مواد 122 گانه قانون انجمنهای ایالتی و ولایتی در دوره مشروطه
قانون انجمنهای ایالتی و ولایتی در اول خرداد 1286 خورشیدی برابر با ربیع الثانی ۱۳۲۵ قمری را جناب اتابک اعظم مهر فرمودند. [۱]
این قانون دارای ۱۲۲ ماده می‌باشد. انجمن ایالتی در مرکز ایالت و انجمن ولایتی در شهر حاکم‌نشین ولایت برقرار خواهد بود. وظایف و ترتیبات انجمنهای ولایتی در قلمرو هر ولایت که عبارت از شهر و توابع و بلوکات آن است مطابق خواهد بود با وظایف و حقوقی که برای انجمنهای ایالتی مقرر شده ولی انجمنهای ولایاتی که جز ایالتی هستند در مطالب لازمه به انجمن ایالتی که در کرسی آن ایالت تشکیل می‌شودرجوع خواهند نمود و ولایاتی که مستقل هستند و در تحت ایالت دیگر نیستند مستقیماً به ادارات مرکزی دولت که در دارالخلافه‌است طرف می‌شوند.
فصل اول - در تشکیل انجمنهای ایالتی
ماده ۱ - ایالت
ایالت قسمتی از مملکت است که دارای حکومت مرکزی و ولایات حاکم‌نشین جزو است.
ماده ۲ - انجمن ایالتی
در مرکز هر ایالتی انجمنی موسوم به انجمن ایالتی به تفصیل ذیل تشکیل می‌شود.
ماده ۳ - اعضا
اعضای انجمن ایالتی مرکب می‌شود از منتخبین کرسی ایالت و توابع آن و مبعوثینی که از انجمنهای ولایتی فرستاده می‌شوند.
ماده ۴ - شمار منتخبین
عده منتخبین کرسیهای ایالت دوازده نفر خواهد بود و عده مبعوثینی که از ولایات جزو به کرسی ایالت فرستاده می‌شوند موافق عده ولایات‌حاکم‌نشین جزو خواهد بود به این معنی که هر یک از انجمنهای ولایتی فقط یک نفر از میان خودشان به اکثریت آراء به اطلاع حکومت انتخاب نموده بااعتبارنامه به امضای انجمن ولایتی به انجمن ایالتی می‌فرستند.
ماده ۵ - نماینده ایلات
ایلاتی که در قلمرو ایالتی سکونت دارند می‌توانند یک نفر منتخب به انجمن ایالتی به فرستند. شرایط انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان در شهرها
ماده ۶ - شرایط انتخاب کنندگان
انتخاب‌کنندگان اعضاء انجمنهای ایالتی در شهرها باید دارای شرایط ذیل باشند
- اولاً تابعیت ایرانیه
- ثانیاً اکمال بیست و یک سال اقلاً
- ثالثاً داشتن‌ملک یا خانه در آن ایالت یا دادن مالیات مستقیم.
ماده ۷ - شرایط انتخاب کردن
اشخاص ذیل حق انتخاب ندارند
- اولاً اشخاصی که به واسطه جنحه یا جنایتی مجازات قانونی دیده‌اند
- ثانیاً اشخاصی که معروف به فساد عقیده‌و به ارتکاب قتل یا سرقت باشند
- ثالثاً اشخاص ورشکسته به تقصیر
- رابعاً طایفه نسوان
- خامساً اشخاص خارج از رشد.
ماده ۸ - شرط شرکت در انتخابات
اشخاص ذیل از شرکت در انتخابات به شرط ممنوعند
- اولاً حکام و معاونین آنها در محل حکومت
- ثانیاً عمال نظمیه شهری که در آن انتخابات به‌عمل می‌آید
- ثالثاً مأمورین نظامی بری و بحری داخل در نظام.
ماده ۹ - شرایط انتخاب شدن
شرایط انتخاب شدن همان شرایط انتخاب کردن است:
- اولاً اشخاصی که به واسطه جنحه یا جنایتی مجازات قانونی دیده‌اند
- ثانیاً اشخاصی که معروف به فساد عقیده‌و به ارتکاب قتل یا سرقت باشند
- ثالثاً اشخاص ورشکسته به تقصیر
- رابعاً طایفه نسوان
- خامساً اشخاص خارج از رشد.
به علاوه باید انتخاب شدگان سواد فارسی کامل داشته باشند و سنشان کمتر از سی سال نباشد و داخل خدمت دولتی نباشند.
ماده ۱۰ - قبول انتخاب شدن
اشخاصی که انتخاب می‌شوند باید قبل از وقت یا خودشان داوطلب انتخاب‌شدن باشند یا به تکلیف انتخاب کنندگان قبول انتخاب شدن رانموده باشند.
ترتیب انتخاب اعضاء در شهرها
ماده ۱۱ - نظارت بر انتخابات
در هر شهری که انتخابات به عمل می‌آید انجمنی برای نظارت در انتخابات تشکیل می‌یابد که مرکب از شش نفر از معاریف انتخاب‌کنندگان‌شهر و در تحت نظارت حاکم یا نایب‌الحکومه یا معاونشان خواهد بود.
ماده ۱۲
پس از تشکیل اعضاء انجمن از میان خودشان یک نفر رییس و یک منشی انتخاب خواهند نمود.
ماده ۱۳
نظم مجلس و حفظ قوانین انتخاب با رییس و نوشتن صورت مجلس با منشی خواهد بود.
ماده ۱۴
انجمن نظار فقط مشغول امر انتخاب خواهد بود و به هیچ وجه داخل در گفتگوی دیگری نخواهد شد.
