شیوه‌های مبارزاتی آیت‌الله ربانی املشی

 ازنگاه اسناد ساواک

مقدمه:

با شروع نهضت امام خمینی ساواک گزارش‌های متعددی در مورد فعالیت‌های مبارزاتی آیت‌الله ربانی املشی مخابره کرد. بنابر این اسناد، آیت‌الله ربانی در منبرهای خود «همه‌روزه به دستگاه حمله نموده و از آن انتقاد» می‌کند، و اظهار داشته «تا سر حد جان از [امام] خمینی پشتیبانی» خواهم کرد. این اسناد نشان از این دارد که آیت‌الله ربانی همواره در منابر خود از امام خمینی یاد می‌کند «به همین جهت عده‌ زیادی از طرفداران [امام] خمینی برای استماع صحبت‌های»، وی در مسجد حاضر می‌شوند.همچنین از وی به عنوان «محرکین و مسببین» برخی از تظاهرات یاد شده است که در تنظیم اعلامیه‌های ضد رژیم پهلوی فعالیت داشته است.

آیت‌الله محمدمهدی ربانی املشی از جمله روحانیون مبارزی است که متعاقب شروع نهضت امام خمینی، فعالیت‌های خود را برای به ثمر رساندن نهضت گسترش داد. به طوری که در جریان قیام 15 خرداد 42، ساواک در گزارشی درباره او می‌نویسد: «در زمانی که آیت‌الله خمینی دستگیر شده بود کفنی تهیه و ضمن شعار دادن از قم به طرف تهران حرکت» کرد. به گزارش ساواک این اقدام «در روحیه مردم تأثیر زیادی داشته» است. با گسترش فعالیت‌های آیت‌الله ربانی، سوءظن ساواک نسبت به وی افزایش می‌یابد و در گزارش‌های خود با اشاره به فعالیت‌های سیاسی او، همواره خواستار کنترل، دستگیری، تبعید و شکنجه می‌شود. در یادداشت پیش رو کوشیدم از طریق بررسی اسناد ساواک  شیوه‌های مبارزاتی آیت‌الله ربانی املشی را  در دوران مبارزه علیه رژیم پهلوی شناسایی کنیم .

 - استفاده از ظرفیت منابر برای مبارزه علیه رژیم

بهره‌گیری از ظرفیت منابر جهت افشاگری علیه رژیم پهلوی یکی از شیوه‌های مبارزاتی آیت‌اله ربانی بود که گزارشگران ساواک هم به آن اشاره می‌کنند. به عنوان نمونه آیت‌الله ربانی املشی در تاریخ 1 خرداد 1343 در مجلس روضه خوانی حبیب ابن موسی در کاشان به منبر رفته و ضمن اشاره به قیام 15 خرداد علیه رژیم دست به افشاگری می‌زند. در همین روز ساواک سخنرانی وی را مخابره می‌کند و می‌نویسد: «دستگاه دولت را تشریح [تشبیه] به دستگاه یزید ابن معاویه و شمر نمود». گزارش دیگر می‌افزاید: «اکثریت مستمعین از اظهارات او ناراحت شده بودند» و «در این موقع عده‌ای از خارج وارد و شروع به سینه زدن» نمودند.

چند ماه بعد، از آیت‌الله ربانی املشی برای سخنرانی در شبستان گرمخانه مسجد جامعه تهران دعوت می‌شود. ساواک در گزارشی به تاریخ 17 دی 43 با اشاره به این موضع که وی «از طرفداران [امام] خمینی است که از قم به تهران آمده است»، می‌نویسد: «دعوت این‌گونه طلاب از قم برای اجرای مقاصد خاص» می‌باشد «کما اینکه نامبرده در لفافه و غیر مستقیم اظهاراتی» می‌نماید.

 دو روز بعد از این گزارش آیت‌الله ربانی بار دیگر طی یک سخنرانی اظهارات تندی علیه رژیم ایراد می‌کند. گزارشگر ساواک با اشاره به این سخنرانی می‌نویسد وی اظهار داشت؛ امروزه کارِ «رجال... فقط مملکت برباد دادن» و «ناموس فروشی را خوب می‌دانند».

گزارشگرساواک در روز 22 دی 43 درمورد سخنرانی‌های انتقادی و افشاگرایانه آیت‌الله ربانی املشی می‌افزاید: «ضمن بیانات خود از کارهای دولت تنقید نموده» و اظهار داشته «تا سر حد جان از [امام] خمینی پشتیبانی» خواهم کرد.

