14 فروردین 1399
نامه گلایه آمیز خواندنی اردشیر زاهدی
در این سند گلایه اردشیر زاهدی را در نامه‌ای که از آمریکا به تهران نوشته،می‌خوانید.مخاطب نامه روشن نیست. اما با توجه به محتوای نامه می توان حدس زد وزیر خارجه وقت مورد خطاب او است. زاهدی در بخشی از نامه خود به مخاطب خـود مـی‌نویسد که آمریکایی‌ها از جزئیات مذاکراتی که در تهران صورت می‌گیرد زودتر از من که نماینده ایران هستم آگاه می‌شوند.چرا؟ مشخص نکرده است. اما می توان حدس زد بدلیل اختلاف های موجود بین حسین قدس نخعی وزیرامورخارجه وقت و اداره مربوط به آمریکا در وزارت امور خارجه ایران با شخص اردشیر زاهدی اخبار مذاکرات از داماد شاه و سفیر وقت ایران در آمریکا پنهان نگه داشته می شد. در بسیاری موارد هم که شاه شخصا با آمریکایی ها مذاکره میکرد و اصلا دیگران را هم در جریان قرار نمی داد.
متن سند به شرح ذیل است:
سفارت کبرای شاهنشاهی ایران واشنگتن
محرمانه شماره 6 تاریخ نهم تیرماه 1340 دوست عزیزم، امـیدوارم کـه وجود شریف سالم بـوده و هـمیشه در انجام خدمات عالیه موفق باشید.با اینکه توسط تلگراف نتیجه ملاقاتم را با دین راسک وزیر خارجه ایالات متحده به اطلاع رساندم معهذا برای اینکه بیشتر در جریان مذاکراتم با ایشان بـاشید کـمی به تفصیل می‌پردازم.
در ده روز اخیر سه بار با راسک ملاقات داشتم که یک بار تالبوت هم حضور داشت و بار دیگر سفرای کبار ترکیه و پاکستان نیز حاضر بودند(در یک شام خصوصی).
مـوضوع اسـاسی ملاقات اول دربـاره مذاکرات کندی و خروشچف بود که اطلاع دارید در این قسمت از وزیر خارجه گله کردم که اگر در این نـوع ملاقاتها صحبتی از کشور ما می‌شود چرا باید ما از طریق دیگر اطـلاع حـاصل کـنیم و یا اینکه بعدا مراجعه و سؤال نماییم؟در حالی که با توجه به حسن روابطی که بین ما دولتین مـتحد(بـا اشاره به پاکستان و ترکیه که سفرای کبارشان حضور داشتند)و دول متحده آمریکا وجود دارد،حـق ایـن بـود که رأسا از طرف مقامات مسئول آمریکایی به ما اطلاع داده می‌شد.وزیر خارجه قبول کرد کـه در این مورد کوتاهی شده و قرار شد که در آینده سعی شود با حفظ تـماس بیشتری از بروز چنین اشـتباهاتی جـلوگیری شود.
موضوع دیگری که طبق قرار قبلی با سفرای کبار پاکستان و ترکیه نزد وزیر خارجه طرح نمودم مربوط به پیشنهادی است که به منظور کمک نظامی به بعضی دول بی‌طرف تسلیم کـنگره گردیده و رونوشتی از آن به پیوست ایفاد می‌گردد.از وزیر خارجه سؤال کردم در صورت انجام این نوع کمکها به دول بی‌طرف چه تفاوتی بین آنها و دولتهای دوست و متحد آمریکا موجود خواهد بود. با توجه بـه ایـنکه کمک نظامی آمریکا به ایران ادامه داشته و دارد لذا موضوع از نظر ما شاید زیاد مهم نباشد ولی طرح مسئله به خاطر پاکستان بود که سفیرکبیرش در آن جلسه حضور داشت. راسک گفت در صورت تصویب کـنگره ایـن کمک نظامی فقط به کشورهای بی‌طرف خاصی مثلا برمه انجام خواهد گرفت و در ثانی در هرمورد قبلا با متحدین خود مشاوره خواهم نمود.در ضمن صحبت راسک موضوعی را متذکر شده،گفت اخـتلاف چـندانی بین دولتین آمریکا و شوروی وجود ندارد و بلکه اختلاف نظر ما با دولت شوروی بیشتر به خاطر ممالک دیگر است.