ماده ۱۵ - اعلان
انجمن نظار اعلانی مرتب نموده دو هفته قبل از روز انتخاب که جمعه خواهد بود در شهر اشاعه می‌دهد.
ماده ۱۶
اعلان مذکور در ماده فوق مطالب ذیل را دارا خواهد بود:
- اول محل و ایام و اوقاتی که انجمن نظار خواهد بود برای دادن تعرفه به اشخاصی که شرایط انتخاب کردن را دارا هستند
- دوم مواد شش‌گانه این قانون راسوم محل و روز و مدتی را که انجمن نظار حاضر خواهد بود برای گرفتن اوراق انتخاب از دارندگان تعرفه انتخاب چهارم عده اعضایی که باید انتخاب‌شوند.
ماده ۱۷ - محل اجتماع
محل اجتماع انجمن نظار حتی‌المقدور قسمی انتخاب خواهد شد که در مرکز شهر واقع باشد تا مردم بتوانند به سهولت آزادی ورود کرده تعرفه‌بگیرند یا روز انتخاب رأی بدهند مثل مساجد یا مدارس.
ماده ۱۸ - تعرفه
تعرفه که با نمره و تاریخ به مهر اعضای انجمن نظار به انتخاب‌کنندگان داده می‌شود محتوی اسم خود و پدر و سن و شغل و منزل انتخاب‌کننده‌خواهد بود همچنین تعیین روز و محلی را می‌نماید که دارنده تعرفه باید حاضر شده رأی خود را بدهد.
ماده ۱۹ - انجمن نظار
انجمن نظار تمام تعرفه‌هایی را که می‌دهد به ترتیب نمره در کتابچه ثبت خواهد نمود و روز انتخاب که فقط یک روز خواهد بود و به وسیله‌اعلان و تعرفه معین گردیده انجمن نظار از صبح تا شام در محلی که معین شده حاضر می‌شود.
ماده ۲۰ - روز انتخاب
روز انتخاب انجمن اقلاً ده ساعت برای تحصیل آراء حاضر خواهد بود ساعت افتتاح و اختتام مجلس انتخاب قبل از وقت اعلان خواهد شد.
ماده ۲۱
پس از انقضای وقتی که معین شده دیگر ورقه انتخاب از کسی قبول نخواهد شد.
ماده ۲۲ - دادن رای
دادن رأی باید مخفی باشد و از این جهت دارنده تعرفه باید قبل از دخول به مجلس انتخاب مطابق عده‌ای که اعلان شده‌است اسم یک یا چندنفر را که دارای شرایط انتخاب شدن باشند روی یک قطعه کاغذ سفید بی‌نشان نوشته تا کند و با خود داشته باشد.
ماده ۲۳
پس از حضور اعضای انجمن و افتتاح مجلس انتخاب در ساعتی که اعلان شده قبل از شروع به گرفتن اوراق انتخاب رییس انجمن نظارجعبه‌ای که برای ضبط اوراق انتخاب است در حضور اعضای انجمن و حاضرین از انتخاب‌کنندگان باز نموده خالی بودن آن را می‌نماید.
ماده ۲۴
دارندگان تعرفه برای ورود به مجلس انتخاب باید تعرفه ورقه انتخاب خود را در دست داشته باشند.
ماده ۲۵
اشخاصی که تعرفه ندارند حق دخول و مزاحمت را ندارند.
ماده ۲۶
هر یک از دارندگان تعرفه پس از ورود به مجلس انتخاب در کمال آرامی تعرفه و ورقه انتخاب خود را به رییس خواهند داد.
ماده ۲۷
رییس نمره تعرفه را به صورت بلند می‌گوید تا یکی از اعضای انجمن نمره را در کتابچه به ثبت تعرفه پیدا نموده نشان کند پس از نشان آن نمره‌رییس تعرفه را به صاحبش رد نموده ورقه انتخاب او را بدون نگاه کردن در جعبه‌ای انتخاب می‌اندازد.
ماده ۲۸ - ورقه انتخاب
انتخاب‌کنندگان پس از دادن ورقه انتخاب و پس گرفتن تعرفه در صورت تنگی جای و اختلال نظم و ترتیب انتخاب و امر رییس از مجلس‌انتخاب خارج خواهند شد.
ماده ۲۹
رییس از حضور عده‌ای از انتخاب‌کنندگان در مجلس انتخاب مضایقه نخواهد نمود مگر این که موجب تنگی مکان و معطلی و بی نظمی امرانتخاب بشود در این صورت اطاعت امر رییس لازم است.
ماده ۳۰
دخول در مجلس انتخاب با داشتن حربه ممنوع است.
ماده ۳۱
پس از انقضای وقت مجلس انتخاب یا نشان شدن تمام نمره‌ها در کتابچه ثبت تعرفه رییس ختم انتخاب را به صورت بلند اعلان می‌نماید وپس از آن دیگر از کسی ورقه انتخاب قبول نمی‌شود.
ماده ۳۲ - صندوق آرا
پس از اعلان ختم انتخاب رییس جعبه انتخاب را در حضور اعضای انجمن نظار و حاضرین از انتخاب‌کنندگان خالی نموده امر به استخراج‌اسامی می‌نماید.
ماده ۳۳
کار اول تعیین عده اوراق انتخاب خواهد بود و نتیجه آن به توسط منشی انجمن در صورت مجلس روز انتخاب ثبت می‌شود.
ماده ۳۴
پس از تعیین عده اوراق انتخاب یکی از اعضاء اسامی مرقومه روی اوراق را یک یکی به صورت بلند می‌خواند و به یک نفر دیگر از اعضاء می‌دهد.