بنابر گزارش دیگری، آیت‌الله ربانی در منبرهای خود «همه‌روزه به دستگاه حمله نموده و از آن انتقاد» می‌کند، به طوری که «صحبت‌های وی مورد پسند افراد بازاری» قرار گرفته است.

در گزارش 8 آذر 49 نیز درباره منابر آیتالله ربانی املشی آمده است: «در حین گفتارش خارج از وظایف دینی، مسائلی مربوط به برنامه دولت و ادارات [اظهار داشته] و مردم را علیه مامورأن تحریک نموده» است.

- بسیج عمومی مردم علیه رژیم پهلوی

بنابر اسناد ساواک آیت‌الله ربانی املشی «برخی از مسائل و موضوعات مذهبی را در قالب مطالب تحریک‌آمیز و خلاف مصالح مملکتی در بالای منبر عنوان» می‌کند. از همین‌رو به دنبال دستگیری وی در خرداد 43 گزارشگر ساواک می‌نویسد: «در یکی از نامه‌هایی که در جیب او بوده مشارالیه با امضاء خود خطاب به آقای محمدتقی خان درباره رفراندوم و تعطیل بازارهای قم و تهران و تظاهرات در سایر شهرستان‌ها» و «پخش اعلامیه» راهکار می‌دهد. بنابر این گزارش آیت‌الله ربانی نوشته بود: «در صورت عدم امکان تظاهرات در محل با اجتماع فراوان به قم» بیایید.

ساواک در گزارش روز 15 آذر 1356 از آیت‌الله ربانی املشی بعنوان «محرکین و مسببین» تظاهرات 13 آذر نام می‌برد و می‌نویسد: « بعد از نماز مغرب و عشاء حدود 4000 نفر از طبقات مختلف مردم قم» به صورت «دستجات 500 نفری با دادن شعار درود بر خمینی و ذکر صلوات از مسجد خارج» شدند. گزارش دیگر می‌افزاید: در تظاهرات اخیر طلاب علوم دینی نقش حساسی را به عهده داشته‌اند.

در گزارشی دیگر به نقش وی در برپایی تظاهرات مردمی در مراسم چهلم حاج‌آقا مصطفی خمینی اشاره شده و آمده است: تحت رهبری او مردم با «شعارهای درود برخمینی»، «مرگ بر حکومت یزیدی»، «پیوند دانشجو و روحانی ناگسستنی» و «الله اکبر» از مسجد خارج و شروع به تظاهرات نمودند.

بنابر اسناد ساواک، بسیج عمومی علیه رژیم پهلوی یکی از برنامه‌های وی بوده که در دوران تبعید نیز انجام می‌شد. به عنوان نمونه در اسناد مربوط به تبعید وی در شهر بابک از توابع کرمان آمده است: «روز 29/ 11/ 36[1356] مردم را جهت شرکت در مجلس که به منظور روز چهلم درگذشتگان حادثه قم تشکیل گردیده بود دعوت» کرد که در نتیجه آن «مغازه‌داران شهرستان مذکور در مسجد جامع اجتماع نمودند» سپس «مبادرت به سخنرانی مطالب تحریک‌انگیز نموده است».

- زنده نگه داشتن نام امام خمینی

 بنابر گزاش‌های ساواک از باوجود اینکه «پیشنمازان سایر مساجد»، «از بیان صحبت‌های بی‌رویه و یا تجلیل از [امام] خمینی» خودداری می‌کردند، آیت‌الله ربانی شیرازی  همواره در منابر خود از امام خمینی یاد می‌کرد «به همین جهت عده‌ زیادی از طرفداران [امام] خمینی برای استماع صحبت‌های»، وی در مسجد حاضر می‌شوند.

ساواک در گزارش 17 دی 43  خود با اشاره به دعای سلامتی آیت‌الله ربانی املشی برای امام خمینی می‌نویسد: «در خاتمه سخنانش علما و روحانیون و مراجع تقلید را دعا کرد و گفت مخصوصا آن مرجعی که مورد نظر ما هست [امام خمینی] نجاتش بده». به گزارش ساواک، آیت‌الله ربانی در سخنرانی دیگری نیز تصریح کرده بود: «دست ظالمین را از سرش کوتاه فرما» و «هرچه زودتر او را به وطنش برگردان».

