اظهارات بازرگان در مصاحبه ها

مهدى بازرگان که از روز 18/6/57 (2537 شاهنشاهى) برابر ماده پنج فرماندارى نظامى تهران بازداشت و روز 26/6/57 به فرموده آزاد شده است در ضمن مصاحبه‏هاى متعدد اظهاراتى بشرح زیر عنوان نموده است.

1ـ على امینى با من تماس دارد هر دفعه که به خارج مى‏رفت و برمى‏گشت حالت یأس و بى‏علاقگى نسبت به امور سیاسى و دخالت در آن داشت، ولى این دفعه که از خارج مراجعت کرد اظهار تمایل کرده بود که مرا ببیند، لذا در منزل شخصى به نام شبسترى که جشن عروسى بود با وى در اطاق خلوتى ملاقات و دیدم خیلى سرحال است و خود را آماده قبول نخست‏وزیرى نشان مى‏داد با وجود اینکه نسبت به اعلیحضرت ایراداتى داشت. لیکن در مورد حفظ قانون اساسى و سلطنت مشروطه اعتقاد دارد و فقط مى‏خواهد اختیارات کامل برابر قانون اساسى در دست داشته باشد. ضمنا به طورى که اطلاع دارم امینى با گردانندگان سایر جناحهاى مخالف و روحانیون به خصوص آیت‏اللّه‏ شریعتمدارى تماس‏هایى گرفته و نظرات آنان را جلب کرده است و از نظر آیت‏اللّه‏ خمینى هم بعید نیست در خارج از کشور به وسیله رابطینى اینکار انجام گرفته باشد، ولى آن طورى که معلوم است تا به حال از طرف خمینى علیه امینى مطلبى نشنیده‏ام. من نیز شخصا اعتقاد دارم براى خارج شدن از این بن‏بست باید از وجود امینى استفاده شود. او را فرد میهن‏پرست مى‏دانم. اگر با آمریکایى‏ها هم تماس داشته باشد روى تبادل نظر و مصلحت اندیشى است.

2ـ با شریف‏امامى از نزدیک آشنایى ندارم ولى به طورى که از کاظم حسیبى که زمانى رئیس وى بوده شنیده‏ام ابتدا تکنسین راه‏آهن بود، بعد مهندسى گرفته و از نظر دانشگاهى و معلومات او را فرد معطلى نمى‏داند. ولى مى‏گفت فرد باهوشى است. نظرات دیگران را مى‏گرفت و به نام خود بازگو مى‏کرد. به طور کلى آقاى شریف امامى با توجه به وضع خدمتى‏اش و وابستگى‏اش به فراماسون‏ها و این که یک نخست‏وزیر ملى نیست و پایگاه اجتماعى در بین قشر جوان و روشنفکر که گردانندگى فعالیتها اکنون دست این عده است ندارد، لذا علیرغم داشتن حسن نیت و مبادرت به مبارزه با فساد نخواهد توانست آن آشتى ملى را که اعلام کرده انجام دهد از طرفى با وجود اینکه در ابتدا شروع به کار قدمهاى مثبتى برداشت ولى اعلام حکومت نظامى و کشته شدن صدها تن وجهه او را در بین مردم بخصوص مذهبیون پایین آورده است.

3ـ نمایندگان مجلس که این همه در مورد رواج فساد و دزدى و تجاوز به حقوق ملى حرف مى‏زنند، چون در بین مردم پایگاه اجتماعى ندارند و همه را نمایندگان رستاخیزى مى‏دانند، لذا حرفهایشان پذیرش نخواهد داشت و این جریانات را مى‏توان صحنه نمایش تصور کرد.