ماده ۳۵
منشی مجلس باید اسامی که خوانده می‌شود در بالای صفحه کاغذی سیاهه نموده هر چند دفعه که یک اسم مکرر می‌شود زیر آن برای شماره‌علامتی بگذارد.
ماده ۳۶
در صورتی که روی اوراق انتخاب بیشتر یا کمتر از عده معینه در اعلان اسامی نوشته باشند نقضی در امر انتخاب حاصل نخواهد شد درصورت اول آن عده اسمی که زیاد نوشته شده از آخر ورقه خوانده نخواهد شد.
ماده ۳۷
از اوراق آن چه سفید یا لایقرء باشد یا آن که صحیحاً معرفی انتخاب شده را نکند یا امضای انتخاب‌کننده را داشته باشد یا بیش از یک ورق‌باشد محسوب نخواهد بود ولی عیناً ضمیمه صورت مجلس می‌شود.
ماده ۳۸
بلافاصله پس از استخراج و شماره آراء رییس نتیجه را به صورت بلند اعلان می‌نماید و اوراق انتخاب را پاره و باطل می‌نماید به استثنای‌آنهایی که در ماده فوق ذکر شد که ضمیمه صورت مجلس می‌شود.
ماده ۳۹
انتخاب شدگان اشخاصی خواهند بود که اکثریت نسبی آراء به طرف ایشان باشد.
ماده ۴۰
صورت مجلس انتخابات را منشی در دو نسخه تحریر نموده به امضای انجمن نظار می‌رساند یک نسخه به حاکم یا نایب‌الحکومه داده خواهدشد و نسخه دیگر با کتابچه ثبت تعرفه و اوراق مذکور در ماده ۳۸ در نزدیکی از اعضا که انجمن نظار معین کند امانت می‌ماند که پس از تشکیل به‌انجمن ایالتی یا ولایتی تسلیم نماید.
ماده ۴۱
در صورت تساوی آراء منتخب به حکم قرعه معین می‌شود.
ماده ۴۲ - شکایات
در صورتی که تجدید انتخاب لازم شود جمعه آینده خواهد بود.
ماده ۴۳
اگر از انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان کسی در حین انتخاب شکایت یا ایرادی در امر انتخاب داشته باشد مانع از انجام انتخاب نخواهد شدولی شرح آن شکایت باید در صورت مجلس درج شود.
ماده ۴۴
شکایات و ایرادات راجعه به انتخابات باید در ظرف یک هفته بعد از ختم انتخابات به انجمن نظار اظهار شود تا انجمن رسیدگی نموده حکم‌خود را بدهد و نتیجه را ضمیمه صورت مجلس انتخاب نماید.
ماده ۴۵
متشکیان از انتخابات اگر از حکم انجمن نظار راضی نباشند می‌توانند پس از افتتاح انجمن ایالتی یا ولایتی شکایات خودشان را در ظرف هفته‌اول تجدید نمایند و حکم انجمن ایالتی و ولایتی قطعی خواهد بود.
ماده ۴۶
حق اعتراض و ایراد بر انتخابات را اشخاصی دارند که حق انتخاب کردن و انتخاب شدن را داشته باشند.
ماده ۴۷
انجمن نظار یک هفته بعد از انجام انتخابات متفرق خواهد شد.
ماده ۴۸ - شرایط انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان بلوک
انتخاب‌کنندگان و انتخاب‌شوندگان بلوک باید دارای صفات ذیل باشند:
- اولاً تابعیت ایرانیه
- ثانیاً کمتر نبودن سن از بیست و پنج سال
- ثالثاً داشتن‌زراعت و دادن مالیات
- رابعاً معروف نبودن به قتل یا سرقت
- خامساً داخل نبودن در خدمت نظامی.
ماده ۴۹ - انتخاب شوندگان
انتخاب شوندگان باید علاوه بر آن چه در ماده فوق ذکر شده کمتر از سی سال نداشته باشند و در امور محلی صاحب بصیرت و اطلاع باشند وداخل در خدمت دولتی نباشند.
ماده ۵۰ - ترتیب انتخاب اعضا در بلوک
از قریه یک نفر به انتخاب اهل قریه انتخاب می‌شود و تمام منتخبین قراء یک بلوک در مرکز بلوک جمع شده با یک نفر منتخب آنجا به اطلاع‌نایب‌الحکومه بلوک یک نفر را به اکثریت آراء از میان خود منتخب نموده به اعتبارنامه که امضای نایب‌الحکومه و انتخاب‌کنندگان را خواهد داشت به‌انجمن روانه می‌دارند و به منازل خود مراجعت می‌نمایند.
ماده ۵۱
منتخبینی که از طرف اهالی قراء به مرز بلوک برای انتخاب نماینده فرستاده می‌شوند باید اعتبارنامه به امضای ریش‌سفیدان قریه خود داشته‌باشند.
ماده ۵۲
منتخبین قراء مختارند اگر بخواهند برای نمایندگی در انجمن از اهل شهر کسی را انتخاب کنند.
ماده ۵۳ - ترتیب انجمن ایالتی
یک هفته بعد از انجام انتخاب در شهرها انجمن ایالتی منعقد گشته مشغول امور راجعه به خود می‌شود رأی انجمن در غیبت مبعوثین توابع‌مناط اعتبار و اجرا است.