در گزارش 31 خرداد 57 نیز آمده است: «در اکثر منابر خود مطالبی تحریک‌آمیز عنوان و برای [امام] خمینی و سایر روحانیون افراطی دعا می‌کند». گزارش دیگر با همین مضمون می‌افزاید: «برای سلامتی کلیه آیات افراطی از جمله [امام] خمینی» دعا می‌کند.

گزارشگر ساواک با اشاره به سخنرانی آیت‌الله ربانی در شب 31 مرداد 1357 در مسجد جامع جیرفت می‌نویسد: «نامی از روح‌الله خمینی به میان آورده و مستمعین صلوات» فرستادند.

این شیوه که توسط روحانیت انقلابی پیگیری می‌شد، برای زنده نگه داشتن نام امام خمینی و پویایی نهضت روش بسیار مناسبی محسوب می‌شد و چنانکه مشخص است حساسیت ساواک را نیز برانگیخته بود.

- تنظیم اعلامیه‌های ضد رژیم

یکی دیگر از شیوه‌های مبارزاتی آیت‌الله ربانی املشی تنظیم اعلامیه علیه رژیم بود. ساواک در گزارش‌های متعدد خود در مورد فعالیت‌های آیت‌الله ربانی به نقش وی در تنظیم و توزیع اعلامیه‌های انقلابی اشاره می‌کند. به عنوان نمونه به  دنبال تبعید آیت‌الله شهاب‌الدین  اشراقی، اسناد ساواک (2 اردیبهشت 45) از آیت‌الله ‌ربانی املشی به عنوان فردی نام می‌برد که «در مورد به چاپ رساندن اعلامیه تبعید شهاب اشراقی» فعالیت می‌کند. علاوه براین در گزارش 2 دی 1356 به نقش وی در تنظیم اعلامیه‌ای به مناسبت درگذشت حاج‌آقا مصطفی اشاره شده و آمده است: «در تهیه قطعنامه‌ای که چندی قبل به علت فوت مصطفی خمینی» در قم تنظیم شده بود «همکاری و دخالت نزدیک داشته» است.

همچنین در 11 اردیبهشت 37 (1357) ساواک کرمان درمورد فعالیت‌های وی گزارش داد: «بکلی وضع شهر را دگرگون و بی‌نظمی عمیقی ایجاد نمونه که پخش اعلامیه مضره در شهر» نمونه‌هایی از فعالیت‌های وی می‌باشد.

کشف اعلامیه‌های انقلابی در منزل آیت‌الله ربانی از موضوعات دیگری است که گزارشگران ساواک به آن اشاره کرده‌اند. به عنوان نمونه در گزارش 1 شهریور 57 آمده است: «در منزل واعظ تبعیدی محمدمهدی ربانی رانکوهی مقدار زیادی اعلامیه مضره دیده شده». در این گزارش تصریح شده که او قصد داشته آن‌ اعلامیه‌ها را در شهر پخش کند.

چند روز بعد ساواک می‌نویسد: «مقدار زیادی اعلامیه مضره از نوع اعلامیه‌های پخش شده در شهر» در منزل وی موجود است. همین گزارش (7 شهریور 37) می‌افزاید: «همچنین اعلامیه‌هایی تحت عنوان اعلام پشتیبانی ارتش از حوادث و وقایع اخیر کشور» در بین وسایل او دیده می‌شود «که جهت مطالعه در منزل خود در اختیار افراد می‌گذارد».

در 21 شهریور 57 آیت‌الله ربانی به همراه سه نفر از دوستانش در میدان شوش مورد سوءظن مأمورین قرار می‌گیرد. در بررسی وسیله نقلیه آنها «تعدادی کتب و جزوات مضره» از جمله «تعداد 9 برگ اعلامیه مضره» و «یک برگ اعلامیه فتوکپی شده مضره» به امضای «روح‌اله خمینی» ضبط می‌شود.

آیت‌الله ربانی املشی در طول دوران نهضت اسلامی با شیوه‌های متنوع، ساواک و نیروهای امنیتی رژیم پهلوی را سرگردان کرده بود. او بدون هیچ ترسی، بر روی منبر نام امام خمینی را می‌برد و با همه توان در مسیر مبارزه گام برمی‌داشت.