انتخابات دمکراتیک در عصر پهلوی

برگرفته از کتاب معماران تباهی، سیمای کارگزاران کلوپ های روتاری در ایران ، جلد پنجم، دفتر پژوهش های مؤسسه کیهان

آشنائی با انتخابات در عصر پهلوی دوم و شیوه برگزیده شدن نمایندگان و رؤسای مجلس، از جمله نکاتی است که ما را با گوشه هایی از آزادی های ادعائی رژیم شاه و سهمی که در این آزادی برای مردم در نظر گرفته بود آشنا می سازد. مقاله زیر به بررسی نحوه انتخاب رئیس و نمایندگان در یکی از ادوار مجلس شورای ملی و همچنین انتخاب اعضای کابینه اشاره دارد. 

آشنائی با انتخابات در عصر پهلوی دوم و شیوه برگزیده شدن نمایندگان و رؤسای مجلس، از جمله نکاتی است که ما را با گوشه هائی از آزادیهای ادعائی رژیم شاه و سهمی که در این آزادی برای مردم در نظر گرفته بود آشنا می سازد. مقاله زیر به بررسی نحوه انتخاب رئیس و نمایندگان در یکی از ادوار مجلس شورای ملی و همچنین انتخاب اعضای کابینه اشاره دارد:

عبدالله ریاضی که پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ با بورسیه تحصیلی دانشگاه پنسیلوانیای آمریکا راهی آن کشور شد پس از طی یک دوره آموزشی به ایران بازگشت و ریاست دانشکده فنی دانشگاه تهران را بر عهده گرفت. ولی تحولاتی پس پرده رژیم پهلوی سرنوشت وی را دگرگون کرد و او را از دانشکده فنی دانشگاه تهران به سرسرای مجلس شورای ملی رساند. او را در صف مشاوران درجه اول محمد رضا پهلوی قرار داد. ماجرا چه بود؟ چه اتفاقاتی منجر به رشد ناگهانی عبدالله ریاضی شد؟ علی بهزادی مدیر مجله سپید و سیاه در این باره معتقد است که زمانی که جعفر شریف امامی نخست وزیر بود، بین او و سردار فاخر حکمت رئیس مجلس شورای ملی اختلاف افتاد و بنا به گفتة برخی از گزارشگران مطبوعاتی، کارشان به مشاجره کشید. سردار فاخر در حمایت از یکی از نمایندگان مجلس با شریف امامی به تندی صحبت کرد و نخست وزیر را در مقابل چشم نمایندگان مجلس به باد ناسزا گرفت. ۱

از آنجا که جعفر شریف امامی استاد اعظم فراماسونری ایران بود، جریان فراماسونری برای حفظ حیثیت خود و مرعوب ساختن دیگر مقامات رژیم، تصمیم به حذف سردار فاخر حکمت از صحنه سیاسی ایران گرفت. ۲ چندی بعد، براساس سناریوی جدید آمریکا، قرار شد دولت ایران به سمت جوانگرایی حرکت کند و پستهای کلیدی آن در اختیار جوانان تحصیلکرده در امریکا قرار گیرد. از آنجا که این تغییرات از صدر تا ذیل رژیم پهلوی رادر بر می گرفت، یکی از دست پروردگان جوان آمریکا آماده می شد تا به عنوان نخست وزیر زمام امور را در دست بگیرد. این شخص حسنعلی منصور بود.

براساس این برنامه، یک کمیسیون مرکب از عناصر مورد اعتماد از جمله امیراسدالله علم، ارتشبد فردوست و حسنعلی منصور مأمور انتخاب مهره های جدید شد. این سه نفر هر روز در خانه اسدالله علم تشکیل جلسه می دادند و اسامی افراد پیشنهادی و سوابق آنان را که از سوی ساواک فرستاده شده بود، بررسی می کردند و عده ای را برای نمایندگی مجلس شورا و تعدادی را برای مجلس سنا و گروهی را برای احراز مشاغل اداری رده بالا انتخاب می کردند. ارتشبد حسین فردوست که به دستور شاه و به عنوان رابط ساواک در این جلسات حضور داشت، مشاهدات خود در این مورد را به طور مفصل در خاطرات خود به رشته تحریر درآورده است. براساس نوشته فردوست امیراسدالله علم در این جلسات، دست بالا را داشت و تصمیمات نهایی توسط او اتخاذ می شد. فردوست می گوید:

«در زمان نخست وزیری علم، محمد رضا دستور داد که با علم و منصور یک کمیسیون سه نفره برای انتخاب نمایندگان مجلس تشکیل دهم. کمیسیون در منزل علم تشکیل می شد. هر روز منصور با یک کیف پر از اسامی به آنجا می آمد. علم در رأس میز می نشست، من در سمت راست، و منصوردر سمت چپ او. منصور اسامی افراد مورد نظر را می خواند وعلم هر که را می خواست تأیید می کرد و هر که را نمی خواست، دستور حذف می داد. منصور هم با جمله «اطاعت می شود» با احترام حذف می کرد. سپس علم افراد مورد نظر خود را می داد و همه بدون استثناء وارد لیست می شدند و سپس من درباره صلاحیت سیاسی و امنیتی آنان اظهار نظر می کردم و لیست را با خود می بردم و برای استخراج سوابق به ساواک می دادم. پس از پایان کار و تصویب علم ترتیب انتخاب این افراد داده شد. فقط افرادی که در این کمیسیون تصویب شده بودند، سر از صندق آراء در آوردند و لاغیر....» ۳

براساس طرح امریکا قرار بود پس از تشکیل مجلس، حسنعلی منصور در رأس گروهی از نمایندگان جوان دست به تحرکاتی بزند و ضمن انتقاد از عملکرد دولتهای گذشته، تشکیلاتی به نام کانون مترقی را ایجاد کند و خود به عنوان «لیدر پارلمانی» این گروه زمام امور را در دست گیرد.

تمام مقدمات برای اجرای این سناریو آماده بود، تنها انتخاب رئیس جدید مجلس شورا که باید جانشین سردار فاخر حکمت می شد، باقی مانده بود و کمیسیون سه نفره دنبال شخصی که واجد مشخصات لازم باشد، می گشت.

کمیسیون سه نفره برای پیدا کردن شخصیتی که واجد این خصوصیات باشد، دست به نوعی نظرخواهی محدود و محرمانه زد و حسنعلی منصور از برخی از اعضای مؤسس و ارشد کانون مترقی و دوستان و محارم و نزدیک خواست تا فرد مورد نظر خود را به صورت محرمانه به او معرفی نمایند.

بر این اساس منصور روحانی یکی از اعضاء کلوپ روتاری که قرار بود درکابینه منصور عهده دار مقام وزارت شود، مهندس عبدالله ریاضی رئیس دانشکده فنی دانشگاه تهران را که سالها استاد او بود، به این کمیسیون معرفی کرد و در شرح محسنات وی گفت که ریاضی توان اداره کردن یک کلاس را ندارد و شخصیتی بسیار مطیع و رام و سر به زیر است. ۴

علم، منصور و فردوست این انتخاب را پسندیدند و نام او را برای تحقیق بیشتر و تهیه سوابقش در اختیار ساواک گذاشتند. فردوست گزارش لازم در این مورد را تهیه کرد و در اختیار کمیسیون سه نفره قرار داد. در این گزارش در خلاصه بیوگرافی مهندس عبدالله ریاضی چنین آمده بود:

«... طی سالهای بعد از شهریور ۱۳۲۰ که هر صاحب ادعایی بارها اعتراض و اعتصاب کرده و هر صاحب عنوانی داوطلب مشاغل عالی وکالت و وزارت شده بود، او [عبدالله ریاضی] جز به تدریس و اداره امور دانشکده فنی به هیچ کاری علاقه نشان نداد...» ۵

نکته مهم دیگر سن و سال عبدالله ریاضی بود. او در آن زمان ۵۷ سال داشت. به این ترتیب مهندس عبدالله ریاضی برای احراز مقام ریاست مجلس شورای ملی مناسب تشخیص داده شد و پس از تصویب کمیسیون سه نفره، نام او در بین اسامی کاندیداهای تهران قرار گرفت.

نقطه ضعف مهم عبدالله ریاضی، گمنام بودن بیش از حد بود؛ که مهندس روحانی شخصاً داوطلب رفع این نقیصه شد. علی بهزادی در این مورد می نویسد:

«یک روز مهندس روحانی گروه روزنامه نویسان عضو «کانون مطبوعات» یعنی دکتر رحمت الله مصطفوی (مدیر مجله روشنفکر)، جانبانویی (مدیر مجله فردوسی)، صفی پور (مدیر مجله امید ایران)، هوشنگ عسگری (مدیر مجله خوشه)، احمد هاشمی (مدیر روزنامه اتحاد ملی)، طباطبائی (مدیر نشریه دنیا) و من را به دفترش دعوت کرد و خیلی خودمانی گفت:

«بچه ها! من می خواهم یک نفر را به شما معرفی کنم ... عده ای از شاگردانش او را برای وکالت مجلس کاندیدا کرده اند... اسمش مهندس عبدالله ریاضی است... تقاضا می کنم به معرفی او بپردازید... »۶

مهندس منصور روحانی افزون بر اینگونه جلسات خصوصی، چندین میهمانی مفصل ناهار و شام و عصرانه نیز ترتیب داد و هر بار عده ای از طبقات مختلف مردم را دعوت کرد و مهندس ریاضی را به عنوان کاندیدای اساتید و فارغ التحصیلان دانشکده فنی و دانشگاه تهران معرفی نمود.