4ـ در خصوص ارتباط عناصر جبهه ملى با خارجیها اظهار داشت. در حدود سالهاى 40 و 41 شمسى ما از طرف نهضت آزادى نامه‏اى تهیه و به منازل عده زیادى از آمریکاییان مقیم تهران انداختیم به مفهوم اینکه شما آمریکاییان در مملکت ما چه کار مى‏کنید چه منافعى دارید اگر پشتیبان مبارزات ملى هستید چه نظرى دارید؟ بعد از مدتى از قرار معلوم نامه بدون امضایى به منزل اللهیار صالح انداخته بودند، ولى معلوم بود که از سوى آمریکایى‏ها در جواب نامه مذکور است و مفهوم نامه این بود شما رهبر قابل قبول و مورد اطمینانى ندارید تا حکومت را در دست بگیرد اگر رهبر شایسته‏اى بین شما پیدا شد مورد پشتیبانى ماست و مسلما آمریکاییها منافعى در ایران دارند و به همین سادگى‏ها از ایران چشم پوشى نخواهند کرد. ما مى‏دانستیم که اللهیار صالح با آمریکاییها تماسهایى دارد چون آن موقع ایشان به حضور اعلیحضرت مى‏رفت و ما مى‏توانستیم بعضى نظرات خود را به استحضار اعلیحضرت برسانیم بعدا صالح گفت که اعلیحضرت قبول نمى‏کند در حال حاضر اللهیار صالح خود را بازنشسته کرده و با ما در تماس نیست.

5 ـ در حال حاضر رهبرى فعالیتهاى از دست ما گردانندگان سابق خارج شده و جوانان هستند که با اعتقاد به مبارزه و جهاد که بیشتر از افکار خمینى الهام مى‏گیرند کارها را در دست دارند.

6ـ من کتابى تحت عنوان «علمى بودن مارکسیسم» تألیف و منتشر کرده‏ام و در آن ماتریالیستها و مارکسیستها را کوبیده نتیجه گرفته‏ام مارکسیسم علمى نیست چرا نباید این قبیل کتابها در سطح بیشترى بین جوانان گسترش یابند ضمنا در سخنرانى خود اخیرا در مسجد قبا گفتم در قرآن مجید 3% راجع به جهاد صحبت شده 97% مربوط به سایر مسائل است چرا باید اکثریت را فداى اقلیت کنم این سخنرانى من و همچنین کتاب مذکور مورد اعتراض عده زیادى از جوانان قرار گرفته است.

7ـ در جلسات دوستانه یا دید و بازدید سرلشگر سابق قرنى شرکت مى‏کند وسرتیپ ریاحى رئیس سابق ستاد ارتش در دوره مصدق با من مراوده دارد همچنین در جلسه‏اى که سال گذشته از طرف داریوش فروهر و بختیار براى تعیین رهبریت مبارزات ملى در کرج تشکیل شده بود از سرلشگر سابق قرنى نیز دعوت به عمل آمده بود و نامبرده حضور داشت قرنى را فرد متقى و معتقد به مسائل مذهبى و روشنفکر شناخته‏ام.

8ـ از نظر رهبرى ما داریوش فروهر و شاپور بختیار را چهره مناسبى نمى‏دانیم و به همین جهت با آنان همکارى ننموده‏ایم ولى با وجود آوردن رهبریت مشترک با نظر گروههاى مختلف ملى مخالف موافقیم که هنوز به نتیجه نرسیده است.

9ـ در کمیته حقوق بشر نمایندگان گروههاى مخالف که فعالیت دارند شرکت کرده‏اند از جمله اسلام کاظمیه از کانون نویسندگان، نزیه و کریم لاهیجى وکلا ـ از روحانیون ابوالفضل زنجانى ـ کریم سنجابى از جبهه ملى و حزب ایران ـ من (بازرگان) و سحابى از نهضت آزادى مقدم مراغه‏اى و رحیم عابدى از نهضت رادیکال‏ها ـ على‏اصغر حاج سید جوادى از گروه نهضت و جامعه سوسیالیستها ـ منوچهر هزارخانى از سوسیالیست‏ها ـ میناچى از گردانندگان حسینیه ارشاد و طرفدار على شریعتى ـ دکتر سامى کرمانى و دکتر پیمان از جامعه اسلامى پزشکان و همچنین فردى از کانون اسلامى مهندسین.

10ـ به نظرات خمینى از نظر حکومت اسلامى ایراداتى داشته و گفته‏ام از نظر مذهب تا به حال راجع به حکومت از جانب روحانیون مطلبى عنوان نشده و از نظر تاریخى تا به حال مطرح نبوده است اگر خمینى این مسئله را عنوان مى‏کند در صورت تحقق چه چیز جانشین حکومت خواهد کرد از طرفى عقیده دارم روحانیون نمى‏توانند حکومت را اداره کنند.