ماده ۵۴
انجمن ایالتی اعتراضات به انتخابات را موافق قوانین مقرره رسیدگی خواهد کرد و باید در ظرف یک ماه پس از رسیدن اعتراضات به انجمن‌آنها را قطع و فصل کنند چنانچه رجوع اعتراضات به محاکم عمومی لزوم یابد ابتدای آن یک ماه از روزی خواهد بود که این ارجاع مقرر می‌شود رسیدگی‌و محاکمه انجمن فقط در ایرادات مرقومه در ورقه اعتراضیه‌است.
ماده ۵۵
اعضای انجمن ایالتی که انتخاب آنها مورد ایراد است تا زمانی که ایرادات به ثبوت نرسیده می‌توانند در اجلاسات حضور به هم رسانیده رای‌دهند.
ماده ۵۶
هر یک از اعضای انجمن می‌توانند از عضویت استعفا نمایند و همچنین انجمن یا شورای ملی می‌توانند یکی از اعضاء انجمن را بعد از ثبوت‌تقصیر به حکم قانون از عضویت انجمن معاف دارند.
ماده ۵۷
هر یک از اعضاء که شرط عضویت از وی سلب شود به حکومت انجمن از عضویت معاف می‌شود.
ماده ۵۸
هر یک از اعضاء که در ده اجلاس متوالی بدون عذر موجه در انجمن حاضر نشود به حکم انجمن از عضویت خارج می‌شود.
ماده ۵۹
هر عضوی که موافق مواد فوق از عضویت معاف شده باشد می‌تواند در این خصوص به مجلس شورای ملی شکایت کند تا به شکایت اورسیدگی شود.
ماده ۶۰
هر عضوی که می‌خواهد از عضویت استعفا نماید باید استعفاء خود را کتباً و صریحاً به رییس انجمن عرضه دارد تا از طرف انجمن به توسط‌حکومت اقدامات لازمه در انتخابات عضو دیگری به جای او بشود.
ماده ۶۱ - مدت دوره انتخابیه
مدت دوره انتخابیه اعضای انجمنهای ایالتی چهار سال خواهد بود و پس از انقضای دو سال اول نصف از اعضاء به حکم قرعه از عضویت‌خارج و عوض آنها انتخاب می‌شود از این به بعد در رأس هر دو سال آن نیمه‌ای از اعضاء که دوره چهار سال عضویت آنها به سر آمده به موجب انتخاب‌جدید تبدیل یا تجدید می‌شود.
ماده ۶۲
در صورتی که عضوی قبل از انقضای دوره انتخابیه به سبب استعفا یا معاف شدن از انجمن خارج بشود عوض او باید در ظرف یک ماه از محل‌خود انتخاب شده در انجمن حاضر بشود و انجمن ایالتی باید مواظب اجرای این امر باشد.
ماده ۶۳
انجمن ایالتی در تمام سال منعقد خواهد بود ولی در سه ماه تابستان در هر ماه ثلث اعضاء به حکم قرعه حق تعطیل دارند.
ماده ۶۴
در موقع افتتاح انجمن اعضایی که حاضر هستند یک نفر رییس یک نفر نایب رییس و دو منشی از میان خود به اکثریت آراء برای یک سال‌انتخاب خواهند نمود و در این موقع باید اقلاً سه ربع از اعضاء حضور داشته باشند.
ماده ۶۵
انجمنهای ایالتی موافق نظامنامه داخلی امور داخلی خود را مرتب خواهند کرد.
ماده ۶۶
انجمنهای ایالتی می‌توانند یک یا چند نفر از اعضاء انجمن را برای رسیدگی به اموری که راجع به آنها است مأمور نمایند.
ماده ۶۷
رؤسای شعب مختلفه ادارات دولتی در ایالت باید اطلاعات کتبی و شفاهی که انجمن بخواهد و راجع به آن ایالت باشد بدهند.
ماده ۶۸
انجمن ایالتی می‌تواند مستقیماً بدون واسطه حاکم مکاتبه با شعبات مختلفه ادارات دولتی در ایالت بنماید به استثنای اداراتی که در تحت‌ریاست خود حاکم واقعند که در این صورت طرف مکاتبات خود حاکم خواهد بود.
ماده ۶۹
حاکم یا معاون او حق حضور و نطق در اجلاسات انجمن ایالتی دارد مگر در مواردی که به محاسبات حکومتی رسیدگی می‌شود.
ماده ۷۰ - جلسات علنی
اجلاسات انجمن علنی است ولی بر حسب خواهش پنج نفر از اعضاء یا حاکم یا رییس با رعایت اکثریت آراء می‌توان مجلس محرمانه بدون‌حضور تماشاچی تشکیل داد.
ماده ۷۱
اشاعه صورت مجلس محرمانه موقوف برای کسی است که انجمن محرمانه را خواسته‌است.
ماده ۷۲
نظم داخلی انجمن به عهده رییس است هر یک از اعضاء که بر خلاف نظم انجمن رفتار نماید به حکومت خود انجمن موافق نظامنامه داخلی‌مجازاتش مقرر می‌شود و اگر از غیر اعضاء حرکتی مخالف انتظامات مجلس ظهور کند رییس می‌تواند به توسط مأمورین نظمیه که در تحت اطاعت اوهستند مقصر را اخراج یا توقیف کند و عده مأمورین نظمیه برای انجمن ایالتی از شش الی دوازده نفر و برای انجمن ولایتی از دو الی شش نفر مقرراست.
ماده ۷۳
در صورتی که در انجمن جنحه یا جنایتی واقع شد صورت واقعه را رییس امضاء می‌کند و به محکمه که در این باب باید حکم کند می‌رساند.
