکر می‌کنید چرا نتوانسته‌ایم به این رسالت برسیم؟
فیضی: با حلوا حلوا گفتن که دهن شیرین نمی‌شود...
با آنکه بسترهای ارتباطاتی خوبی در کشور وجود دارد و در دولت نهم هم سرمایه‌گذاری‌های خوبی در این راستا شده و تلفن همراه از هفت میلیون به 70 میلیون رسید اما تا زمانیکه ثبات مدیریتی و سیاستگذاری نداشته باشیم، نمی‌توانیم به این هدف برسیم.
سیاست‌ها باید پایدار باشد و حداقل 20 درصد از درآمدهای حاصل شده از فعالیت‌های ارتباطاتی و مخابراتی در کشور طبق تأکیدات سیاست‌های اصل 44 صرف تولید و توسعه در همین بخش شود.
مردم ایران استقبال بسیار خوبی از ارتباطات و فناوری اطلاعات و دستاوردهای آن دارند، اما مسئولان با نوعی نگرانی به این موضوع نگریسته و مانع اصلی در توسعه به شمار می‌روند و از این حیث در بخش‌های دولتی عقب افتاده‌ایم.

تا حال حاضر اقداماتی برای الکترونیکی کردن ساختارهای سازمانی شده است؟

فیضی: متأسفانه برای زیرساخت‌های الکترونیکی در کشور بودجه‌های چشم‌گیری در نهادها کنار گذاشته می‌شود اما در عمل به مسیرهای دیگری کشیده می‌شود که در نهیات هیچ اقدامی را در این راستا شاهد نیستیم.

چرا چنین اتفاقی افتاده است؟

فیضی: خصلت مهم تکنولوژی و مخصوصا فناوری اطلاعات این است که تمامی اعمال را شفاف می‌کند و اگر استفاده کامل از آن صورت گیرد، دیگر نیازی نیست مردم مراجعه حضوری به مراکز و ارگان‌ها داشته باشند.
خوب است خاطره‌ای را از حذف قبوض تلفن بگویم؛ زمانیکه قبوض را حذف کردیم، استقبال مردم در طرح پایلوت در یک استان به اندازه‌ای بود میزان پرداخت‌ها، 20 درصد به موقع‌تر انجام شد؛ در راستای اجرای این طرح حتی همکاران خود من هم در مخابرات دیدگاه خوبی نسبت به آن نداشتند و موانع بسیاری موجود بود که در نهایت شاهد برطرف شدن چنین دیدگاه‌هایی بودیم.

