جمع آوری اطلاعات توسط ساواک راجع به آیت الله گلپایگانی

درباره : آیت‏اله گلپایگانى و مرعشى نجفى عطف به 61487/316 ـ 26/9/46

شماره : 3871/21 تاریخ 18/10/46

از : ساواک قم

به : مدیریت کل اداره سوم 316



در اجراى امر اقدام و بدین وسیله اطلاعات مورد نیاز آن اداره کل درباره آیت‏اله گلپایگانى در شش برگ به پیوست تقدیم و به عرض مى‏رساند که اطلاعات مورد نیاز مربوط به آیت‏اله مرعشى نجفى در شرف تکمیل است و متعاقبا تقدیم خواهد شد.

رئیس ساواک قم. مهران



1ـ علت افراطى بودن و یا مخالفت این مرجع اصولاً این مرجع روحانى به معنى واقعى کلمه افراطى نیست بلکه ممکن است تحت تأثیر احساسات جامعه دینى و برخى از افراطیون غیر روحانى قرار گیرد و در این زمینه براى حفظ موقعیت خود عکس‏العملى شدید نشان مى‏دهد و بهترین نشانه موضوع این است که وقتى ساواک توضیحى یا بازخواستى از آنها به عمل مى‏آورد ضعف و زبونى نشان مى‏دهند تا جایى که اصل موضوع را انکار مى‏کنند و علت اینکه بعضا نامبرده مخالفتهایى با دولت دارد این مخالفتها به مناسبت حفظ وجهه روحانیت در اجتماع است و از طرفى جنبه مادى هم دارد و اگر مخالفتهایى از طرف وى دیده نشود وضع مرجعیت وى به طور کلى متزلزل و کسى پولى به وى نخواهد داد1 و بهانه وى در امر مخالفت این است که قوانین موضوعه فعلى (لایحه حمایت خانواده) به نحوى وضع شود که تطبیقى با قانون شرع داشته باشد که این مخالفتها جنبه مذهبى داشته دیگر اینکه نامبرده ناراحتیهایى دارد از جمله اینکه اشخاصى که از جانب شاهنشاه آریامهر نزد وى مى‏آیند موضوعات عنوان شده از طرف گلپایگانى را تحریف کرده به عرض مى‏رسانند و نظرش روى طلاب حوزه این است که بایستى کلیه امور طلاب زیرنظر آیات بوده و دولت دخالتى در این امور ننماید.

2ـ تعداد طرفداران و طبقه اجتماعى اکثریت آنها (مثلاً بازارى هستند. دانشجو هستند. یا کارمند دولت. طرفداران گلپایگانى بیشتر از طبقه عوام و خشکه مقدس و طلابى است که از شهریه ماهیانه وى استفاده مى‏کنند و طرفداران وى از جهت تعداد کمتر از آیت‏اله نجفى است.

3ـ انگیزه طرفدارى و علت مرجع قرار گرفتن. انگیزه طرفدارى طرفداران گلپایگانى ارتباط مستقیمى با نحوه فکر طرفداران دارد فى‏المثل طرفداران وى معتقدند که نامبرده از جهت علم و زهد و تقوى از مراجع دیگر ارجح است و به همین علت در شمار طرفداران وى درمى‏آیند و علت مرجع قرار گرفتن نامبرده علم و قدس و فقاهت وى مى‏باشد.

4ـ آدرس و محل کار و منزل مرجع محل سکونت و کار آیت‏اله گلپایگانى. قم خیابان چهارمردان. کوچه آیت‏اله بروجردى. داخل کوچه مقابل مسجد منزل آیت‏اله گلپایگانى که داراى دو درب نزدیک به هم مى‏باشد یک درب به بیرونى و دیگرى به اندرون باز مى‏شود و یک درب دیگر دارد که به کوچه شریف صادقى پشت منزل مرحوم آیت‏اله حائرى واقع مى‏باشد.

