ترور محمد کچویی رئیس زندان اوین توسط منافقین

مقدمه

پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن‌ماه 1357 و بی‌ثباتی برآمده از آن سبب شد تا گروهک‌ها و احزاب متعددی با عقاید و افکار مختلف درصدد بهره­گیری از شرایط جدید بر­آیند. از جمله این گروهک­ها سازمان مجاهدین خلق بود که اعضای آن قصد داشتند تا یک نظام سوسیالیستی در کشور ایجاد کنند و ایدئولوژی اسلامی را از صحنه اجتماعی کشور کنار بزنند. عدم دست‌یابی به این هدف سبب شد تا سازمان تروریستی  مجاهدین خلق از بنیان با ایدئولوژی اسلامی و تفکر حاکم بر انقلاب اسلامی مشکل پیدا کند. لذا بعد از آن که صلاحیت مسعود رجوی رهبر این سازمان برای انتخابات ریاست جمهوری رد شد، به شکل رسمی علیه نظام جمهوری اسلامی وارد جنگ مسلحانه شدند و با استفاده از مشی چریکی اقدام به ترور سران و شخصیت‌های مهم نظام جمهوری اسلامی نمودند. از جمله افرادی که قربانی ترورهای کور سازمان مجاهدین خلق شد، شهید محمد کچویی رئیس زندان اوین بود.

محمد کچویی که بود؟

محمد کچویی فرزند رمضان در مرداد ۱۳۲۹ در منطقه حاجی آباد – کچو مثقال – از توابع ناحیه ری دیده به جهان گشود. وی کلاس اول را در همان منطقه محل تولد خود یعنی حاجی آباد گذراند و سپس راهی تهران شد و تحصیلات خود را تا کلاس ششم دبستان در تهران طی کرد. شهید کچویی پس از اتمام کلاس ششم ابتدایی، به دلیل شرایط بد اقتصادی خانواده، مدرسه را رها کرد و در یک کارگاه صحافی در بازار تهران مشغول به کار شد. شهید کچویی در همین کارگاه صحافی با شهید محمد بخارایی از اعضای گروه فداییان اسلام و عامل ترور حسنعلی منصور آشنا گردید و از طریق او جذب حزب موتلفه اسلامی شد (دزفولی، 1395: 15-25).

شهید کچویی بعدها به عضویت هیئت انصار الحسین درآمد و در همین هیئت بود که به کلاس درس  شخصیت‌هایی مانند شهید بهشتی، شهید مطهری و آیت‌الله خامنه‌ای راه یافت. در همین دوره با عزت شاهی از مبارزان با سابقه قبل انقلاب آشنا شد و فعالیت سیاسی خود را شروع نمود (کاظمی، 1388، 73).

محمد کچویی در اسفندماه سال ۱۳۴۹ در سن بیست ‌سالگی ازدواج کرد و یک سال و نیم بعد، در ۲۴ تیر ۱۳۵۱، با اعتراف حسین جوانبخت از اعضای گروه حزب‌الله پیش از انقلاب به دلیل نقش داشتن علیه نظام شاهنشاهی ایران دستگیر شد و به یک سال حبس تأدیبی محکوم گردید. بنا بر اظهارت خود او ساواک می‌خواست تا از طریق او اطلاعاتی درباره عزت شاهی، که شاگرد مغازه کچویی بود، به دست بیاورد، اما موفق نشدند. شهید کچویی بعد از یک سال به شرط عدم فعالیت سیاسی از زندان آزاد شد اما بعد از آزادی از زندان بار دیگر فعالیت‌های سیاسی و مبارزاتی علیه رژیم شاه خود را از سر گرفت. شهید کچویی بار دیگر در آذر 1356 به دلیل ارتباط با فعالان و مبارزان سیاسی و انقلابی و همچنین نقل و انتقال پیغام‌های عزت شاهی و ماجرای خرید اسلحه، توسط ساواک دستگیر شد و به خاطر تکرار جرم به حبس ابد محکوم شد، اما در 28 خرداد 1356 به دنبال تغییر در شرایط سیاسی کشور و فشار کمیسیون حقوق بشر برای آزادی زندانیان سیاسی، مورد عفو قرار گرفت و آزاد شد (نشریه پرتو سخن، 1389: 10).

