از تبعید تا پیروزی

از تبعید تا پیروزی
زندگینامه و مجموعه مقالات و مصاحبه‌های آیت‌‌الله مکارم شیرازی
گردآوری و تدوین: میرزا باقر علیان نژاد
انتشارات: سوره
نوبت اول: 1392
قیمت: 9900 تومان

آیت‌الله العظمی ناصر مکارم شیرازی از جمله علمایی است که از ابتدای دهه 1340 و همزمان با شروع نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی(ره)، مبارزات خود علیه رژیم پهلوی را آغاز کرد و در این راه متحمل زندان‌ها و تبعیدهای بسیاری شد.(1) انتشار مجله «درس‌هایی از مکتب اسلام»، انتشار مقالات کوبنده علیه حکومت در روزنامه‌های کثیرالانتشار و ایراد سخنرانی‌ها و مصاحبه‌ها، از شاخص‌ترین فعالیت‌های ایشان علیه حکومت پهلوی بود.(2)
ایشان مبارزه خود با رژیم پهلوی را از ابتدای دهه 40 آغاز کرد و در خرداد 1342 نیز توسط حکومت شاه مدتی زندانی شده و پس از آزادی مبارزات خود را از سر گرفته بود. بعد از قیام نوزده دی 1356 قم نیز به اتهام «اقدام علیه امنیت و اخلال در نظم و آسایش عمومی» در 21 دی ماه همان سال به شهرهای چابهار و در ادامه به مهاباد و انارک نائین تبعید شده بود، در مرداد ماه 1357 از تبعید رهایی یافت و با شدت گرفتن حوادث انقلاب به تهران آمد.
آیت‌الله مکارم شیرازی که در زمینه‌های مذهبی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی صاحب قلمی توانمند بود و از سال 1337 ماهنامه درس‌هایی از «مکتب اسلام» را منتشر کرده بود، پس از رهایی از تبعید، در نیمه دوم سال 1357 مقالات و مصاحبه‌هایی در روزنامه‌های کثیرالانتشار اطلاعات و کیهان منتشر کرد. از دیدگاه تدوین کننده کتاب، موضوعاتی همچون «استمرار مقالات (تقریبا هر پنج روز یک مقاله)، منسجم بودن ساختار مقالات، به روز بودن موضوع مقالات با توجه به مسایل جاری کشور، مستند و شیوا بودن مقالات برای عموم مردم، پیش‌بینی‌ها و توصیه‌هایی که پس از انقلاب محقق شده‌اند و... برخی از ویژگی‌هایی است که این مقالات را از دیگر نوشته ها متمایز می‌کرد.
کتاب 241 صفحه‌ای «از تبعید تا پیروزی» در دو بخش تنظیم شده است؛ بخش اول با عنوان «زندگینامه سیاسی – اجتماعی آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی» به مرور زندگینامه ایشان می‌پردازد. نویسنده در توضیح اهمیت این بخش به این نکته اشاره می‌کند که تاکنون زندگینامه مستقل و کاملی، خصوصا درباره مبارزات آیت‌الله مکارم شیرازی در دوران انقلاب اسلامی به چاپ نرسیده است. از این رو این بخش با استفاده از منابع جامع و معتبری آرشیو واحد فرهنگ ناموران معاصر ایران و بانک اطلاعات واحد تدوین تاریخ انقلاب اسلامی حوزه هنری تهیه گردیده است. علاوه بر اینکه برای تکمیل این زندگینامه، از شصت عنوان کتاب و دوازده عنوان نشریه و چندین سایت اینترنتی فیش‌برداری شده است. زندگینامه تدوین شده در این اثر که به سیاق دیگر آثار منتشره تنظیم نشده است، بخشی از این کتاب 100 صفحه را به خود اختصاص داده است. تولد، دوران نوجوانی و جوانی، فعالیت‌های انقلابی، دستگیری و تبعید و بعد هم پیروزی انقلاب اسلامی بخش‌های تشکیل دهنده این بخش هستند.