از سوی دیگر زعمای امور انتخاباتی رژیم پهلوی ترتیبی دادند تا خیمه شب بازی ویژه ای نیز که به نام کنگره آزاد مردان و آزاد زنان درتهران تشکیل شده بود نام او را در لیست کاندیداهای نمایندگی مجلس قرار دهد. به این ترتیب مهندس عبدالله ریاضی ناگهان خود را در صف نمایندگان منتخب تهران دید.

در این زمان چند تن از رجال با سابقه و مرتبط با فراماسونری که از عاقبت کار و مشاجره سردار فاخر حکمت و شریف امامی آگاه شده بودند و نام سردار فاخر را در میان کاندیداهای مجلس شورای ملی نمی دیدند، به سودای احراز مقام او افتادند و خود را داوطلب مقام ریاست مجلس شورا کردند. از جمله این افراد می توان دکتر مصطفی مصباح زاده نام برد که به اعتبار نزدیکی اش با دربار و مالکیت بزرگترین کارتل مطبوعاتی ایران ـ مؤسسه کیهان ـ با هدف دستیابی به مقام ریاست مجلس شورای ملی، شروع به یارگیری و تبلیغا ت کرد و خوشبینانه به انتظار روز رأی گیری ماند. ۷

در روز رأی گیری حادثه ای بر خلاف انتظار و پیش بینی مردم و مطبوعات رخ داد و یک نماینده کاملاً گمنام و تازه کار، مصطفی مصباح زاده مهره ی نامدار و نماینده ادوار پیشین مجلس را که حداقل از سال ۱۳۱۶ در خدمت خاندان پهلوی و مجموعه رژیم بود، شکست داد و با اکثریت تقریباً مطلق به ریاست مجلس شورای ملی دست یافت. در این رأی گیری تنها ۲۳ نفر به دکتر مصباح زاده و دیگر داوطلبان ریاست مجلس رأی داده و ۱۸۷ نفر از نمایندگان مهندس عبدالله ریاضی را انتخاب کرده بودند. ۸

از این پس عبدالله ریاضی حاکم بلامنازع مجلس شورای ملی شد و تا پانزده سال بعد که طوفان انقلاب اسلامی، گردانندگان رژیم پهلوی را به گریختن واداشت، هر سال به عنوان ریاست مجلس مطرح می شد و با اکثریت آراء انتخاب می گردید.

ریاضی پس از رسیدن به مقام ریاست مجلس، آنسوی چهره خود را نشان داد و با هیبت یک دیکتاتور، به اداره جلسات مجلس پرداخت. او در طول دوران ریاستش آنچنان دیکتاتوری غلیظی بر مجلس اعمال کرد که در تمام دوران بعد از مشروطیت سابقه نداشت. ۹

ریاضی در طول سالهای ریاست و در کنار اعمال دیکتاتوری، رفتاری بلاهت آمیز نیز داشت و با اینکه رئیس مهمترین نهاد قانونگذاری بود، هیچ کاری را بدون کسب تکلیف از شریف امامی و امیرعباس هویدا انجام نمی داد. ۱۰

براساس گزارشات منتشر شده ساواک، جعفر شریف امامی رئیس مجلس سنا، ریاضی را در سال ۱۳۴۶ برای فراماسونری ایران عضوگیری کرد. در یکی از اسناد ساواک آمده است:

«در انتخابات سال گذشته مجلس شورای ملی، عملاً همه فراماسونهای وابسته به گروه اکثریت، مقامات هیئت رئیسه و هیئت رئیسه کمیسیونها را حائز گردیدند و اکنون نیز گفته می شود که در انتخابات سال جاری نیز همه مقامات مذکور رادردرجه اول نمایندگان وابسته به فراماسونها، اشغال خواهند نمود. ضمناً اسامی نمایندگان فراماسونری به شرح زیر معروض ودر رأس آنها عبدالله ریاضی، رئیس مجلس شورای ملی قرار گرفته که مدت دو سال است که به گروه فراماسونری شریف امامی، رئیس مجلس سنا پیوسته است...»۱۱

عبدالله ریاضی عضو روتاری کلوپ ایران بود۱۲ و به اعتبار موقعیت و مقامش در تمام ضیافتهای «روتاری» شرکت می جست و به عنوان شخصیتی رام و تربیت شده امریکا به تمام خواسته های روتاری بین المللی در حوزه ایران روی خوش نشان می داد. در دوران ریاست او بود که لایحه ننگین کاپیتولاسیون (مصونیت قضایی اتباع امریکایی در ایران) از تصویب گذشت. وی جلسات مجلس را به دلخواه خود و بدون رعایت آئین نامه های موجود اداره می کرد و به هیچ چیز جز رضایت محمد رضا پهلوی نمی اندیشید. ریاضی این رویه را حتی در ایام اوج گیری انقلاب ادامه داد. وی برای آرام نشان دادن اوضاع از مطرح کردن نامه ۷ نفر از نمایندگان مجلس شورا که دولت جمشیدآموزگار را استیضاح کرده بودند، جلوگیری نمود. در حالی که این استیضاح نمایشی بود و در راستای خیمه شب بازی «فضای باز سیاسی» محمد رضا پهلوی از سوی فراکسیون به اصطلاح مخالف مجلس شورا به سرکردگی محسن پزشکپور و احمد بنی احمد مطرح می شد. ۱۳