ماده ۷۴
در صورتی که برای حفظ نظم داخلی انجمن حضور دسته از مأمورین نظامی یا نظمیه لازم باشد رییس می‌تواند به قدر کفایت آنها را از حاکم‌بخواهد.
ماده ۷۵
در صورتی که بیش از نصف اعضاء حاضر باشند شروع به مذاکرات می‌شود.
ماده ۷۶ - شرایط رای
برای تحصیل رأی اقلاً حضور دو ثلث اعضاء لازم است.
ماده ۷۷
در صورتی که عده اعضاء در اجلاسی از عده مقرره کمتر باشد مذاکرات و کسب رأی موکول به مجلس آینده می‌شود و در اجلاس ثانی بدون‌مراعات عدد مذاکرات می‌شود و اکثریت آراء حاضرین مناط اعتبار خواهد بود و در صورت مجلس انجمن اسامی غائبین باید نوشته شود.
ماده ۷۸
در صورتی که ربع اعضاء حاضر خواهش کنند کسب رأی مخفی می‌شود.
ماده ۷۹
در صورت تساوی آراء رأی رییس به منزله دو رأی محسوب است در انتخاب اشخاص حتماً رأی مخفی گرفته می‌شود و نتیجه رأی و عده‌رأی دهندگان باید در صورت مجلس ثبت گردد.
ماده ۸۰
همه روزه صورت مجلس رسمی به طور خلاصه باید مرتب و محرر شود و در ظرف چهل و هشت ساعت بعد از اختتام هر اجلاسی آن‌صورت به روزنامه‌نویسان در صورت مطالبه داده شود.
ماده ۸۱
روزنامه‌های محلی هر گاه عقاید خود را در خصوص مذاکرات انجمن خواسته باشند طبع نمایند باید قسمتی از صورت مجلس انجمن را که‌مربوط به آن است نیز درج نمایند و الا مورد مؤاخذه و موافق قانون انطباعات مجازات می‌شوند.
ماده ۸۲
صورت مجالس باید به توسط یکی از منشیان نوشته شده در ابتدای اجلاس آینده به امضای رییس و منشی برسد و این صورت باید محتوی‌باشد بر مذاکرات و اسامی اعضایی که داخل در مباحثه شده‌اند و خلاصه اظهارات آنها.
ماده ۸۳
کلیه اشخاصی که حق انتخاب دارند یا در ولایات مالیات‌بده باشند حق دارنده صورت مجالس علنی را بخوانند و از روی آنها صورت بردارند وبه توسط روزنامجات منتشر سازند.
ماده ۸۴
کلیه مذاکرات و مباحثاتی که خارج از وظیفه انجمن است از درجه اعتبار ساقط است و به موقع اجرا گذارده نمی‌شود هر کس حق دارد به این‌قبیل اقدامات که خارج از وظیفه انجمن است ایراد و اعتراض کند.
ماده ۸۵
اعلیحضرت همایونی به تصویب وزیر داخله نظر به دلائل موجه می‌تواند انجمنی را به موجب فرمان مرخص و در همان فرمان امر به تجدیدانتخاب فرمایند که در ظرف یک ماه امر انتخابات جدیده انجام یابد و باید انجمن بعد از تکمیل امر انتخابات به فاصله یک هفته تشکیل یابد و منعقدشود.
ماده ۸۶
مردم مختارند که هر کدام از اعضاء سابق را که بخواهند و از آنها رضایت داشته باشند دوباره انتخاب نمایند.
فصل دوم - انجمنهای ایالتی
ماده ۸۷
وظایف انجمنهای ایالتی منحصر است به نظارت در اجرای قوانین مقرره و رسیدگی و قرارداد در امور خاصه ایالت موافق شرح ذیل یا اخطار وصلاح‌اندیشی در صرفه و امنیت و آبادی ایالت.
ماده ۸۸
ایجاد قانون از وظیفه انجمنهای ایالتی خارج است.
ماده ۸۹
انجمنهای ایالتی می‌توانند در کلیه شکایاتی که از حاکم ایالات و ولایات می‌رسد رسیدگی کرده هر گاه رفتار حاکم بر خلاف قانون باشد نقض قوانین را به او اخطار نمایند و در صورت عدم ظهور نتیجه مراتب را به ادارات مرکزی دولت اظهار داشته احقاق حق متظلمین را بخواهند.
ماده ۹۰
مادامی که ادارات عدلیه تشکیل نشده در صورتی که کسی از حکمی که درباره او از یکی از محکمه‌های عرفیه صادر شده باشد به انجمن‌شکایت و تظلم کند انجمن می‌تواند در همان محکمه امر به استیناف و تجدید رسیدگی کند و اگر این استیناف رفع شکایت محکوم‌علیه را نکند انجمن‌حق دارد رسیدگی در آن امر را به ادارات مرکزیه ارجاع کند.
ماده ۹۱ - مالیات
انجمن ایالتی حق نظر در وصول و ایصال مالیات به هر عنوان که موافق قانون مقرر شده باشد دارد تصفیه شکایات راجعه به مالیات و همچنین‌تحقیق در باب استدعای تخفیفات و تشخیص امر آفات بر عهده انجمن‌ها است و نتیجه تحقیقات به توسط حاکم ایالت باید به وزارت مالیه ابلاغ شودکه با تصویب وزارت مالیه به موقع اجرا گذارده شود.