5ـ میزان تحصیلات و محل تحصیلات آیت‏اله گلپایگانى داراى برگ اجتهاد از مرحوم آیت‏اله حاج شیخ عبدالکریم حائرى یزدى که در زمان حیات [وى] در قم بوده مى‏باشد و تحصیلات (دوره سطح) را در گلپایگان و مابقى دوره سطح را در اراک نزد مرحوم حاج شیخ محمدتقى اعماء آموخته و در درس مرحوم آیت‏اله حائرى در اراک شرکت جسته و پس از مهاجرت آیت‏اله حائرى در سنه 40 هجرى به قم نامبرده ضمن استفاده از درس آیت‏اله به مقام اجتهاد رسیده ضمنا نامبرده از محضر درس مرحوم آیت‏اله اصفهانى و آیت‏اله نائینى که در قم بوده‏اند استفاده مى‏کرده.

6ـ نقاط ضعف و حسن مرجع نقاط ضعف : دهن‏بینى و تحت تأثیر دیگران قرار گرفتن. واگذارى اداره تشکیلات خود را به پسرانش و دادن اختیار به آنان به خصوص (حاج سیدمهدى) و آقا محمد بطحائى و همشیره‏زاده خود. محاسن : احترام به اهل علم بالنسبه. رفع حوائج مادى طلاب علوم دینى بالنسبه بذل و بخشش پولى و پارچه.

7ـ اسامى پسران مرجع و مشخصات هر یک

الف ـ حاج آقا جواد فرزند ارشد 32 ساله اهل قم میزان تحصیلات درس خارج متأهل (نام همسر بانو امیره) دختر حاج سید نصراله مستنبط داماد آیت‏اله خوئى مقیم نجف.

ب ـ حاج آقا مهدى گلپایگانى، سن 26 ساله، اهل قم، میزان تحصیلات سطح، متأهل (بانو عزت) دختر آسید جعفر احمدى ساکن قم همشیره‏زاده آیت‏اله بروجردى.

ج ـ سیدباقر سن ده ساله اهل قم. کلاس چهارم ابتدایى مدرسه محمدیه (بچه باهوش و با ذکاوتى است.)

دختران

بتول ـ همسر سید مرتضى علوى اهل فریدن

پیشنماز مسجد شاه خراسان زن و شوهر ساکن قم کوچه یزدیها منزل سابق آیت‏اله گلپایگانى.

زهرا ـ همسر لطف‏اله صافى گلپایگانى اهل گلپایگان ساکن قم پیشنماز مسجد رضوى قم ساکن خیابان بهروز.

هورا ـ همسر سیدجعفر خونسارى فرزند آیت‏اله حاج سید احمد خونسارى ساکن تهران ـ شاه‏آباد ـ مقابل شعبه بانک ملى کوچه ممتاز شماره 23.

طیبه ـ همسر شیخ عباس محقق کاشانى ساکن قم خیابان چهارمردان کوچه شریف صادقى.

عذرا ـ همسر سیدرضا ابطحى اصفهانى شغل تحصیل علوم دینى ساکن قم خیابان چهار مردان ابتداى کوچه بدوخانه.

8ـ میزان خمس و زکوة و سایر وجوه نقدى و غیرنقدى که ظرف سال براى مرجع ارسال مى‏شود. ماهیانه به میزان پنجاه الى شصت هزار تومان وجوه از بابت سهم امام و سهم سادات براى ایشان فرستاده مى‏شود و نیز مقدارى پارچه عبائى و پارچه قبائى و لباده از فاستونیهاى بسیار اعلا از ناحیه تجار سالانه به ایشان تحویل مى‏گردد و وجوه نقدى گلپایگانى بستگى به زمانى دارد که حجاج عازم مکه معظمه هستند که مراجعه نموده و پس از حساب و کتاب از بابت خمس و سهم امام یک قسمت آن را مى‏پردازند و مابقى را به مرور زمان حواله مى‏دهند که این وجوه پس‏انداز نقدى گلپایگانى است که غیرقابل تخمین است و از این وجوه جمع‏آورى شده حقوق طلاب قم و سایر شهرستانها را به وسیله مقسمین و وکلاى خود مى‏پردازد.