جایگاه تخصصی فناوری را چطور ارزیابی می‌کنید؟

فیضی: متخصصان زبده فناوری اطلاعات و ارتباطات در کشور جایگاه کشور را به 10 کشور برتر دنیا رسانده‌اند و از این منظر هیچ مشکلی در کشور وجود ندارد و توانمندی بسیاری در کشور داریم.
در بعد علمی و دستاوردها خوب است گفته شود، زمانیکه دانشگاه آزاد مطرح شد و روی کار آمد، عده‌ای همواره از این موضوع بهره‌های سیاسی بردند در حالیکه بار سنگینی از روی دوش دانشگاه‌های کشور برداشته شد و موجب ارتقای تخصص در کشور شد.
سطح علمی به تناسب چنین فعالیت‌هایی ارتقا یافت اما نتوانستیم برنامه منسجم و مشخصی برای اشتغال و تولید داشته باشیم و سرانجام فرهنگ، تولید و اشتغال با سطح علمی سازگار نشد و عقب ماند.
دیدگاه شما برای ورود به حوزه ارتباطات چه بود؟
فیضی: با پیروزی انقلاب من حدودا هجده سال داشتم و کاملا خاطرم هست معدود افرادی تلفن داشتند؛ در آذربایجان شرقی در بین  سه هزار روستا، تنها شاید سه روستا دارای تلفن بودند و حتی شهرها هم تلفن به آن صورت نداشتند و اغلب تلفن‌های هندلی دیده می‌شد و در مجموع بحث ارتباطات چندان مطرح نبود؛ در مقابل، نامه بسیار اهمیت داشت و رایج بود.
بحث ورودم به ارتباطات ناشی از علاقه‌ام به رادیو و تلویزیون بود و در ورودی دانشگاه نیز در دو رشته الکترونیک و فیزیک قبول شدم و سرانجام الکترونیک را انتخاب کردم.
از بچگی با توجه به اینکه برای رفتن به مدرسه از کنار دکل‌های ارتباطی بسیاری رد می‌شدم، همواره طبل‌های روی کابل‌های دکل‌ها برایم سوال بود که این‌ها چیستند و چه کاری انجام می‌دهند و اگر بخواهم صرفا علاقه‌ام به این حوزه را بگویم، این علاقه شاید از کودکی در من شکل گرفت.
آنچه که به عنوان تجربه در مدت زمان کاری‌تان به دست آوردید، چه بود؟
فیضی: هرکس گمان کند، مدیر است و خود را به روز نگاه ندارد از قافله عقب خواهد ماند و تکنولوژی و در کل زندگی از او سبقت خواهد گرفت؛ در پست و جایگاه من، همواره باید از خود بپرسیم چند درصد توانمندی استفاده از سرویس‌های موبایل را دارم تا بتوانم خود را محک بزنم. مدیرانی که ادعا دارند اگر دیدند یک بچه اطلاعات بیشتری از آنان در استفاده از تلفن همراه دارد، باید بیشتر تأمل کنند.
تکنولوژی به سرعت در حال پیشرفت است و منتظر عده‌ای خاص بابت عقاید خاص نمی‌ماند، ما هم در کشور زیرساخت‌ و هم در دنیا جایگاه خوبی داریم اما در میان کشورهای منطقه شاید از آخر، دوم یا سوم باشیم.
نظر شما درباره کسانی که خارج از کشور بودند و در زمان انقلاب بازگشتند، چیست؟
فیضی: شاید بیان این موضوع برای جوان این نسل، معنا و مفهومی نداشته باشد. کسانی که دور از وطن بودند یا هستند، این موضوع را درک خواهند کرد؛ وطن رنگ‌ورویی دارد که مثال زدنی نیست، نان و آبش مزه‌ای دیگر دارد.
حداقل دستاوردی که وطن برای این افراد داشت این بود که دیگر، در کشور خودشان تحقیر نمی‌شدند و ارج و قرب پیدا می‌کردند. البته در برابر این موضوع عملکرد آنان بیشتر قابل تحسین بود چرا که با رفتن خارجی‌ها از کشور همین افراد بودند که سیستم‌های خاموش شده آن‌ها را روشن و سرپا نگاه داشتند.
انقلاب چنین ایده‌ای را به جوانان کشور داد و موجب رشد و نمو آنان شد؛ سطح آگاهی و دخالت همگان در مباحث کشور دیگر دستاورد بود که موجب شد تریبون یک طرفه نباشد و دیگری برای مردم تصمیم نگیرد.
در حال حاضر موضوعی در دنیا وجود ندارد که جوانان ایرانی از آن بی‌اطلاع باشند. تکیه بر علم مرزهای جغرافیایی را شکسته است.
چرا تکنولوژی پذیری ضعیفی در کشور داریم؟
فیضی: با تکنولوژی نمی‌شود مبارزه کرد و هر تکنولوژی هم استفاده‌های مثبت و هم منفی دارد. در شهریور سال 67 وقتی امام بحث استفاده از آلات موسیقی و شطرنج را پیش کشید، بسیاری بر روی این موضوع بحث داشتند، اما یک جمله از آیت الله جنتی بگویم که در ارتباط با این موضوع مطرح کردند: وقتی سرود جمهوری اسلامی با ابزار و آلات موسیقی غربی نواخته می‌شود ما به احترام آن، بلند می‌شویم و نه تنها گوش می‌کنیم بلکه از استماع آن لذت می‌بریم.
با تکیه بر چنین دیدگاه پرمغزی باید گفت، تمامی تکنولوژی‌ها هم بعد منفی و هم مثبت دارند؛ برگردیم به گذشته و زمانیکه نوبل دینامیت را ساخت؛ دینامیت توسط وی با هدف بازگشایی جاده‌ها، کوه‌ها و معادن ساخته ولی تبدیل به بمب شد.
در حال حاضر تمام نگرانی‌ها ناشی از جامعه است که نکند نحوه استفاده را بلد نباشد در حالیکه نحوه استفاده را خوب می‌داند و تنها باید خوراک خوب و مناسب برای آن تهیه کرد.
چند سال گذشته که در مخابرات بودم، آماری را روی اینترنت و فیلترینگ گرفتیم که مشخص شد، 94 درصد استفاده‌های پروکسی در اینترنت در سال‌های 82-83، جهت دستیابی به مباحث علمی بود و علی‌رغم اینکه عده‌ای فیلترینگ را نقد می‌کنند اما در تمامی کشورها فیلترینگ وجود دارد.
اشاره‌ای هم به خصوصی سازی مخابرات که یکی از دستاوردهای بعد از انقلاب بود داشته باشیم، چه تجربه‌ای برای شما بود؟
فیضی: تمامی همکاران مخابراتی بنده می‌دانند که دیدگاه من قبل از سیاست‌های اصل 44 به سمت خصوصی شدن، بود.
انقلاب در بهترین دوران سنی من اتفاق افتاد. امام(ره) فرمایشی داشتند: هر کاری که مردم بتوانند انجام دهند، دولت باید آن را واگذار کند؛ این یک جمله تدوین سیاست بود و خوب در ذهن من جای گرفت.
از آن مهم‌تر وقتی مجموعه‌ای خصوصی اداره شود، اهمیت به کار شکلی دیگر پیدا می‌کند و کیفیت و بهره‌وری بالا می‌رود.
قبل از مباحث خصوصی‌سازی هم بسیار حامی حقوق فعالان خصوصی بودم تا جاییکه در بسیاری از موارد طرف پیمانکاران خصوصی را می‌گرفتم و از شرکت‌هایی چون PAP و SAP حمایت می‌کردم. این کار بی‌هیچ هزینه هم نبود و عده‌ای من را متهم به ساخت‌ و پاخت با شرک‌های بخش خصوصی می‌کردند در حالیکه من تنها دنبال یک چیز بودم و آن هم مشخص است که در راستای فرمایش امام (ره) بود.
خصوصی شدن مخابرات یا هر مجموعه دیگری یک حرف اصلی دارد و آن هم چیزی نیست جز لغت شیرین "رقابت". تا زمانیکه رقابت نکنیم ارتقای کیفیت از سوی تولیدکننده محقق نخواهد شد. اگر ایرانسل نبود الآن درایران خرید و فروش سیم‌کارت بالای 100 هزار تومان صورت می‌گرفت.
در خصوصی‌سازی مخابرات، کمک‌های رییس جمهور و دکتر سلیمانی-وزیر وقت ارتباطات- غیر قابل چشم‌پوشی است.
اما معتقدم که در ساختار مخابرات خصوصی شده همه چیز در آنِ واحد اتفاق نخواهد افتاد و لازم است دورانی حداقل 18 ماه تا سه سال طی شود تا تغییرا اساسی صورت گیرد چرا که هنوز ساختار و تفکرات همان است و تنها مدیریت و مالکیت سطح بالا تغییر کرده است.