ماده ۹۲
انجمن ایالتی می‌تواند در مواردی که برای مصارف محلی از قبیل راه‌سازی و تأسیس مدارس و پل‌سازی و غیره وجهی لازم شود آن وجه را به‌نسبت تقسیم مالیات همان محل سرشکن اهالی نماید موافق حدی که در قانون مالیه مقرر است
ماده ۹۳
انجمن ایالتی می‌تواند در موقع احتیاج برای احداث پاره تأسیسات عام‌المنفعه از قبیل راه و پل و مدرسه و غیرها مبلغی استقراض کند مشروط‌بر این که محل ادای آن استقراض از عایدات معمولی یا فوق‌العاده همان ایالت باشد و این استقراض بدون تصویب مجلس شورای ملی و امضای‌ملوکانه صورت‌پذیر نخواهد شد.
ماده ۹۴
در صورتی که انجمن اخذ مالیاتی فوق‌العاده علاوه بر حدود مقرره لازم داند باید موافق قانون اساسی به تصویب مجلس شورای ملی برسد.
ماده ۹۵
مالیات فوق‌العاده فقط به محلی تعلق می‌گیرد که فایده تأسیسات مذکوره در مواد فوق راجع به آن است چنانچه فایده تأسیسات راجع به تمام‌ایالت باشد مالیات هم سرشکن تمام ایالت می‌شود و اگر فائده آن به بلد یا بلوکی خاصه تعلق گیرد مالیات مزبور هم فقط از همان بلد یا بلوک گرفته‌خواهد شد.
تنبیه - وجوهی که به موجب مواد فوق بر سبیل فوق‌العاده سرشکن اهالی می‌شود باید به نسبت مالیاتی باشد که پس از ممیزی جدید مقرر خواهدشد.
ماده ۹۶
قراردادهای انجمن در امور ذیل به اکثریت آراء واجب‌الاجرا است مگر آن که حاکم در مدت بیست روز پس از صدور حکم اخطار کند که‌قرارداد انجمن مخالف قانون یا خارج از وظیفه انجمن است و نسخ آن را بخواهد اگر انجمن متقاعد نشد حاکم باید ناسخ آن قرارداد را در ظرف دو ماه به‌تصویب مجلسین و صحه همایونی صادر نماید و الا قرارداد انجمن باید به موقع اجرا گذارده شود.
ماده ۹۷
قراردادهای مذکوره در ماده فوق از قرار ذیل است:
(اول) در خصوص خرید و فروش و معاوضه اموال منقوله و غیر منقوله ایالتی به استثناء ابنیه حکومتی و محکمه‌ها و مدارس و محبس‌ها وعمارات نظمیه و اشیاء منقوله متعلق به آنها
(دوم) در ترتیب اداره و نگاهداری اموال منقوله و غیر منقوله
(سوم) در اجاره و استجاره مستغلات و املاک برای صرفه یا رفع حاجت ایالت
(چهارم) در خارج کردن عمارت یا ملکی از تصرف اداره و به تصرف اداره دیگر دادن به استثناء ابنیه حکومتی و محکمه‌ها و مدارس و محبس‌ها وعمارات نظمیه که باید با تصویب ادارات مرکزی باشد
(پنجم) در رد و قبول عطایا نسبت به ایالت مشروط بر آن که اعتراضی بر آنها نشده باشد
(ششم) در بیمه کردن عمارت و ابنیه ایالتی
(هفتم) در اداره شوارع ایالتی و رسیدگی به نقشها و بازدید کارهایی که برای ساختن و تعمیر راه‌های ایالتی لازم است و در تعیین اداراتی که ساختن‌و مرمت این راه‌ها به آنها باید واگذار شود و در باب طرق شوسه و غیره که در تحت امتیاز خارجه یا داخله‌است وظیفه انجمن فقط نظارت است بر این‌که به شروط مقرره امتیازنامه عمل شده باشد و در صورتی که انجمن تخلفی از مواد امتیازنامه معلوم دارد باید ملاحظات خود را بدون مداخله به وزارت‌فواید عامه اطلاع دهد
(هشتم) در اداره شوارع عمومی که منافع آنها به چندین ولایت می‌رسد و تعیین بلوکاتی که باید شرکت در ایجاد و نگاهداری آن راه‌ها بنمایند وتعیین وجه سالیانه پس از تحصیل آراء انجمنهایی که در این امر شرکت دارنده و تقسیم وجوهی که دولت یا ایالت از برای کلیه این قبیل راه‌ها می‌دهد وتعیین اداراتی که ساختن این شوارع به آنها واگذار می‌شود و تبدیل بیگاری‌ها به وجوه نقدیه
(نهم) در ایجاد وسائل عبور و حمل و نقل از قبیل کشتی‌های کوچک و کرجی جهت عبور از رودخانه‌ها و غیرها تعیین حق‌العبور
(دهم) در رسیدگی به نقشه و بازدید کلیه کارهایی که مخارج آنها از وجوه ایالت داده می‌شود و تعیین اداره‌ای که اجرای این کارها به عهده او محلول‌خواهد شد
(یازدهم) در رسیدگی به اظهارات اهالی بلوکات و قراء و قصبات و شرکتها و اشخاص مختلفه برای کمک نقدی در انجام کارهایی که منافع ایالتی‌دارد
(دوازدهم) در تعیین سهم نقدی ایالت در مخارجی که منافع آنها هم به ایالت هم به بلوکات می‌رسد
(سیزدهم) در حفظ حقوق علایق و املاک ایالتی در محکمه‌ها
(چهاردهم) در رسیدگی به محاسبات مریضخانه‌های ایالتی و همچنین قرارداد با مریضخانهای متفرقه در خصوص پذیرفتن مرضای فقرا
(پانزدهم) در اداره دارالایتام
