مدرسه و مسجد سپهسالار

مسجد و مدرسه سپهسالار در ضلع جنوب شرقی میدان بهارستان و ورودی اصلی آن در خیابان شهید مصطفی خمینی امروزی واقع گردیده است. بنای این مجموعه در 1296ق توسط میرزاحسین‌خان سپهسالار قزوینی، صدراعظم ناصرالدین شاه آغاز شد. وی هزینه ساخت بنا را از محل عواید شخصی خود تأمین کرد. با مرگ او در 1298ق یحیی‌خان مشیرالدوله ادامه کار را به عهده گرفته و ساخت بنا را در 1302ق به پایان رساند. از معماران اصلی آن حاج ابوالحسن معمار و استاد جعفرخان معمارباشی کاشانی را می‌توان نام برد. این بنا از زمان ساخت تاکنون به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز آموزش علوم اسلامی در تهران محسوب می‌شود. مدرسه سپهسالار که در ابتدا به مدرسه ناصری تهران موسوم بود، اولین فعالیت آموزشی خود را با حضور 50 طلبه و به همت میرزاابوالفضل مجتهد کلانترتهرانی آغاز کرد. پس از مدتی در جریان به توپ بستن مجلس در 1326ق به علت آنکه مسجد سپهسالار در وقایع انقلاب مشروطه به صورت پایگاه مقاومت مردم درآمده، به دست سربازان لیاخوف روسی گلوله‌باران شده بود مدرسه نیز همراه با مسجد به دست قزاقان افتاد و به دلیل صدماتی که بر بنای آن وارد شد چندی به حال تعطیل درآمد تا اینکه در 1327ق حاج صدرالدوله امور مدرسه را به روال عادی بازگرداند.
از متولیان مسجد می‌توان به سیدحسن مدرس (47ـ1344 و 32ـ1330ق) و حاج شیخ محمد معروف به ابن‌الشیخ (40ـ1399ق) اشاره کرد. در 1304ش سیدحسن مدرس برنامه‌ای جامع در سطحی گسترده در مدرسه به اجرا گذارد و پنج سال بعد در 1309ش علی‌اصغر حکمت عهده‌دار امور مدرسه گردید و دانشکده معقول و منقول را هم در آن راه‌اندازی کرد. چندی بعد نیز مؤسسه وعظ و خطابه در مدرسه شروع به کار کرد اما وقایع شهریور 1320 امور مدرسه را بار دیگر مختل نمود. در 1322ش محسن صدر (صدرالاشراف) تولیت جدید مدرسه، مدرسه را با عنوان دانشگاه روحانی مجدداً احیا کرد. با آمدن سیدالعراقین در 1329ش مدرسه رونق بیشتری گرفت و به مدرسه عالی سپهسالار تغییر نام داد. در این دوره بسیاری از مباحث علمی و مذهبی رادیو از طریق مدرسه عالی تولید و پخش می‌شد. برخی از سخنرانی‌های وعاظ معروف مانند راشد، صدر بلاغی و محمدتقی فلسفی در رادیو از این مجموعه است. پس از پیروزی انقلاب با حکم امام خمینی مدرسه عالی سپهسالار به عنوان یک دانشگاه علوم اسلامی معتبر و با نام مدرسه عالی شهید مطهری زیر نظر آیت‌الله امامی کاشانی به فعالیت خود ادامه داد که به همت وی تا به امروز این مسجد و مدرسه عالی با دامنة فعالیت گسترده‌ای پابرجاست. از استادان معروف این مدرسه محمدکاظم عصار، بدیع‌الزمان فروزان‌فر، محی‌الدین مهدی الهی قمشه‌ای و مهدی حائری‌یزدی را می‌‌‌توان نام برد.