11ـ در بین مدارک مکشوفه از منزل مهدى بازرگان یک بسته اعلامیه ماشین شده به تاریخ 6/6/57 به امضاء نهضت آزادى ایران بدست آمده که عنوان آن پاسخ به بن‏بست کنونى ملت ایران که با تشریح کلى نتیجه گرفته که وضع ایران براى اینکه از این بن‏بست خارج شود به دو صورت باید باشد یا ملت و مردم کوبیده شوند و به زندانهابیفتند یا اینکه اعلیحضرت از سلطنت استعفا بدهند چون ملت 30 میلیون نفرى را نمى‏توان همه را به زنجیر کشید لذا تنها مى‏ماند آن طرف قضیه که به مصلحت است اعلیحضرت استعفا بدهند و سلطنت را به جانشین خود واگذار تا جانشینان با در نظر گرفتن قانون اساسى خدمت بکنند. تهیه این اعلامیه را مهدى بازرگان از جانب خود تایید و مى‏گفت به این مسئله معتقد هستم.

12ـ ارتباط جناحهاى نهضت آزادى در آمریکا به رهبرى دکتر یزدى ساکن بوستون که روزنامه المجاهد نیز آنجا منتشر مى‏شود و اخبارش از ایران به وسیله تلفن به اطلاع وى مى‏رسد و همچنین با پاریس که در آنجا بنى‏صدر و سلامتیان و قطب‏زاده فعالیت دارند با بازرگان برقرار است و تماسهایى گرفته مى‏شود. ضمنا با موسى صدر و مصطفى چمران که مشاور فرمانده ارتش موسى صدر است ارتباط مکاتبه‏اى داشته و یکى دو بار نیز موسى صدر را در موقع مسافرت به ایران ملاقات کرده است.

13ـ در مورد تامین مادیات گروههاى نهضت آزادى در آمریکا اظهار داشت دکتر یزدى با خمینى ارتباط دارد و خمینى قسمتى از سهم امام را براى مبارزه به وى مى‏دهد و از سوى دیگر بنى‏صدر نیز این ارتباط را حفظ کرده و او نیز از این کمک‏ها بهره‏مند مى‏گردد.

14ـ جوانان و گروههاى زیاد در تهران و خارج از کشور مهدى بازرگان مراجعه و یا نامه مى‏نویسد که در شرایط فعلى وضع نهضت را روشن کند و به طور یکپارچه با حفظ رابطه با جامعه روحانیون بخصوص خمینى عمل کنند به همین جهت پس از اعلام آزادیهاى احزاب از طرف دولت آقاى شریف‏امامى ما نیز تصیم گرفتیم خط مشى کلى خود را روشن و اعلام موجودیت نماییم و براین مبنا نیز مرامنامه‏اى که مقایر با مرامنامه سابق نهضت بود تهیه ولى هنوز منتشر نشده و بر مرحله عمل در نیامده است.

15ـ در مورد تظاهرات آرام عید فطر روز پنجشنبه 16/6/57 اظهار عقیده مى‏کرد این تظاهرات را مذهبیون بخصوص جوانان طرفدار خمینى اداره مى‏کردند. ما دخالت نداشتیم و در وضع فعلى کار طورى است که گردانندگى امور دست طرفداران خمینى است. دولت چرا در برنامه خود این همه مارکسیست‏ها را بزرگ کرده؟ در صورتى که مارکسیستها به جز گروههاى کوچک پایگاهى ندارند و کارها دست روحانیون و مذهبیون است. 16ـ من معتقدم اعلیحضرت با در دست گرفتن تمام امور خود را خسته و کوفته کرده. یک نفر چقدر وقت پیدا مى‏کند که به همه امور برسد باید برابر قانون اساسى کارها و امور جارى در دست دولت ملى اداره مى‏گردد.

17ـ از نظر مبارزه اعتقاد به مبارزه مسلحانه نداشته و معتقد به مبارزه اصولى و آگاه کردن و معتقد ساختن مردم به مبانى دینى و مذهبى و حقوق خویش و مبارزه با هر نوع استبداد و تجاوز حقوق مردم مى‏باشد. مراتب براى استحضار خاطر خطیر ملوکانه از عرض گذشت.