(شانزدهم) در تعیین سهم بلوکات جهت مخارج مریضخانه‌ها و دارالایتام و تشخیص مأخذ این تقسیم
(هفدهم) در تأسیس و اداره کردن دارالعجزه ایالتی
(هیجدهم) در تأسیس و اداره صندوق وظیفه برای مأمورینی که حقوق آنها از وجوه ایالتی پرداخته می‌شده و به واسطه پیری و ناتوانی و قدمت‌خدمت معاف از خدمت شده‌اند و همچنین برای ورثه اشخاصی که در سر خدمت وفات کرده‌اند
(نوزدهم) در معاونت نقدی برای تکمیل تحصیل شاگردان قابل بی‌بضاعت به موجب راپرت مفتشین انجمنهای علمی و ادارات مدارس و سلب این‌امتیاز در صورت عدم استحقاق یا ظهور تقصیر
(بیستم) در تأسیس مجلس امتحان برای انتخاب شاگردانی که به آنها جهت تکمیل تحصیل معاونت می‌شود
(بیست و یکم) در رسیدگی به اختلافاتی که مابین دو یا چند بلوک در خصوص تقسیم مخارج مشترکه حاصل شود
(بیست و دوم) در رسیدگی به قراردادهای انجمنهای بلدی در خصوص برقرار نمودن یا توقیف یا تغییر دادن مکانها و میدانهایی که جهت باراندازو فروش امتعه دائماً یا موقتاً برقرار می‌شود
(بیست و سوم) در قریه را از بلوکی خارج کردن و جزو بلوک دیگر محسوب داشتن با موافقت انجمنهای ولایاتی
(بیست و چهارم) در رسیدگی به صورت اسامی اشخاصی که در بلوک حق انتخاب کردن دارند.
ماده ۹۸
چون انجمنهای ایالتی بصیرت در امور و حوائج ایالات دارند لازم است اولیای دولت قبل از اقدام به تغییرات در ایالات رأی انجمن‌های‌مزبوره را بخواهند ولی مجبور به پیروی رأی آنها نیستند.
ماده ۹۹
اولیای دولت باید در مسائل ذیل رأی انجمن را بخواهند: اول در صورتی که بخواهند حدود ایالت یا بلوکات و یا مقر حکومت را تغییر بدهنددوم در صورتی که بخواهند بعضی از مراتع را تبدیل به جنگل نمایند.
ماده ۱۰۰
صلاح‌اندیشی در وجوهی که از خزانه دولتی برای مخارج عمومی ایالت به عنوان کمک داده می‌شود به عهده انجمن ایالتی است و باید ازقرارداد انجمن بی‌اندازه تجاوز نشود.
ماده ۱۰۱
در خصوص اعانه‌هایی که از طرف ادارات دولتی برای مخارج مساجد و تأسیسات خیریه یا معاونت در ایجاد یا مرمت مدارس و دارالعجزه وهمچنین کمک به انجمنهای زراعتی و فلاحتی می‌شود انجمن می‌تواند صلاح‌اندیشی خود را رعایت ترتیب اهمیت به ادارات دولتی اظهار نماید.
ماده ۱۰۲
انجمن ایالتی می‌تواند به توسط رییس انجمن ایرادات خود را در اموری که راجع به منافع ایالت است و همچنین اعتراضاتی که در خصوص‌ترتیب و حوائج ادارات متعلقه به ایالت دارد به وزارتخانه‌ها اظهار کند.
ماده ۱۰۳
در کلیه امور معاشی و اداره انجمن ایالتی می‌تواند رأی خود را اظهار کند لیکن در امور سیاسی حق مذاکره ندارد.
تنبیه - امور سیاسی عبارت از مسائلی است که راجع به اصول اداره و قوانین اساسی مملکت و پلتیک دولت باشد.
ماده ۱۰۴
ایرادات انجمن در خصوص منافع ایالتی به یکی از ملاحظات سه‌گانه ذیل راجع تواند شد.
(اول) این که در اجرای آن امور منافع مخصوصه آن ایالت منظور نشده باشد
(دوم) آن که از منافع مخصوصه آن ایالت صرف نظر کرده باشند
(سوم) آن که به ملاحظه منافع دیگر چشم از منابع آن ایالت پوشیده باشند
فصل سوم - بودجه محاسبات ایالت و ولایت
ماده ۱۰۵
هر ایالت یا ولایت صاحب بودجه خواهد بود که جمع و خرج معمولی و فوق‌العاده آن از قرار تفصیل ذیل است.
ماده ۱۰۶ - جمع بودجه ایالت یاولایت
جمعهای معمولی بودجه ایالت یا ولایت از این قرار است
(اول) وجهی که بعد از ممیزی و تعدیل مالیات بر طبق قانون مالیه و بر حسب حکم دولت و تصویب مجلس شورای ملی از مالیات هر ایالت وولایتی برای مخارج محلی آنجا واگذار می‌شود
(دوم) منافع اموال ایالتی یا ولایتی
(سوم) منافع حاصله از حق‌العبور طرق و معابری که به توسط ایالت و ولایت ساخته شده و حق اخذ آن را دارند
(چهارم) سهمی که بلوکات از بابت نگاهداری طرق و شوارع به ایالت یا ولایت می‌دهند جمعهای فوق‌العاده ایالات و ولایات از قرار ذیل است
(اول) مالیات فوق‌العاده که بر حسب اقتضای ضرورت و به حکم قانون موقتاً علاوه بر معمول دریافت می‌شود
(دوم) وجه استقراض که در موقع لزوم بر حسب قانون استقراض آن تصویب می‌شود
(سوم) عطیات و بخششهایی که به ایالات و ولایات می‌شود
(چهارم) قیمت اموال ایالتی که به فروش رسیده باشد
(پنجم) سایر فواید متفرقه که بر حسب اتفاق ممکن است پیدا شود.