شهید کچویی پس از پیروزی انقلاب نیز در متن حوادث قرار داشت. او در ابتدای پیروزی انقلاب و تشکیل کمیته استقبال از امام خمینی (ره) در مدرسه رفاه مسئولیت انتظامات را بر عهده گرفت. سپس مدتی (از بهمن ۵۷ تا تیرماه ۵۸) در دادستانی انقلاب تهران مشغول فعالیت و محاکمه دستگیرشدگان رژیم شاهنشاهی بود. شهید کچویی در تیر سال 1358 به ریاست زندان اوین منصوب شد و بیش از ۲ سال اداره زندان اوین را بر عهده داشت. در واقع زندان اوین در سال­های اول انقلاب به دلیل آن که محل نگهداری زندانیان عضو گروهک‌هایی ضد انقلاب همانند فرقان و عاملین کودتای نوژه بود، از اهمیت خاصی برخوردار بود. او در شهریورماه ۱۳۵۹ و در اولین روزهای آغاز جنگ به غرب کشور رفت و با تعدادی از همین زندانیان تواب به مبارزه با ارتش رژیم صدام می‌پردازد (دزفولی، 1395: 55-60).

شهید کچویی در طول دوران مدیریت زندان اوین به دلیل داشتن اخلاق نیکو و رافت اسلامی و نقش ویژه در پشیمان سازی عوامل گروهک‌هایی همانند فرقان و مجاهدین خلق به نام پدر توابین مشهور شد. بنا بر اظهارات شهید لاجوردی رفتار شهید کچویی با زندانیان به گونه‌ای دارای منش مردانه و بزرگوارانه بود که وقتی شهید کچویی به شهادت رسید اکثر زندانیان می‌گفتند که پدرمان را از دست دادیم (تیمور زاده، 1387: 10).

چگونگی ترور شهید کچویی

در روز 8 تیرماه 1360 و تنها یک روز پس از انفجار دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی و با شادمانی و شورش زندانیان گروهک منافقین در زندان اوین، طبق قرار قبلی که میان کاظم افجه­ای و برخی دیگر از رابطین منافقین و محمدرضا سعادتی شیرازی در زندان گذاشته می­شود، برنامه‌ریزی صورت می­گیرد تا اعضای هیئت دادستانی یعنی آیت‌الله محمدی گیلانی و سید اسدالله لاجوردی به عنوان حاکم شرع و دادستان انقلاب تهران را که قرار بود از زندان دیدار کنند ترور نماید. این برنامه با اقدام به موقع و فداکارانه شهید محمد کچویی ناکام می‌ماند، اما خود شهید کچویی در جریان درگیری به درجه رفیع شهادت نائل می­شود مزار این شهید فداکار در گلزار شهدای بهشت زهرای تهران، قطعه ۲۴ ردیف ۱۴۵ در کنار شهدای هفتم تیر می‌باشد. جمهوری اسلامی برای تجلیل از او زندانی در کرج را به نام او نام‌گذاری کرده است (دزفولی، 1395: 205-210؛ وب­سایت خبرگزاری شفاف، 1393).

حاج احمد قدیریان از افراد حاضر در محل حادثه چگونگی شهادت محمد کچویی را این‌گونه روایت می­کند: «روز هشتم تیر جلسه‌ای با حضور 24 تن از حکام شرع، آقای لاجوردی، آیت‌الله قدوسی، آیت‌الله گیلانی و چندین نفر دیگر از جمله خودم در دادسرا تشکیل شد. کاظم افجه‌ای که متوجه قضیه شده بود با هماهنگی سعادتی با سلاح کلاشینکف که آن را روی رگبار گذاشته بود پشت در جلسه قرار گرفت. آقای محمد میر آبی مسئول دفتر آقای گیلانی متوجه او شد و از او پرسید: «این جا چه می‌کنی؟»، افجه‌ای در جواب گفت یک سؤال شرعی دارم و می‌خواهم از آقای گیلانی بپرسم در واقع او برای قتل‌عام اعضای آن جلسه آمده بود. آقای میر آبی و آقای غفارپور معاون قضایی، او را از آن جا بیرون کرده و با تندی به آقای کچویی گفتند که برای چه او به این جا آمده است، این آدم خطرناکی است. منتها آقای کچویی به خاطر اینکه ایشان توبه کرده و بسیار انسان دل‌رحم و دلسوزی بود نمی‌پذیرفت، ولی دستور داد که اسلحه را از او بگیرند. در همان حال، افجه‌ای با موتور از اوین بیرون رفت و یک قبضه اسلحه کمری رولور تهیه کرده، برگشت. بعد از اتمام جلسه، حکام شرع و دیگران در ضلع شرقی اوین زیر درختان نشسته بودند و پاسخگوی توضیحات و مسائل شرعی زندانیان بودند؛ در همین حال، افجه‌ای به آن‌ها نزدیک شد و اسلحه را به سمت آن‌ها کشید، آقای لاجوردی متوجه قضیه شده و پشت درخت پنهان شد، آقای کچویی اسلحه خود را بیرون آورد اما قبل از آن افجه‌ای تیری به سر او زد» (وب­سایت هابیلیان، 1391).