اما سالهای آغازین نهضت امام خمینی(ره)، بخش مهمی از زندگینامه آیت‌الله مکارم شیرازی را تشکیل می‌دهند. چرا که اندکی پس از آغاز انتشار مجله «درس‌هایی از مکتب اسلام» (آذر 1337)، زمزمه‌های شروع نهضت اسلامی جدید به گوش می‌رسید. ایشان در همان ماه‌های آغازین دهه 1340 به این نهضت پیوستند. انتشار این مجله در میان مردم، نقش مهمی در آگاهی عامه از اتفاقات نهضت، به ویژه مخالفت‌های حضرت امام خمینی(ره) با لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی داشت. جدا از این موضوع، آیت‌الله مکارم شیرازی در امور تبلیغی هم فعال بودند و برای سخنرانی به نقاط زیادی از کشور مسافرت کردند. آبادان، قم و تبریز از جمله این شهرها هستند. سخنرانی ایشان در اجتماع عظیم مردمی روز 10 آبان 1341 در مسجد اعظم قم در مخالفت با لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، یکی از تاثیرگذارترین اقدامات جامعه روحانیت در مسیر لغو لایحه بود.(3)
اولین جریان دستگیری آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی هم به روز عاشورای مصادف با 13 خرداد 1342 است که ایشان همزمان با سخنرانی امام خمینی(ره) در قم، سخنرانی کوبنده‌ای در مسجد هدایت تهران انجام دادند و همین سخنرانی موجبات دستگیری ایشان توسط نیروهای ساواک در شب 15 خرداد را فراهم می‌کند.(4)
کتاب «از تبعید تا پیروزی» روزهای زندان آیت‌الله مکارم شیرازی، آزادی از زندان و از سرگیری مبارزات و همینطور روزهای تصویب لایحه کاپیتولاسیون و تبعید امام خمینی(ره)، خاطرات سالهای تبعید و نهایتا پیروزی انقلاب اسلامی را مورد توجه قرار داده است.
بخش دوم کتاب در برگیرنده مقالات و مصاحبه‌های ایشان است که بعد از ماجرای 19 دی ماه سال 57 فیضیه قم، در مجلات و مطبوعات مختلف به ویژه کیهان و اطلاعات منتشر شده‌اند. این بخش شامل یازده مقاله و یادداشت و دو مصاحبه آیت‌الله مکارم شیرازی است که از روزنامه‌های کیهان و اطلاعات سال 1357 تهیه شده‌اند. ابتکاری که نگارنده در این بخش به خرج داده این است که در هر یک از این مقالات ابتدا به واقعه تاریخی مربوطه اشاره کوتاهی نموده تا خواننده با رویداد مورد نظر آشنا شود. نویسنده در پیش گفتار کتاب به طور خلاصه تمام وقایع و جریانات منتهی به این یازده مقاله و دو مصاحبه را خلاصه شرح داده است.
تمامی این مقالات در دوره رژیم پهلوی نوشته شده‌اند در برخی از این مقالات، با وجود آنکه در دوران استقرار رژیم طاغوت نوشته شده‌اند، ایشان به صورت واضح حکومت وقت را تهدید به جهاد اسلامی می‌کنند و مبانی رژیم را زیر سئوال می‌برند. همین نوع فعالیت‌های ایشان سبب می‌شود تا به شهرهای دورافتاده مانند مهاباد و انارک تبعید شوند. معمولاً ایشان به مکانی تبعید می‌شدند که به دلیل بعد مسافت و کم بودن ساکنان آن شهر، امکان تبلیغ برایشان فراهم نمی‌شد.
بخش‌های پایانی کتاب به گزارش زندگی و فعالیت‌های روزانه کنونی ایشان می‌پردازد. نویسنده همچنین برای دسترسی به اسناد ساواک درباره آیت‌الله مکارم شیرازی به حدود سی عنوان کتاب سندی مراجعه داشته است.(5) در پایان کتاب نیز علاوه بر اشاره به منابع و مآخذ تعدادی سند و 17 تصویر از آرشیو‌های اختصاصی آیت‌الله مکارم شیرازی، واحد تدوین تاریخ انقلاب اسلامی و موسسه اطلاعات به چاپ رسیده است که برخی از آنها برای اولین بار منتشر می‌شوند.