9ـ میزان وجوه نقدى و اموال منقول و غیرمنقول که در ذخیره مرجع طى گذشت زمان موجود مى‏باشد. میزان وجوه نقدى در بند 8 اشاره شده و اموال منقول نامبرده اسباب و اثاثیه موجود بیرونى و اندرون و لوازم زندگى متعارف است و نیز مقدارى کتب با ارزش و نفیس که خریدارى و بعد هم وقف مى‏کند لکن اموال غیرمنقول نامبرده عبارتست از :

10ـ قدرت رهبرى مرجع با توجه به تجربه قدرت روحانیت در قم باید ادعا نمود که قدرت رهبرى نیز به همان صورت بین سه مرجع موجود در قم تجزیه گردیده و قدرت رهبرى گلپایگانى که طرفداران وى از طبقه عوام قم مى‏باشند نسبت به همین طبقه متوسط است.

11ـ کارگردانان. مشاورین. حسابداران و اشخاصى که واسطه و یا رابطه خصوصى و مورد اعتماد مرجع مى‏باشند و مشخصات آنان :

الف ـ کارگردانان ـ 1ـ شیخ ابراهیم شاکرى اهل گلپایگان ساکن قم صفائیه منزل شخصى متأهل صاحب دو پسر. میزان تحصیلات (متوسطه در علوم دینى) سن 45 سال ـ مدت چهار ساعت خدمت گلپایگانى مى‏باشد و با وى نسبتى ندارد. نوع مسئولیت ـ کلید دار اندرون آقا و رابط بین آقا و مردم.

2ـ آقا محمد بطحائى همشیره‏زاده آیت‏اله سن 40 سال اهل حومه گلپایگان متأهل میزان تحصیلات جزئى محل سکونت قم بازار کهنه کوچه صابونیها، منزل شخصى.

3ـ محمدعلى صبائى، قهوه‏چى سن 50 سال اهل گلپایگان، متأهل تحصیلات جزئى محل سکونت خیابان رهبر نزدیک مریضخانه گلپایگانى منزل متعلق به آقا بوده که بابت سهم به وى داده شده.

نوع مسئولیت ـ قهوه‏چى و از محارم آقا در امور تلگرافى و پستخانه.

4ـ شیخ حسین خاکى سن 60 سال اهل قم متأهل تحصیلات جزئى محل سکونت خیابان چهارمردان کوچه شریف صادقى جنب منزل محقق کاشانى داماد گلپایگانى (چهار ماه است که خریده) نوع مسئولیت ـ متصدى پرداخت شهریه به طلاب و متصدى امور نمازهاى استیجارى و روزه.

5ـ محمدباقر کمره‏اى خمینى (معروف به خسروى) 65 ساله متأهل باسواد و خوش خط محل سکونت قم خیابان خاک فرج خانه استیجارى.

6ـ ابوالفضل معماریان سن 65 ساله متأهل اهل آشتیان منسوب حسن دانش که متصدى بیمارستان گلپایگانى است تحصیلات جزئى محل سکونت منزل دانش خوش خط نوع مسئولیت ـ نویسنده

7ـ حاج شیخ على افتخارى سن 50 ساله اهل گلپایگان تحصیلات خارج متأهل محل سکونت صفائیه داخل کوچه کاظمى.

8ـ ابوالقاسم زنبورى تکیه‏اى سن 50 سال اهل قم تحصیلات جزئى متأهل ساکن تکیه حاج سید حسین شغل نجار.

9ـ غلامحسین زنبورى تکیه‏اى فرزند ابوالقاسم. سن 25 سال اهل قم تحصیلات جزئى ساکن تکیه حاج سید حسن شغل لولافروش خیابان آذر مقابل حسین‏آباد.

نوع مسئولیت ـ از محارم آقا

10ـ مشهدى ابوالقاسم سن 70 ساله اهل قم نوع مسئولیت ـ خرید مایحتاج منزل مشاورین ـ

1ـ آقا لطف‏اله صافى داماد گلپایگانى فرزند مرحوم آیت‏اله شیخ جواد صافى سن 46 ساله اهل گلپایگان تحصیلات حدود خارج متأهل.

