قیام 15خرداد؛ آغازگر روندی نو در مبارزات آزادی خواهی

قیام 15 خرداد 1342 خورشیدی حرکتی مردمی بود که تمام قشرهای جامعه به منظور مبارزه با استبداد و استکبار ستیزی و در حمایت از امام خمینی(ره) به میدان آمدند و با پشتیبانی از مرجع عالیقدر خود آغازگر مسیر نوین در مبارزات آزادی‌ خواهی شدند که در بهمن 1357 خورشیدی به ثمر نشست.

ملت ایران در برهه ‌های حساس، خالق رویدادها و تصمیم های تاریخ‌ سازی بوده‌ اند که به دگرگونی بنیادهای جامعه ایرانی و به شکوفایی تفکرها و اندیشه‌های سیاسی جدیدی در عرصه جهانی منجر شده ‌اند. انقلاب اسلامی در 1357 خورشیدی به رهبری امام خمینی(ره) در زمره همین رویدادهای تاریخ‌ساز به شمار می رود که جرقه اصلی و ریشه آن را باید در قیام خونین 15 خرداد 1342خورشیدی مشاهده کرد.

این قیام به دنبال انتشار خبر بازداشت امام خمینی(ره) به دلیل سخنرانی علیه رژیم صهیونیستی و حکومت پهلوی شکل گرفت. در آن برهه اعتراض های گسترده ای در قم، تهران، ورامین، مشهد، شیراز، تبریز و ... به وقوع پیوست و با شعارهایی در مخالفت با رژیم و در طرفداری از امام(ره) همراه بود. در این میان حکومت وقت به امید سرکوب و برقراری خفقان، مردم را در شهرهای مختلف به خاک و خون کشید تا بتواند این قیام مردمی را در نطفه خفه کند اما این کار عملی نشد زیرا این مهم، قیامی برخاسته از خاستگاه مذهبی و ملی علیه استبداد داخلی و استعمار خارجی بود. پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز قیام تاریخی 15 خرداد با «قاسم تبریزی» رییس کتابخانه انقلاب اسلامی مجلس شورای اسلامی و پژوهشگر تاریخ معاصر به گفت وگو پرداخته است. 

** قیام 15 خرداد و تقابل با برنامه تغییر ساختار آمریکا
زمینه قیام 15 خرداد را باید در تقابل با برنامه تغییر ساختار سیاسی، فرهنگی و نظامی دید که آمریکایی ها می خواستند در ایران به وجود آورند. این مقوله در زمان مرجعیت آیت الله حسن طباطبایی بروجردی از مراجع تقلید با مقاومت ایشان روبرو شد. از این رو پس از درگذشت این مرجع تقلید بار دیگر آمریکایی ها این سیاست را دنبال کردند و نخستین مرحله آن تصویب لایحه انجمن های ایالتی و ولایتی به شمار می رفت که به سبب حذف قید سوگند به قرآن و اسلام، مراجع با آن مخالفت کردند و اینگونه طرح با شکست روبرو شد اما رژیم پهلوی به دنبال اجرای این برنامه ها بود. به همین سبب «انقلاب سفید» را اجرایی کرد و خود را در تقابل با روحانیان قرار داد.

**حمله به مدرسه فیضیه و جرقه قیام 15 خرداد
محمدرضا پهلوی در سخنرانی های خود در همدان و قم به روحانیان توهین کرد و عوامل حکومت برای ایجاد وحشت در دوم فرودین 1342 خورشیدی به مدرسه فیضیه حمله کردند که این حرکت نوعی تقابل با اساس حوزه و اسلام بود. پس از این حادثه امام خمینی(ره) بیش از یک هزار و 500 نامه به علما، واعظان و روحانیان در این باره فرستادند.