در جلسه بعد که راسک را دیدم به موضوع اخیر اشاره نموده،گـفتم در ایـن‌باره هـیچ‌کدام از ما (منظور خودم و سفرای کـبار تـرکیه و پاکـستان بود)نظری که جنابعالی اظهار نمودید به دولتهایمان گزارش نداده‌ایم تا اینکه موضوع برایمان بیشتر روشن شود ولی نظر شخصی خودم ایـن اسـت کـه اگر واقعا دوستی ممالکی،مانند ما موجب دسـت و پاگـیری آمریکا و ایجاد تشنج در روابط آن دولت با شوروی است تصور نمی‌کنم هیچ‌کدام مایل باشند خود را به شما تحمیل کنیم و بنابراین اگـر دیـگران بـی‌طرف شوند دیگر گرفتاری و تشنجی برای دول متحده نخواهد بود. وزیر خـارجه با اینکه گفته بودم این نظر شخصی خودم است خیلی ناراحت شد و گفت منظورم از اختلافات بین الاثنین مـسائلی مـانند RB47 و U2 بـوده است که کم اتفاق می‌افتد و اگر سوءتفاهمی برای آقایان ایجاد شـده خـواهش می‌کنم که به همکارانتان نیز یادآوری نمایید که دول متحده آمریکا بین دولتهای دوست و دول بی‌طرف طبعا تـفاوت قـائل اسـت. وقتی که با سفیرکبیر پاکستان در این‌باره صحبت کردم گفت که او هم مـوضوع را جـداگانه بـا وزیر خارجه مطرح نموده ولی پاسخ دیگری شنیده است به این معنی که راسـک گـفته بـوده است منظور من از ذکر این نکته که اختلاف ما با شوروی بیشتر مربوط بـه مـمالک دیگر است منظورم«هند»بوده است.
موضوع دیگر مربوط به کمکهای نظامی و اقـتصادی آمـریکا بـود که پرسیدم چه وقت می‌توان از میزان قطعی آن اطلاع حاصل کرد با اینکه خود جـواب ایـن سؤال را می‌دانستم زیرا بستگی به تاریخ تصویب پیشنهاد دولت توسط کنگره دارد ولی منظورم از طـرح سـؤال مـزبور چیز دیگری بود زیرا بنا به اطلاعی که پیدا کرده بودم گویا خیال دارند از کـمکهای بـلاعوض کم نموده به کمکهای وامی اضافه نمایند؛ لذا با طرح این سؤال از مـوقعیت اسـتفاده نـموده دو نکته را متذکر شدم یکی اینکه اگر قرار باشد به عنوان کمک فقط وام بگیریم بنابراین اجـباری نـداریم کـه برای امور مختلف فقط از متخصصین آمریکایی استفاده کنیم. نکته دیگر آنکه مـکررا شـنیده و خوانده می‌شود که دولت آمریکا تاکنون یک میلیارد دلار به ایران کمک نموده است و مردم تصور می‌کنند کـه واقـعا یک میلیارد کمک نقد و اقتصادی شده در حالی که نصف این مبلغ کـمک نـظامی بوده است که از مازاد سلاحها داده شده و قـسمت اعـظم بـقیه کمک نیز وام بوده است نه کمک بـلاعوض.
روی هم‌رفته با آنکه سؤالات مطروحه و تذکراتی که به وزیر خارجه دادم کمی شدید بود ولی نـتیجه خـوب بود زیرا اولا توجه ایشان بـه نـکات لازمی جـلب شـد و از پاسـخهای مساعدی که می‌داد معلوم بود کـه مـا را در نکاتی که متذکر شدیم محق می‌داند.
اما نکته‌ای که موجب تأسف مـی‌باشد ایـن است که مقامات آمریکایی از جزئیات مـذاکراتی که در تهران انجام مـی‌گیرد،هـمه اطلاع دارند در حالی که خـود مـن که نماینده کشورم هستم
بی‌اطلاعم و اکثرا توسط آنها به جریان مذاکرات تهران بـاید واقـف شوم. تصدیق می‌فرمایید که ایـن بـی‌خبری کـه ناشی از عدم روح هـمکاری تـهران با نمایندگان خود در خـارج اسـت،موجب احساس ناراحتی و ضعف مأمور در مذاکرات با مقامات محلی است.این گله از شخص جـنابعالی نـیست زیرا این وضعیت مدتهاست که ادامـه دارد و امـیدوار است شـخصا تـوجه نـموده و ترتیبی دهید که رفـع این نقیصه به عمل آید.
موضوع قابل توجه دیگر مسافرت رئیس‌جمهوری پاکستان به ایالات مـتحده و مـلاقات او با پرزیدنت کندی است که از یـازدهم ژوئیـه شـروع مـی‌شود.چـنانکه مسبوقند این مـلاقات کـه قرار بود دیرتر انجام گیرد به عللی جلو افتاده و یکی از مواد برنامه مذاکرات مربوط به پیـمان مـرکزی اسـت.تصور می‌کردم که در مسیر سفر خود مـارشال ادیـب خـان در تـهران تـوقف و بـا اعلیحضرت همایون شاهنشاهی ملاقات نماید ولی گویا قرار است فقط در لندن توقف کوتاهی نماید.