عبدالله ریاضی به راستی از درک خواسته های مردم عاجز بود. او با اینکه به اعتبار مقامش ـ ریاست مجلس شورا ـ از ابعاد تحرک انقلابی مردم ایران اطلاع داشت و کلیه بولتن های محرمانه و تحلیل های روزانه ساواک از اوضاع مملکت را مطالعه می کرد و از میزان خشم مردم باخبر بود، حاضرنمی شد این واقعیت را بپذیرد که لحظه ی مرگ رژیم پهلوی فرا رسیده است. وی در اوج حرکت انقلابی مردم ایران در سال ۱۳۵۷ و چند ماه قبل پیروزی انقلاب اسلامی، نمایندگانی را که تحت تأثیر اوضاع و احوال زمان رنگ عوض کرده و از تریبون مجلس به انتقادات آبکی علیه دولت می پرداختند، تهدید به زندان و تبعید کرد و حتی شخصاً در جلسات شورای امنیت تهران حضور یافت و بدون توجه به مصونیت پارلمانی وکلا، برای دو نفر از نمایندگان به اصطلاح اقلیت و مخالف، تقاضای تبعید نمود. ۱۴ ریاضی در اواخر دوران ریاستش در سال ۱۳۵۷ عده ای از نمایندگان مجلس را بسیج کرده بود تا به نمایندگان به اصطلاح مخالف و کسانی که در آن زمان از دولت انتقاد می کردند، تعرض کنند. خبر اینگونه رفتار عبدالله ریاضی، آن هم در ایام اوج گیری انقلاب اسلامی، خیلی سریع به مطبوعات رسید۱۵ و رژیم پهلوی که در گرداب مرگ دست و پا می زد، با هدف فریبکارانه ایجاد خوشبینی در مردم و در اجرای سناریوی آمریکایی «فضای باز سیاسی»، او را معزول کرد.

عبدالله ریاضی پس از اینکه از ریاست مجلس شورای ملی کنار گذاشته شد، به بهانه معالجه از ایران رفت و در سوئیس اقامت کرد. اما در روزهای آخر حکومت شاپور بختیار به ایران بازگشت.

او پس از پیروزی انقلاب اسلامی در تاریخ ۲۷/۱۲/۱۳۵۷ دستگیر و تحویل زندان قصر شد. براساس اطلاعیه دادستانی انقلاب اسلامی بازجویی از او بلافاصله آغاز گردید و نامبرده به جرم «فعالیتهای جنایتکارانه و تصویب قوانین غیرانسانی و توطئه بر ضد مردم مسلمان ایران» محاکمه گردید. دادگاه ریاضی در روز بیست و یکم فروردین ماه ۱۳۵۸ به کار خود خاتمه داد و او را مفسد فی الارض شناخت. وی و منصور روحانی معرف او به کمیسیون سه نفره در یک روز و در یک دادگاه محاکمه و همزمان در ۲۲/۱/۱۳۵۸ اعدام شدند.۱۶

 

   پی نوشت ها:

۱. بهزادی، علی. شبه خاطرات، ص ۲۷۰.

۲. معصومی، ح . دزدان با چراغ، روزنامه کیهان، مورخ ۲۸/۷/۱۳۷۶.

۳. فرودست، حسین. ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، جلد اول، ص ۲۵۷ و جلد دوم ص ۳۶۲.

۴. معصومی، ح. دزدان با چراغ، روزنامه کیهان، مورخه ۲۸/۷/۱۳۷۶.

۵. بهزادی، علی. شبه خاطرات، ص ۲۷۲.

۶. همان.

۷. روزنامه کیهان، مورخه ۲۰/۷/۱۳۴۲.

۸. روزنامه کیهان، مورخ ۲۳/۷/۱۳۴۲.

۹. بهزادی، علی. شبه خاطرات، ص ۲۷۴.

۱۰. معصومی، ح. دزدان با چراغ، روزنامه کیهان، مورخه ۲۸/۷/۱۳۷۸۶.

۱۱. سند ساواک، گزارش مورخه ۱۲/۷/۱۳۴۸، مندرج در کتاب ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، جلد دوم، صفحات ۴۱۳ و ۴۱۲.

۱۲. رزم آرا، رضا. راهنمای کلوپهای روتاری در ایران، سال انتشار ۱۳۵۳، ص ۳۵.

۱۳. روزنامه کیهان، مورخ ۲/۶/۱۳۵۷.

۱۴. روزنامه کیهان، مورخ ۱۵/۶/۱۳۵۷.

۱۵. روزنامه کیهان، مورخ ۱۶/۶/۱۳۵۷.

۱۶. روزنامه کیهان، مورخ ۲۳/۱/۱۳۵۸.