نویسنده در مراسم قدردانی از دست‌اندرکاران تالیف کتاب «از تبعید تا پیروزی» که با حضور آیت‌الله مکارم شیرازی در شهر قم برگزار شد، تاکید کرد: «در ابتدا روزنامه‌های کیهان و اطلاعات در سال 1357 بررسی شد و در مجموع سیزده مطلب از آیت‌الله مکارم شیرازی شامل یازده مقاله و یادداشت و دو مصاحبه استخراج گردید. از آنجایی که زندگی‌نامه مستقل و کاملی، خصوصاً درباره مبارزات آیت‌الله مکارم شیرازی در دوران انقلاب اسلامی، منتشر نشده بود کتاب در دو بخش زندگی‌نامه و مقالات تنظیم گردید. با نگاهی به حوادث انقلاب اسلامی مشخص می‌شود آیت‌الله مکارم شیرازی مقاطع حساسی از تاریخ انقلاب و از جمله در سخنرانی در حضور مراجع تقلید و اجتماع قریب پنجاه هزار نفر در مسجد اعظم قم در مخالفت با لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، بازداشت توسط ساواک در شب 15خرداد 1342، مخالفت با لایحه کاپیتولاسیون و تبعید امام خمینی، برگزاری مراسم چهلم آیت‌الله سیدمصطفی خمینی، قیام 19دی 1356، بازداشت و تبعید به چابهار، مهاباد و انارک، اوج‌گیری انقلاب و تحصن در مسجد دانشگاه تهران و استقبال از امام خمینی(ره) و پیروزی انقلاب اسلامی، حضور پررنگی در آنها داشته‌اند.
در این دیدار آیت‌الله مکارم شیرازی با تشکر از پدیدآورندگان کتاب «از تبعید تا پیروزی» اظهار داشتند: «بنده وقتی کتاب را خواندم برخی موارد آن برایم تازگی داشت و دوستانی که کتاب را خوانده‌اند نیز اظهار کرده‌اند نگاه تازه‌ای نسبت به فعالیت‌های بنده در دوران انقلاب اسلامی پیدا کرده‌اند. باید از محو شدن تاریخ جلوگیری کرد. هرچه می‌گذرد گرد و غبار فراموشی بر تاریخ می‌نشیند و برای این که جاودانه شود باید در مطبوعات و مکتوبات دیده شود و این کار مهمی است. سرمایه آیندگان، تجارب گذشتگان است. اگر این تجربیات منتقل نشود و آیندگان بخواهند خودشان تجربه کنند، باید هزینه‌ دوباره بپردازند.»

پانوشت:
1- ناصر مکارم شیرازی در 5 اسفند 1305 در شهر شیراز در خانواده مذهبی دیده به جهان گشود. پدرش حاج علی‌محمد مکارم نام داشت. ناصر در چهار سالگی به کلاس آمادگی و سپس مدرسه زینت رفت. او در دوره دبستان و دبیرستان هر سال دو کلاس را گذارند. وی در 1320 همزمان با تحصیل دبیرستان به تحصیل علوم دینی پرداخت و در 1324 برای تکمیل آموزش علوم اسلامی راهی شهر قم شد. در سال 1327 به قصد زیارت عتبات عالیات راهی نجف شد و یک سال در دروس آیات عظام سید محسن حکیم، عبدالهادی شیرازی و سید ابولقاسم خویی شرکت کرد و در 24 سالگی از دو تن از مراجع نجف (محمد حسین کاشف الغطا و سید ابرهیم اصطهباناتی) اجازه اجتهاد گرفت. در 1330 به قم بازگشت.
2- اولین ماهنامه «مکتب اسلام» در آذر 1337 انتشار یافت. هدف این نشریه در شماره اول چنین اعلام شد:« ما می‌خواهیم با استمداد از پیشگاه خداوند متعال، به سهم خود، مسلمانان را به نکات حساس تعلیمات اسلام آشنا و دور افتادگان را نزدیک و بیگانگان از اسلام را راهنمایی و ذخائر علمی اسلام را تا آنجایی که وضع چنین نشریه‌ای اقتضا می‌کند معرفی و از اصول اسلام دفاع کنیم..». آیت‌‌الله مکارم شیرازی در باره انتشار ماهنامه مکتب اسلام چنین می‌گوید:«این مجله وقتی شروع به کار کرد که تاریک‌ترین دوران رژیم ستمشاهی بود. تقریبا هیچ مجله دینی قابل ملاحظه‌ای در سرتاسر مملکت پخش نمی‌شد. این مجله جرعه‌ای بود که در یک کویر سوزانی نمایان شود و یا مشعلی که در یک تاریکی مطلق بدرخشد. استقبال عظیمی از آن شد. استقبالی که ما هرگز انتظار آن را نداشتیم. تیراژ مجله از یکی دو هزار نسخه شروع و مرتبا افزایش یافت. کار بجایی رسید که که تیراژ مجله از صد هزار هم گذشت و به تمام نقاط مملکت فرستاده شد.
3- صفحات 31 تا 40.
4- صفحات 44 و 45.
5- قدردانی آیت‌الله مکارم‌‌شیرازی از دست‌اندرکاران تالیف کتاب «از تبعید تا پیروزی»، خبرگزاری فارس، 1/5/92.