خواهشمدم چنانچه درباره این ملاقات تماس و یا اقدامی از طرف دولت شاهنشاهی با مقامات پاکستانی مـعمول گردیده مرا نیز در جریان بگذارند تا هنگام ملاقات با رئیس‌جمهوری پاکستان و مقامات آمریکایی در واشنگتن موضوع را در نظر داشته باشم.
سلامتی و موفقیت آن دوست عزیز را در انجام خدمات ذیقیمت به شاهنشاه عظیم الشأن و مـیهن عـزیز از خداوند متعال همواره خواستارم.
اردشیر زاهدی
متن سند به شرح ذیل است:
سفارت کبرای شاهنشاهی ایران واشنگتن
محرمانه شماره 6 تاریخ نهم تیرماه 1340 دوست عزیزم، امـیدوارم کـه وجود شریف سالم بـوده و هـمیشه در انجام خدمات عالیه موفق باشید.با اینکه توسط تلگراف نتیجه ملاقاتم را با دین راسک وزیر خارجه ایالات متحده به اطلاع رساندم معهذا برای اینکه بیشتر در جریان مذاکراتم با ایشان بـاشید کـمی به تفصیل می‌پردازم.
در ده روز اخیر سه بار با راسک ملاقات داشتم که یک بار تالبوت هم حضور داشت و بار دیگر سفرای کبار ترکیه و پاکستان نیز حاضر بودند(در یک شام خصوصی).
مـوضوع اسـاسی ملاقات اول دربـاره مذاکرات کندی و خروشچف بود که اطلاع دارید در این قسمت از وزیر خارجه گله کردم که اگر در این نـوع ملاقاتها صحبتی از کشور ما می‌شود چرا باید ما از طریق دیگر اطـلاع حـاصل کـنیم و یا اینکه بعدا مراجعه و سؤال نماییم؟در حالی که با توجه به حسن روابطی که بین ما دولتین مـتحد(بـا اشاره به پاکستان و ترکیه که سفرای کبارشان حضور داشتند)و دول متحده آمریکا وجود دارد،حـق ایـن بـود که رأسا از طرف مقامات مسئول آمریکایی به ما اطلاع داده می‌شد.وزیر خارجه قبول کرد کـه در این مورد کوتاهی شده و قرار شد که در آینده سعی شود با حفظ تـماس بیشتری از بروز چنین اشـتباهاتی جـلوگیری شود.
موضوع دیگری که طبق قرار قبلی با سفرای کبار پاکستان و ترکیه نزد وزیر خارجه طرح نمودم مربوط به پیشنهادی است که به منظور کمک نظامی به بعضی دول بی‌طرف تسلیم کـنگره گردیده و رونوشتی از آن به پیوست ایفاد می‌گردد.از وزیر خارجه سؤال کردم در صورت انجام این نوع کمکها به دول بی‌طرف چه تفاوتی بین آنها و دولتهای دوست و متحد آمریکا موجود خواهد بود. با توجه بـه ایـنکه کمک نظامی آمریکا به ایران ادامه داشته و دارد لذا موضوع از نظر ما شاید زیاد مهم نباشد ولی طرح مسئله به خاطر پاکستان بود که سفیرکبیرش در آن جلسه حضور داشت. راسک گفت در صورت تصویب کـنگره ایـن کمک نظامی فقط به کشورهای بی‌طرف خاصی مثلا برمه انجام خواهد گرفت و در ثانی در هرمورد قبلا با متحدین خود مشاوره خواهم نمود.در ضمن صحبت راسک موضوعی را متذکر شده،گفت اخـتلاف چـندانی بین دولتین آمریکا و شوروی وجود ندارد و بلکه اختلاف نظر ما با دولت شوروی بیشتر به خاطر ممالک دیگر است.
در جلسه بعد که راسک را دیدم به موضوع اخیر اشاره نموده،گـفتم در ایـن‌باره هـیچ‌کدام از ما (منظور خودم و سفرای کـبار تـرکیه و پاکـستان بود)نظری که جنابعالی اظهار نمودید به دولتهایمان گزارش نداده‌ایم تا اینکه موضوع برایمان بیشتر روشن شود ولی نظر شخصی خودم ایـن اسـت کـه اگر واقعا دوستی ممالکی،مانند ما موجب دسـت و پاگـیری آمریکا و ایجاد تشنج در روابط آن دولت با شوروی است تصور نمی‌کنم هیچ‌کدام مایل باشند خود را به شما تحمیل کنیم و بنابراین اگـر دیـگران بـی‌طرف شوند دیگر گرفتاری و تشنجی برای دول متحده نخواهد بود. وزیر خـارجه با اینکه گفته بودم این نظر شخصی خودم است خیلی ناراحت شد و گفت منظورم از اختلافات بین الاثنین مـسائلی مـانند RB47 و U2 بـوده است که کم اتفاق می‌افتد و اگر سوءتفاهمی برای آقایان ایجاد شـده خـواهش می‌کنم که به همکارانتان نیز یادآوری نمایید که دول متحده آمریکا بین دولتهای دوست و دول بی‌طرف طبعا تـفاوت قـائل اسـت. وقتی که با سفیرکبیر پاکستان در این‌باره صحبت کردم گفت که او هم مـوضوع را جـداگانه بـا وزیر خارجه مطرح نموده ولی پاسخ دیگری شنیده است به این معنی که راسـک گـفته بـوده است منظور من از ذکر این نکته که اختلاف ما با شوروی بیشتر مربوط بـه مـمالک دیگر است منظورم«هند»بوده است.