منبع: معماران تباهی، سیمای کارگزاران کلوپ های روتاری در ایران ، جلد پنجم، دفتر پژوهش های مؤسسه کیهان 

 

 

   خبرگزاری فارس

انتخابات دمکراتیک در عصر پهلوی 

آشنائی با انتخابات در عصر پهلوی دوم و شیوه برگزیده شدن نمایندگان و رؤسای مجلس، از جمله نکاتی است که ما را با گوشه هایی از آزادی های ادعائی رژیم شاه و سهمی که در این آزادی برای مردم در نظر گرفته بود آشنا می سازد. مقاله زیر به بررسی نحوه انتخاب رئیس و نمایندگان در یکی از ادوار مجلس شورای ملی و همچنین انتخاب اعضای کابینه اشاره دارد. 

آشنائی با انتخابات در عصر پهلوی دوم و شیوه برگزیده شدن نمایندگان و رؤسای مجلس، از جمله نکاتی است که ما را با گوشه هائی از آزادیهای ادعائی رژیم شاه و سهمی که در این آزادی برای مردم در نظر گرفته بود آشنا می سازد. مقاله زیر به بررسی نحوه انتخاب رئیس و نمایندگان در یکی از ادوار مجلس شورای ملی و همچنین انتخاب اعضای کابینه اشاره دارد:

عبدالله ریاضی که پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ با بورسیه تحصیلی دانشگاه پنسیلوانیای آمریکا راهی آن کشور شد پس از طی یک دوره آموزشی به ایران بازگشت و ریاست دانشکده فنی دانشگاه تهران را بر عهده گرفت. ولی تحولاتی پس پرده رژیم پهلوی سرنوشت وی را دگرگون کرد و او را از دانشکده فنی دانشگاه تهران به سرسرای مجلس شورای ملی رساند. او را در صف مشاوران درجه اول محمد رضا پهلوی قرار داد. ماجرا چه بود؟ چه اتفاقاتی منجر به رشد ناگهانی عبدالله ریاضی شد؟ علی بهزادی مدیر مجله سپید و سیاه در این باره معتقد است که زمانی که جعفر شریف امامی نخست وزیر بود، بین او و سردار فاخر حکمت رئیس مجلس شورای ملی اختلاف افتاد و بنا به گفتة برخی از گزارشگران مطبوعاتی، کارشان به مشاجره کشید. سردار فاخر در حمایت از یکی از نمایندگان مجلس با شریف امامی به تندی صحبت کرد و نخست وزیر را در مقابل چشم نمایندگان مجلس به باد ناسزا گرفت. ۱

از آنجا که جعفر شریف امامی استاد اعظم فراماسونری ایران بود، جریان فراماسونری برای حفظ حیثیت خود و مرعوب ساختن دیگر مقامات رژیم، تصمیم به حذف سردار فاخر حکمت از صحنه سیاسی ایران گرفت. ۲ چندی بعد، براساس سناریوی جدید آمریکا، قرار شد دولت ایران به سمت جوانگرایی حرکت کند و پستهای کلیدی آن در اختیار جوانان تحصیلکرده در امریکا قرار گیرد. از آنجا که این تغییرات از صدر تا ذیل رژیم پهلوی رادر بر می گرفت، یکی از دست پروردگان جوان آمریکا آماده می شد تا به عنوان نخست وزیر زمام امور را در دست بگیرد. این شخص حسنعلی منصور بود.

براساس این برنامه، یک کمیسیون مرکب از عناصر مورد اعتماد از جمله امیراسدالله علم، ارتشبد فردوست و حسنعلی منصور مأمور انتخاب مهره های جدید شد. این سه نفر هر روز در خانه اسدالله علم تشکیل جلسه می دادند و اسامی افراد پیشنهادی و سوابق آنان را که از سوی ساواک فرستاده شده بود، بررسی می کردند و عده ای را برای نمایندگی مجلس شورا و تعدادی را برای مجلس سنا و گروهی را برای احراز مشاغل اداری رده بالا انتخاب می کردند. ارتشبد حسین فردوست که به دستور شاه و به عنوان رابط ساواک در این جلسات حضور داشت، مشاهدات خود در این مورد را به طور مفصل در خاطرات خود به رشته تحریر درآورده است. براساس نوشته فردوست امیراسدالله علم در این جلسات، دست بالا را داشت و تصمیمات نهایی توسط او اتخاذ می شد. فردوست می گوید:

«در زمان نخست وزیری علم، محمد رضا دستور داد که با علم و منصور یک کمیسیون سه نفره برای انتخاب نمایندگان مجلس تشکیل دهم. کمیسیون در منزل علم تشکیل می شد. هر روز منصور با یک کیف پر از اسامی به آنجا می آمد. علم در رأس میز می نشست، من در سمت راست، و منصوردر سمت چپ او. منصور اسامی افراد مورد نظر را می خواند وعلم هر که را می خواست تأیید می کرد و هر که را نمی خواست، دستور حذف می داد. منصور هم با جمله «اطاعت می شود» با احترام حذف می کرد. سپس علم افراد مورد نظر خود را می داد و همه بدون استثناء وارد لیست می شدند و سپس من درباره صلاحیت سیاسی و امنیتی آنان اظهار نظر می کردم و لیست را با خود می بردم و برای استخراج سوابق به ساواک می دادم. پس از پایان کار و تصویب علم ترتیب انتخاب این افراد داده شد. فقط افرادی که در این کمیسیون تصویب شده بودند، سر از صندق آراء در آوردند و لاغیر....» ۳

براساس طرح امریکا قرار بود پس از تشکیل مجلس، حسنعلی منصور در رأس گروهی از نمایندگان جوان دست به تحرکاتی بزند و ضمن انتقاد از عملکرد دولتهای گذشته، تشکیلاتی به نام کانون مترقی را ایجاد کند و خود به عنوان «لیدر پارلمانی» این گروه زمام امور را در دست گیرد.

تمام مقدمات برای اجرای این سناریو آماده بود، تنها انتخاب رئیس جدید مجلس شورا که باید جانشین سردار فاخر حکمت می شد، باقی مانده بود و کمیسیون سه نفره دنبال شخصی که واجد مشخصات لازم باشد، می گشت.

کمیسیون سه نفره برای پیدا کردن شخصیتی که واجد این خصوصیات باشد، دست به نوعی نظرخواهی محدود و محرمانه زد و حسنعلی منصور از برخی از اعضای مؤسس و ارشد کانون مترقی و دوستان و محارم و نزدیک خواست تا فرد مورد نظر خود را به صورت محرمانه به او معرفی نمایند.

بر این اساس منصور روحانی یکی از اعضاء کلوپ روتاری که قرار بود درکابینه منصور عهده دار مقام وزارت شود، مهندس عبدالله ریاضی رئیس دانشکده فنی دانشگاه تهران را که سالها استاد او بود، به این کمیسیون معرفی کرد و در شرح محسنات وی گفت که ریاضی توان اداره کردن یک کلاس را ندارد و شخصیتی بسیار مطیع و رام و سر به زیر است. ۴

علم، منصور و فردوست این انتخاب را پسندیدند و نام او را برای تحقیق بیشتر و تهیه سوابقش در اختیار ساواک گذاشتند. فردوست گزارش لازم در این مورد را تهیه کرد و در اختیار کمیسیون سه نفره قرار داد. در این گزارش در خلاصه بیوگرافی مهندس عبدالله ریاضی چنین آمده بود:

«... طی سالهای بعد از شهریور ۱۳۲۰ که هر صاحب ادعایی بارها اعتراض و اعتصاب کرده و هر صاحب عنوانی داوطلب مشاغل عالی وکالت و وزارت شده بود، او [عبدالله ریاضی] جز به تدریس و اداره امور دانشکده فنی به هیچ کاری علاقه نشان نداد...» ۵

نکته مهم دیگر سن و سال عبدالله ریاضی بود. او در آن زمان ۵۷ سال داشت. به این ترتیب مهندس عبدالله ریاضی برای احراز مقام ریاست مجلس شورای ملی مناسب تشخیص داده شد و پس از تصویب کمیسیون سه نفره، نام او در بین اسامی کاندیداهای تهران قرار گرفت.

نقطه ضعف مهم عبدالله ریاضی، گمنام بودن بیش از حد بود؛ که مهندس روحانی شخصاً داوطلب رفع این نقیصه شد. علی بهزادی در این مورد می نویسد:

«یک روز مهندس روحانی گروه روزنامه نویسان عضو «کانون مطبوعات» یعنی دکتر رحمت الله مصطفوی (مدیر مجله روشنفکر)، جانبانویی (مدیر مجله فردوسی)، صفی پور (مدیر مجله امید ایران)، هوشنگ عسگری (مدیر مجله خوشه)، احمد هاشمی (مدیر روزنامه اتحاد ملی)، طباطبائی (مدیر نشریه دنیا) و من را به دفترش دعوت کرد و خیلی خودمانی گفت:

«بچه ها! من می خواهم یک نفر را به شما معرفی کنم ... عده ای از شاگردانش او را برای وکالت مجلس کاندیدا کرده اند... اسمش مهندس عبدالله ریاضی است... تقاضا می کنم به معرفی او بپردازید... »۶

مهندس منصور روحانی افزون بر اینگونه جلسات خصوصی، چندین میهمانی مفصل ناهار و شام و عصرانه نیز ترتیب داد و هر بار عده ای از طبقات مختلف مردم را دعوت کرد و مهندس ریاضی را به عنوان کاندیدای اساتید و فارغ التحصیلان دانشکده فنی و دانشگاه تهران معرفی نمود.