با فرا رسیدن ماه محرم رژیم پهلوی از سخنرانی ‌های امام خمینی(ره) و افشاگری‌ های ایشان بیم داشت، به همین سبب در بیانیه ای اعلام کرد که «ضد شخص شاه مطلبی نگویند، از اسرائیل و آنچه مربوط به اسرائیل است‌، مطلبی گفته نشود و نگویند اسلام و قرآن در خطر است و دستگاه را ضداسلامی نخوانند» اما امام راحل، عصر عاشورای 1342 خورشیدی در مدرسه فیضیه سخنرانی انجام دادند و جنایت های رژیم پهلوی را یادآوری کردند و همان مسایلی را که دستگاه حاکمه نگران آن بود، مطرح کردند.

بدین شکل رژیم پهلوی به دنبال سرکوب این مقابله بود و علما و روحانیان زیادی را دستگیر کرد و نوعی جو اختناق بر جامعه حاکم شد. رژیم در سحرگاه 15 خرداد 1342 خورشیدی پس از محاصره منزل امام(ره) در قم، ایشان را دستگیر و به زندان عشرت آباد تهران منتقل کردند.

**مخالفت مردم با دستگیری امام خمینی(ره) در 15 خرداد
پس از دستگیری امام خمینی(ره) مردم شهرهای مختلف با شعارهایی نظیر «یا مرگ یا خمینی» به خیابان ها آمدند و مخالفت خود را با این عمل رژیم نشان دادند. هر چند نیروهای حکومت از هرگونه برخوردی با مردم فروگذاری نکردند و تعدادی زیادی را در شهرهای مختلف به خاک و خون کشیدند. امام(ره) تقریبا مدت یک سال در زندان بودند و در این زمان حسنعلی منصور به نخست وزیری رژیم پهلوی رسید. در این مدت گفت وگوهایی با امام(ره) انجام شد اما ایشان اعلام کردند که همواره در برابر این سیاست های رژیم ایستادگی خواهند کرد. امام خمینی(ره) با آزادی از زندان در سالگرد حادثه 15 خرداد بیانیه دادند و سخنرانی های نیز در مخالفت با رژیم ایراد کردند که در 1343 خورشیدی رژیم ایشان را تبعید کرد.

**قیام 15 خرداد 1342خورشیدی؛ روحانیان و مردم در کنار امام خمینی(ره)
قیام 15 خرداد را باید نقطه عطفی در تاریخ معاصر ایران دانست که روحانیان به همراه مردم قدم به عرصه مبارزه با رژیم پهلوی گذاشتند و در کنار امام خمینی(ره) و در صف نخست این حرکت قرار گرفتند. همچنین در این مدت تکیه سخنان امام(ره) بر اسلام بود و این قیام را الهام گرفته از قیام عاشورا می دانستند. بنابراین نهضتی که در مدرسه فیضیه قم با محوریت امام خمینی(ره) آغاز شد به دنبال دفاع از قوانین الهی و حرمت و عزت و استقلال جامعه اسلامی بود.

**بی توجهی به قانون اساسی و گرایش به نظام سلطه خلاف قیام 15 خرداد
نتیجه قیام 15 خرداد در واقع وقوع انقلاب اسلامی در 1357 خورشیدی بود. این انقلاب که ماهیت اسلامی داشت تنها به مرزهای ایران محدود نشد و نهضتی علیه استعمار، استثمار و غرب زدگی به شمار می رفت. امروزه باید مطالبه های جامعه و جایگاه کشور را بررسی کرد تا بتوان به هدف های انقلاب اسلامی دست یافت. انقلابی که با نفی سلطه سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی غرب و گروه های وابسته در کشور ایجاد شد و اصل آن بر استقلال و اقتدار ملی بود و باید دریافت در همان مسیر باقی مانده است یا خیر. 
باید دانست توسعه در کشور بایستی همه جانبه باشد و قوانین در تمامی جنبه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی اجرا شود تا بتواند ایران را به جایگاه خود برساند. از این رو هرگونه بی توجهی به قانون اساسی و گرایش به نظام سلطه خلاف جهت قیام 15 خرداد است.