کاظم افجه‌ای که بود؟

محمدکاظم افجه هزاری ملقب به کاظم افجه‌ای، از اعضای سازمان تروریستی مجاهدین خلق ایران بود که بعد از انقلاب دستگیر و به زندان اوین منتقل شد. او در زندان به ظاهر توبه کرد و با توجه به رویکرد اصلاحی شهید کچویی در باب زندانیان از زندان آزاد و در محیط زندان به کار نگهبانی مشغول شد. بنا بر اعترافات مهدی آسمان تاب، افجه­ای تحت تأثیر محمد رضا سعادتی شیرازی از اعضای مهم سازمان تروریستی مجاهدین خلق که پیش‌تر دستگیر و دوران محکومیت خود را در زندان اوین می­گذراند، قرار داشت. طبق طراحی قبلی سعادتی، قرار بود در روز 8 تیر زندانیان در زندان آشوب به پا کنند و افجه­ای با استفاده از فرصت شهید لاجوردی و دیگر اعضای دادستانی را ترور کند (قاسمی، 1394: 476). 

افجه ­ای پس از ترور شهید محمد کچویی دستگیر شد و به اتاق طبقه سوم زندان اوین اتاق شهید لاجوردی برده شد اما در یک لحظه و با استفاده از غفلت مأموران خود را از طبقه سوم به پایین انداخت. او پس از انتقال به بیمارستان به هلاکت رسید (روزنامۀ اطلاعات، 9 تیر 1360). پس از این واقعه و با پیگیری‌های شهید لاجوردی، مشخص می‌شود که طراح اصلی این عملیات سید محمد رضا سعادتی شیرازی بوده که در طی دوران محکومیت خود به عنوان جاسوس در زندان عمل می­کرده است. بدین ترتیب محمد رضا سعادتی بار دیگر دادگاهی شد و نقش او در این ترور از سوی دادگاه قطعیت یافت و با حکم آیت‌الله محمدی گیلانی در مردادماه ۱۳۶۰ به اعدام محکوم ‌شد (وب­سایت هابیلیان، 1393).

منابع

- دزفولی، سید مهدی (1395) شهید روز هشتم، روایتی از زندگی و زمانه شهید محمد کچویی نخستین رئیس زندان اوین، تهران، انتشارات صفحه سفید

- کاظمی، محسن (1388) خاطرات عزت شاهی، تهران، انتشارات سوره مهر

- روزنامه اطلاعات، 2 تیر 1360   

- قاسمی، فریدون (1394) جمهوری اسلامی ایران: از بازرگان تا روحانی، لندن، انتشارات اچ اند اس

- نشریۀ پرتو سخن (1389) یادی از محمد کچوئی، شهید جوانمردی و پدر توابین، صفحۀ 10

- تیمورزاده، فاطمه (1387) «کارنامه‌ای پر از جنایت: نگاهی به عملیات‌های تروریستی منافقین». روزنامه جام‌جم، ۳۰ بهمن

- وب­سایت خبرگزاری شفاف (1393) رئیس زندان اوین چگونه ترور شد؟ بازبینی‌شده در 8/12/1396

http://www.shafaf.ir/fa/news/264169/%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D8%B3-%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%88%DB%8C%D9%86-%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%D8%AA%D8%B1%D9%88%D8%B1-%D8%B4%D8%AF

- وب­سایت هابیلیان (1391) روایت مرحوم حاج احمد قدیریان از نحوه شهادت شهید کچویی، بازبینی ‌شده در 8/12/1396

http://www.habilian.ir/fa/vije/vijenameha/Vijenameha/v014_pedareTavabin/page03_04.html

- وب­سایت هابیلیان (1393) ویژه نامۀ الکترونیکی پدر توابین، بازبینی شده 11/ 12/ 1396

http://www.habilian.ir/fa/%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C/%D8%A8%D9%87%E2%80%8C%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A8%D8%AA-%D8%B3%DB%8C-%D9%88%D8%B3%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%B3%D8%A7%D9%84%DA%AF%D8%B1%D8%AF-%D8%B4%D9%87%D8%A7%D8%AF%D8%AA-%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AF-%DA%A9%DA%86%D9%88%DB%8C%DB%8C%D8%9B-%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%AA%D8%B1%D9%88%D9%86%DB%8C%DA%A9%DB%8C-%E2%80%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D9%88%D8%A7%D8%A8%DB%8C%D9%86-%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%B1-%D8%B4%D8%AF.html