از سوی دیگر زعمای امور انتخاباتی رژیم پهلوی ترتیبی دادند تا خیمه شب بازی ویژه ای نیز که به نام کنگره آزاد مردان و آزاد زنان درتهران تشکیل شده بود نام او را در لیست کاندیداهای نمایندگی مجلس قرار دهد. به این ترتیب مهندس عبدالله ریاضی ناگهان خود را در صف نمایندگان منتخب تهران دید.

در این زمان چند تن از رجال با سابقه و مرتبط با فراماسونری که از عاقبت کار و مشاجره سردار فاخر حکمت و شریف امامی آگاه شده بودند و نام سردار فاخر را در میان کاندیداهای مجلس شورای ملی نمی دیدند، به سودای احراز مقام او افتادند و خود را داوطلب مقام ریاست مجلس شورا کردند. از جمله این افراد می توان دکتر مصطفی مصباح زاده نام برد که به اعتبار نزدیکی اش با دربار و مالکیت بزرگترین کارتل مطبوعاتی ایران ـ مؤسسه کیهان ـ با هدف دستیابی به مقام ریاست مجلس شورای ملی، شروع به یارگیری و تبلیغا ت کرد و خوشبینانه به انتظار روز رأی گیری ماند. ۷

در روز رأی گیری حادثه ای بر خلاف انتظار و پیش بینی مردم و مطبوعات رخ داد و یک نماینده کاملاً گمنام و تازه کار، مصطفی مصباح زاده مهره ی نامدار و نماینده ادوار پیشین مجلس را که حداقل از سال ۱۳۱۶ در خدمت خاندان پهلوی و مجموعه رژیم بود، شکست داد و با اکثریت تقریباً مطلق به ریاست مجلس شورای ملی دست یافت. در این رأی گیری تنها ۲۳ نفر به دکتر مصباح زاده و دیگر داوطلبان ریاست مجلس رأی داده و ۱۸۷ نفر از نمایندگان مهندس عبدالله ریاضی را انتخاب کرده بودند. ۸

از این پس عبدالله ریاضی حاکم بلامنازع مجلس شورای ملی شد و تا پانزده سال بعد که طوفان انقلاب اسلامی، گردانندگان رژیم پهلوی را به گریختن واداشت، هر سال به عنوان ریاست مجلس مطرح می شد و با اکثریت آراء انتخاب می گردید.

ریاضی پس از رسیدن به مقام ریاست مجلس، آنسوی چهره خود را نشان داد و با هیبت یک دیکتاتور، به اداره جلسات مجلس پرداخت. او در طول دوران ریاستش آنچنان دیکتاتوری غلیظی بر مجلس اعمال کرد که در تمام دوران بعد از مشروطیت سابقه نداشت. ۹

ریاضی در طول سالهای ریاست و در کنار اعمال دیکتاتوری، رفتاری بلاهت آمیز نیز داشت و با اینکه رئیس مهمترین نهاد قانونگذاری بود، هیچ کاری را بدون کسب تکلیف از شریف امامی و امیرعباس هویدا انجام نمی داد. ۱۰

براساس گزارشات منتشر شده ساواک، جعفر شریف امامی رئیس مجلس سنا، ریاضی را در سال ۱۳۴۶ برای فراماسونری ایران عضوگیری کرد. در یکی از اسناد ساواک آمده است:

«در انتخابات سال گذشته مجلس شورای ملی، عملاً همه فراماسونهای وابسته به گروه اکثریت، مقامات هیئت رئیسه و هیئت رئیسه کمیسیونها را حائز گردیدند و اکنون نیز گفته می شود که در انتخابات سال جاری نیز همه مقامات مذکور رادردرجه اول نمایندگان وابسته به فراماسونها، اشغال خواهند نمود. ضمناً اسامی نمایندگان فراماسونری به شرح زیر معروض ودر رأس آنها عبدالله ریاضی، رئیس مجلس شورای ملی قرار گرفته که مدت دو سال است که به گروه فراماسونری شریف امامی، رئیس مجلس سنا پیوسته است...»۱۱

عبدالله ریاضی عضو روتاری کلوپ ایران بود۱۲ و به اعتبار موقعیت و مقامش در تمام ضیافتهای «روتاری» شرکت می جست و به عنوان شخصیتی رام و تربیت شده امریکا به تمام خواسته های روتاری بین المللی در حوزه ایران روی خوش نشان می داد. در دوران ریاست او بود که لایحه ننگین کاپیتولاسیون (مصونیت قضایی اتباع امریکایی در ایران) از تصویب گذشت. وی جلسات مجلس را به دلخواه خود و بدون رعایت آئین نامه های موجود اداره می کرد و به هیچ چیز جز رضایت محمد رضا پهلوی نمی اندیشید. ریاضی این رویه را حتی در ایام اوج گیری انقلاب ادامه داد. وی برای آرام نشان دادن اوضاع از مطرح کردن نامه ۷ نفر از نمایندگان مجلس شورا که دولت جمشیدآموزگار را استیضاح کرده بودند، جلوگیری نمود. در حالی که این استیضاح نمایشی بود و در راستای خیمه شب بازی «فضای باز سیاسی» محمد رضا پهلوی از سوی فراکسیون به اصطلاح مخالف مجلس شورا به سرکردگی محسن پزشکپور و احمد بنی احمد مطرح می شد. ۱۳