موضوع دیگر مربوط به کمکهای نظامی و اقـتصادی آمـریکا بـود که پرسیدم چه وقت می‌توان از میزان قطعی آن اطلاع حاصل کرد با اینکه خود جـواب ایـن سؤال را می‌دانستم زیرا بستگی به تاریخ تصویب پیشنهاد دولت توسط کنگره دارد ولی منظورم از طـرح سـؤال مـزبور چیز دیگری بود زیرا بنا به اطلاعی که پیدا کرده بودم گویا خیال دارند از کـمکهای بـلاعوض کم نموده به کمکهای وامی اضافه نمایند؛ لذا با طرح این سؤال از مـوقعیت اسـتفاده نـموده دو نکته را متذکر شدم یکی اینکه اگر قرار باشد به عنوان کمک فقط وام بگیریم بنابراین اجـباری نـداریم کـه برای امور مختلف فقط از متخصصین آمریکایی استفاده کنیم. نکته دیگر آنکه مـکررا شـنیده و خوانده می‌شود که دولت آمریکا تاکنون یک میلیارد دلار به ایران کمک نموده است و مردم تصور می‌کنند کـه واقـعا یک میلیارد کمک نقد و اقتصادی شده در حالی که نصف این مبلغ کـمک نـظامی بوده است که از مازاد سلاحها داده شده و قـسمت اعـظم بـقیه کمک نیز وام بوده است نه کمک بـلاعوض.
روی هم‌رفته با آنکه سؤالات مطروحه و تذکراتی که به وزیر خارجه دادم کمی شدید بود ولی نـتیجه خـوب بود زیرا اولا توجه ایشان بـه نـکات لازمی جـلب شـد و از پاسـخهای مساعدی که می‌داد معلوم بود کـه مـا را در نکاتی که متذکر شدیم محق می‌داند.
اما نکته‌ای که موجب تأسف مـی‌باشد ایـن است که مقامات آمریکایی از جزئیات مـذاکراتی که در تهران انجام مـی‌گیرد،هـمه اطلاع دارند در حالی که خـود مـن که نماینده کشورم هستم
بی‌اطلاعم و اکثرا توسط آنها به جریان مذاکرات تهران بـاید واقـف شوم. تصدیق می‌فرمایید که ایـن بـی‌خبری کـه ناشی از عدم روح هـمکاری تـهران با نمایندگان خود در خـارج اسـت،موجب احساس ناراحتی و ضعف مأمور در مذاکرات با مقامات محلی است.این گله از شخص جـنابعالی نـیست زیرا این وضعیت مدتهاست که ادامـه دارد و امـیدوار است شـخصا تـوجه نـموده و ترتیبی دهید که رفـع این نقیصه به عمل آید.
موضوع قابل توجه دیگر مسافرت رئیس‌جمهوری پاکستان به ایالات مـتحده و مـلاقات او با پرزیدنت کندی است که از یـازدهم ژوئیـه شـروع مـی‌شود.چـنانکه مسبوقند این مـلاقات کـه قرار بود دیرتر انجام گیرد به عللی جلو افتاده و یکی از مواد برنامه مذاکرات مربوط به پیـمان مـرکزی اسـت.تصور می‌کردم که در مسیر سفر خود مـارشال ادیـب خـان در تـهران تـوقف و بـا اعلیحضرت همایون شاهنشاهی ملاقات نماید ولی گویا قرار است فقط در لندن توقف کوتاهی نماید.
خواهشمدم چنانچه درباره این ملاقات تماس و یا اقدامی از طرف دولت شاهنشاهی با مقامات پاکستانی مـعمول گردیده مرا نیز در جریان بگذارند تا هنگام ملاقات با رئیس‌جمهوری پاکستان و مقامات آمریکایی در واشنگتن موضوع را در نظر داشته باشم.
سلامتی و موفقیت آن دوست عزیز را در انجام خدمات ذیقیمت به شاهنشاه عظیم الشأن و مـیهن عـزیز از خداوند متعال همواره خواستارم.
اردشیر زاهدی