ماده ۱۰۷ - مخارج
مخارج معمول بودجه ایالت یا ولایت از قرار ذیل است
(اول) اجاره یا مرمت دارالحکومه و همچنین اثاثیه و مرمت آن
(دوم) اجاره یا مرمت محل و اثاثیه که برای انجمن معارف لازم است
(سوم) اجاره یا مرمت قراولخانه‌ها و محل قراسورانها
(چهارم) اجاره یا مرمت محاکم عدلیه و اثاثیه آنها
(پنجم) مخارج طبع و انتشار اعلانات و صورت‌های لازمه از اسامی اشخاصی که حق انتخاب در ایالت یا ولایت دارند
(ششم) کلیه مخارجی که از طرف دولت به عهده ایالت یا ولایت محول است
(هفتم) ادای اقساط قروض ایالتی.
ماده ۱۰۸ - مخارج فوق العاده
مخارج فوق‌العاده بودجه ایالت یا ولایت مخارجی است که به طور موقتی و اتفاقی ضرورت پیدا می‌کند.
ماده ۱۰۹
وجوهی که در یک دوره معامله مالیاتی که عبارت از یک سال شمسی است به مصرف مقرره در بودجه نرسیده باشد در بودجه سال بعد به‌عنوان همان مصرف به خرج منظور می‌شود و هر گاه در یک دوره دخل بودجه از مخارج مقرره بیشتر باشد باقی بودجه آن سال در بودجه سال بعدابوابجمعی می‌شود انجمن مصارف آن را معین می‌نماید.
ماده ۱۱۰
مأمور مالیه هر یک از ایالات یا ولایات باید مواظبت نماید که وجوه عایدی ایالت وصول شود و مسئولیت امر به عهده او محول است حکم‌ایصال این وجوه باید از طرف حاکم به مأمور مالیه ابلاغ شود
ماده ۱۱۱
مأمور مالیه باید موافق میزان بودجه و بر طبق حواله حاکم وجوه مخارج را بپردازد
ماده ۱۱۲
انجمن ایالتی یا ولایتی بودجه سالیانه را که حاکم ترتیب داده‌است رسیدگی نموده به اکثریت آراء اصلاح می‌نماید و این بودجه پس از آن که‌در انجمن تصویب شد باید به تصویب وزارت مالیه برسد
ماده ۱۱۳
حاکم باید در ماه اول هر سال جزء کلیه مخارج سال گذشته را به انجمن ارائه دهد.
ماده ۱۱۴
بودجه ایالت باید طبع و مجاناً منتشر شود
فصل چهارم در تشکیل انجمنهای ولایتی
ماده ۱۱۵
ولایت قسمتی از مملکت است که دارای یک شهر حاکم‌نشین و توابع باشد اعم از این که حکومت آن تابع پایتخت یا تابع مرکز ایالتی باشد
ماده ۱۱۶
در شهر حاکم‌نشین هر ولایتی انجمنی موسوم به انجمن ولایتی منعقد می‌شود
ماده ۱۱۷
اعضای انجمنهای ولایتی مرکب خواهند بود از منتخبین شهر حاکم‌نشین و مبعوثینی که از بلوکات و توابع آن ولایت به انتخاب اهالی آنهافرستاده می‌شوند
ماده ۱۱۸
عده منتخبین شهر حاکم‌نشین که محل انعقاد انجمن ولایتی است شش نفر خواهد بود
ماده ۱۱۹
عده مبعوثینی که از بلوکات و توابع آن ولایت به انجمن ولایتی فرستاده می‌شوند مطابق عده بلوکات و توابع آن ولایت خواهد بود
ماده ۱۲۰
هر یک از بلوکات و توابع ولایتی فقط یک نفر منتخب به انجمن ولایتی خواهد فرستاد که در بلاد موافق قواعد انتخابات شهرها و در بلوک موافق ترتیب انتخاب بلوک معین می‌شود
ماده ۱۲۱
هر یک از ایالات عمده که در قلمرو ولایتی هستند می‌توانند یک نفر منتخب به انجمن ولایتی بفرستند
ماده ۱۲۲
وظایف و ترتیبات انجمنهای ولایتی در قلمرو هر ولایت که عبارت از شهر و توابع و بلوکات آن است مطابق خواهد بود با وظایف و حقوقی‌که برای انجمنهای ایالتی مقرر شده ولی انجمنهای ولایاتی که جزء ایالتی هستند در مطالب لازمه به انجمن ایالتی که در کرسی آن ایالت تشکیل می‌شودرجوع خواهند نمود و ولایاتی که مستقل هستند و در تحت ایالت دیگر نیستند مستقیماً به ادارات مرکزی دولت که در دارالخلافه‌است طرف می‌شوند
تبصره - انجمن ایالتی در مرکز ایالت و انجمن ولایتی در شهر حاکم‌نشین ولایت برقرار خواهد بود لاغیر
محل مهر مبارک
جناب اشرف اتابک اعظم این نظامنامه انجمن ایالتی و ولایتی ملاحظه شد صحیح است معمول و مجری دارید
شهر ربیع‌الثانیه ۱۳۲۵
منبع
1. مجلس شورای ملی مجموعه قوانین دوره قانونگذاری نخست - ۱۲ مهر ۱۲۸۵ تا ۲ تیر ۱۲۸۷ - ص. ۶۴-۸
ویکی‌نبشته