عبدالله ریاضی به راستی از درک خواسته های مردم عاجز بود. او با اینکه به اعتبار مقامش ـ ریاست مجلس شورا ـ از ابعاد تحرک انقلابی مردم ایران اطلاع داشت و کلیه بولتن های محرمانه و تحلیل های روزانه ساواک از اوضاع مملکت را مطالعه می کرد و از میزان خشم مردم باخبر بود، حاضرنمی شد این واقعیت را بپذیرد که لحظه ی مرگ رژیم پهلوی فرا رسیده است. وی در اوج حرکت انقلابی مردم ایران در سال ۱۳۵۷ و چند ماه قبل پیروزی انقلاب اسلامی، نمایندگانی را که تحت تأثیر اوضاع و احوال زمان رنگ عوض کرده و از تریبون مجلس به انتقادات آبکی علیه دولت می پرداختند، تهدید به زندان و تبعید کرد و حتی شخصاً در جلسات شورای امنیت تهران حضور یافت و بدون توجه به مصونیت پارلمانی وکلا، برای دو نفر از نمایندگان به اصطلاح اقلیت و مخالف، تقاضای تبعید نمود. ۱۴ ریاضی در اواخر دوران ریاستش در سال ۱۳۵۷ عده ای از نمایندگان مجلس را بسیج کرده بود تا به نمایندگان به اصطلاح مخالف و کسانی که در آن زمان از دولت انتقاد می کردند، تعرض کنند. خبر اینگونه رفتار عبدالله ریاضی، آن هم در ایام اوج گیری انقلاب اسلامی، خیلی سریع به مطبوعات رسید۱۵ و رژیم پهلوی که در گرداب مرگ دست و پا می زد، با هدف فریبکارانه ایجاد خوشبینی در مردم و در اجرای سناریوی آمریکایی «فضای باز سیاسی»، او را معزول کرد.

عبدالله ریاضی پس از اینکه از ریاست مجلس شورای ملی کنار گذاشته شد، به بهانه معالجه از ایران رفت و در سوئیس اقامت کرد. اما در روزهای آخر حکومت شاپور بختیار به ایران بازگشت.

او پس از پیروزی انقلاب اسلامی در تاریخ ۲۷/۱۲/۱۳۵۷ دستگیر و تحویل زندان قصر شد. براساس اطلاعیه دادستانی انقلاب اسلامی بازجویی از او بلافاصله آغاز گردید و نامبرده به جرم «فعالیتهای جنایتکارانه و تصویب قوانین غیرانسانی و توطئه بر ضد مردم مسلمان ایران» محاکمه گردید. دادگاه ریاضی در روز بیست و یکم فروردین ماه ۱۳۵۸ به کار خود خاتمه داد و او را مفسد فی الارض شناخت. وی و منصور روحانی معرف او به کمیسیون سه نفره در یک روز و در یک دادگاه محاکمه و همزمان در ۲۲/۱/۱۳۵۸ اعدام شدند.۱۶

 

   پی نوشت ها:

۱. بهزادی، علی. شبه خاطرات، ص ۲۷۰.

۲. معصومی، ح . دزدان با چراغ، روزنامه کیهان، مورخ ۲۸/۷/۱۳۷۶.

۳. فرودست، حسین. ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، جلد اول، ص ۲۵۷ و جلد دوم ص ۳۶۲.

۴. معصومی، ح. دزدان با چراغ، روزنامه کیهان، مورخه ۲۸/۷/۱۳۷۶.

۵. بهزادی، علی. شبه خاطرات، ص ۲۷۲.

۶. همان.

۷. روزنامه کیهان، مورخه ۲۰/۷/۱۳۴۲.

۸. روزنامه کیهان، مورخ ۲۳/۷/۱۳۴۲.

۹. بهزادی، علی. شبه خاطرات، ص ۲۷۴.

۱۰. معصومی، ح. دزدان با چراغ، روزنامه کیهان، مورخه ۲۸/۷/۱۳۷۸۶.

۱۱. سند ساواک، گزارش مورخه ۱۲/۷/۱۳۴۸، مندرج در کتاب ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، جلد دوم، صفحات ۴۱۳ و ۴۱۲.

۱۲. رزم آرا، رضا. راهنمای کلوپهای روتاری در ایران، سال انتشار ۱۳۵۳، ص ۳۵.

۱۳. روزنامه کیهان، مورخ ۲/۶/۱۳۵۷.

۱۴. روزنامه کیهان، مورخ ۱۵/۶/۱۳۵۷.

۱۵. روزنامه کیهان، مورخ ۱۶/۶/۱۳۵۷.

۱۶. روزنامه کیهان، مورخ ۲۳/۱/۱۳۵۸.

 

خبرگزاری فارس