2ـ حاج آقا على صافى برادر لطف‏اله فرزند آیت‏اله شیخ جواد صافى اهل گلپایگان متأهل.

3ـ آقا مرتضى علوى پیشنماز مسجد شاه خراسان قم.

4ـ مهدى گلپایگانى فرزند آیت‏اله.

5ـ سید جواد گلپایگانى فرزند آیت‏اله در غیاب مهدى.

6ـ آقا مجتبى اراکى. متصدى امور طلاب مشمول در مدرسه فیضیه معروف به عراقى. واسطه مورد اعتماد آیت‏اله گلپایگانى حاج شیخ على صفائى که واسطه کلیه امور تهران آیت‏اله مى‏باشد از جهت تهیه گذرنامه و سفارشات لازم به اشخاص و پیغام به کسان و نزدیکان وى. حسابدار ـ متصدى دفتر حسابدارى ابوالفضل معماریان و خسروى ذکر شده در بالا مى‏باشند و کلیه حسابها زیرنظر مستقیم آیت‏اله و مهدى فرزندش مى‏باشد.

12ـ میزان نفوذ کلام مرجع بین طرفداران نفوذ کلام آقا بین طرفداران متوسط و این نفوذ کلام آقا در طرفداران از جمله طلاب با پرداخت شهریه‏اى که ایشان به آنان مى‏پردازند بى‏ارتباط نیست و نفوذ کلام وى بیشتر در طبقه عوام است.

13ـ شگرد کار مرجع هنگام مخالفت با دستورات دولت. مظلومیت و چسبندگى زیاد به مذهب و جامعه روحانیت در مواقع لازم تلفن به تهران و تقاضاى نماینده مخصوص و اصولاً شگرد کار هر مرجع در مخالفت با دولت خیلى ساده است به این معنى که یک مسئله دینى را مستمسک قرار داده و نسبت به آن جنجال مى‏کنند.

14ـ منش گروه وابسته به مرجع سالوسى ـ گروه وابسته به مرجع اعتراض مرجع را در منبر (به وسیله وعاظ) عنوان و عامل دیگر منبر با توزیع و پخش اعلامیه پر آب و تاب اعتراضات مرجع را به سمع دیگران مى‏رسانند و تبلیغات روى موضوع موردنظر شروع مى‏شود.

15ـ آموزشگاههاى دینى که توسط مرجع اداره مى‏شود و محل هر یک از آنها و میزان پولى که صرف آموزشگاهها مى‏کنند.

1ـ مدرسه فیضیه واقع در آستانه مقدسه با شرکت شریعتمدارى.

2ـ مدرسه دارالشفاء واقع در آستانه مقدسه با شرکت شریعتمدارى.

3ـ مدرسه علوم دینى واقع در بخش 2 پشت دارائى، کوچه اعظمى.

4ـ مدرسه علوم دینى واقع در بخش 1 کوچه آخوندیها.

5ـ تکیه آقاى تولیت سابق که در اختیار آیت‏اله گلپایگانى گذاشته که داراى کتابخانه و اطاقهاى مفروش مى‏باشد و طلاب در آن محل تدریس مى‏شوند.

6ـ مدرسه جانى خان مقابل مسجد جمعه واقع در خیابان آذر (پائین شهر)

7ـ مدرسه حاج ملامحمد صادق معروف به (حاجى) که سابقا در اختیار حجت‏الاسلام حاج میرزا مصطفى صادقى بوده است و دو سال است که در اختیار آیت‏اله گلپایگانى گذارده شده و هزینه این آموزشگاه وجوهى است که به طلاب مقیم آموزشگاهها داده مى‏شود و نیز مبلغى است که ماهیانه براى حقوق خدام و تعمیرات و برق آنها مصرف مى‏شود.

16ـ تعداد طلابى که در آموزشگاهها مشغول تحصیل مى‏باشند. تعداد طلابى که در آموزشگاهها تحصیل مى‏کنند هشتصد نفر مى‏باشند.

17ـ میزان شهریه‏اى که به هر یک از طلاب مى‏پردازد. شهریه به طلاب سه قسمت پرداخت مى‏شود.

1ـ طلاب مرحله مقدماتى ـ ماهیانه مبلغ ـ 10 تومان 2ـ طلاب مرحله سطح ـ ماهیانه مبلغ ـ 15 تومان 3ـ طلاب مرحله خارج ـ ماهیانه مبلغ ـ 30 تومان

ضمنا فوق‏العاده‏هاى دیگرى به غیر از شهریه به دست خود به طلاب مى‏دهد تحت عنوان میزان فعالیت طلاب در اخذ وجوه جهت وى به این معنى که قسمت اعظم وجوه اخذ شده از مریدان وسیله طلاب به خود آنان پرداخت مى‏شود که از 500 تومان تجاوز نمى‏کند.

18ـ آیا بین طرفداران این مرجع تروریست وجود دارد و در صورت مثبت بودن پاسخ تهیه بیوگرافى و تعیین مقصود و منظور آنها. ج ـ تروریست ندارد.

19ـ چه طرحى براى خنثى کردن یا برچیدن فعالیت این مرجع و طرفداران او و همچنین تروریستهاى پیرو او (در صورت وجود) تهیه شده است. ج ـ با اجراى طرح تضعیف نامبرده که طى شماره 3776/21 ــ 9/10/46 به استحضار رسیده به انحاء مختلف مى‏توان فعالیتهاى نامبرده را خنثى و طبیعى است براى طرح تضعیف وى و پسرانش رفته رفته موجبات برچیدن بساط وى را

فراهم مى‏سازد.

-------------------------

1ـ خوانندگان محترم که حداقل بخشى از اسناد این مجموعه اسنادى را مطالعه کرده و به آموزه‏هاى دینى انسان مسلمان نیز آشنایى داشته‏اند. بوضوح دریافته‏اند «اظهارنظرها و برخى تحلیل‏هاى عوامل ساواک در خصوص مشى آیت‏اللّه‏ گلپایگانى از کاستیها و تناقضات در امان نمانده است» البته مقتضى سجایاى اخلاقى و «تربیت روحى و روانى» ایادى طاغوت و بویژه عناصر ساواک جز بدبینى و بداندیشى و ... نبوده است و پرواضح است که لازمه چنان خصلت اخلاقى این قبیل برداشتها از موقعیت دیگران است، که گفته‏اند: «از کوزه همان تراود که در او است.»

2ـ آیت‏اللّه‏ آقاى سیدمرتضى علوى در روستاى چادگان از توابع فریدن بدنیا آمد، تحصیلات اولیه را در حوزه علمیه اصفهان طى کرد. براى ادامه تحصیل در سال 1315 (یک سال قبل از رحلت مرحوم آیت‏اللّه‏ حایرى یزدى مؤسس حوزه علمیه قم، وارد حوزه علمیه قم شد. سطح را نزد اساتید وقت آن حوزه مقدسه مانند: مرحوم شیخ محمدحسین علامه، میرزا ابوالفضل زاهدى، شهاب‏الدین مرعشى نجفى، سیدمحمدتقى خوانسارى، سیدمحمدرضا گلپایگانى، سیداحمد خوانسارى گذراند. خارج فقه و اصول را از محضر آیات عظام: حجت کوه‏کمرى، حاج‏آقا حسین بروجردى، سیدمحمدرضا گلپایگانى، سیدصدرالدین صدر استفاده کرد و خود نیز در زمره اساتید بنام حوزه علمیه به حساب مى‏آمد. آقاى علوى که اولین داماد آیت‏اللّه‏ گلپایگانى بود، به لحاظ تسلط به مبانى فقهى معظم‏له همواره مورد وثوق و پاسخگوى استفتائات و نظرات ایشان بود. آقاى علوى در اول خرداد سال 1374 دعوت حق را لبیک گفت.