اولین مدارس

 در اول مهرماه و همزمان با آغاز سال تحصیلی مدارس که شروعی برای یک سال تعلیم و تربیت برای دانش آموزان و اهل علم است بر آن شدیم تا با مروری بر صفحات تاریخ ، اولین های مدارس در ایران را معرفی نماییم :

• تنها مدرسه نظام که پیش از دارالفنون در تاریخ ارتش ایران به چشم می خورد، مدرسه نظام "کامران میرزا" فرزند و وزیر جنگ ناصرالدین شاه است که به سال 1264 ه. ق. تأسیس شد و در طول دورهً وزارت او ، به کار تعلیم سنتی نظامیان پرداخت .
• در سال 1265 هـ.ق. اساس دارالفنون تهران به فکر و ابتکار "میرزا تقی خان امیرکبیر" بنیان گرفت و در سال 1293 هـ.ق. دومین دارالفنون ایران در تبریز تأسیس شد، و هر دو تقریباً اختصاص به خواص داشتند و دروس آنها در سطح دانشگاه بود.
• اولین مدرسهً دخترانه در ایران در سال 1315 هـجری قمری در قریهً چالیاس از توابع کرمان، افـتـتاح یافـت. پس از مشروطه اولین دبستان دخترانه جدید و ملی تهـران با نام مدرسهً ناموس، توسط خانم "طوبی آزموده" در سال 1286 هجری شمسی ایجاد شد. آموزش دخـتران، محدود به مکـتب خانه ها بود که زنان مکـتب دار در آن آموزش می دادند. در 1304 هـجری شمسی دورهً اول متـوسطه، و بعد دورهً دوم نیز به آن افـزوده شد.  
• میرزا حسن رشدیه در سال 1300 هـ.ق. به کمک برادر ناتنی خود اولین مدرسه ایرانی را در شهر ایروان به نام مدرسه رشدیه تأسیس کرد و از طرف مسلمانان آن دیار مورد استقبال و تجلیل قرار گرفت. بعد از 5 سال، کار مدرسه رشدیه بالا گرفت و شهرت یافت، بطوری که ناصرالدین شاه هنگام بازگشت از فرنگ آن را مورد بازدید قرار داد و بسیار پسندید و در سال 1306 هـ.ق. در محله ششگلان، اولین آموزشگاه جدید را در تبریز بنیان نهاد و در سال 1311 هـ.ق. در کوچه "جبه خانه" مدرسه با اصول جدید را تأسیس می کند. در این مدرسه بود که او در زمینه تدریس الفبا متدی ترتیب میدهد که مبنای تدریس الفبای امروزی و متکی به صوت حروف بود. در این مدرسه طرز تهجی به طرز قدیم متروک و یادگیری الفبا با روش جدید بسیار آسان میگردد.
• در شهریور سال 1311 اولین مدرسه خلبانی تأسیس گردید. محصلین اولین دوره خلبانی که از بین صدها داوطلب به عنوان واجدین شرایط انتخاب و پذیرفته شدند، 20 نفر بودند که از بین آنها 14 نفر فارغ التحصیل شدند.
• اولین مدرسه کشاورزی در ایران، مدرسه فلاحت مظفری است که بر ا ثر تلاش "میرزا نصر الله خان مشیروالدوله" که عهده دار امور وزارت خارجه بود در سال 1319 ه. ش. در تهران برای آموزش کشاورزی تأسیس شد. برای اداره کردن آن " مسیو داشر " از بلژیک استخدام و به عنوان مدیر فلاحت ایران به خدمت مشغول و چون در آن تاریخ بجز مدرسه فلاحت جدید التأسیس، مؤسسه دیگری در ایران وجود نداشت به ریاست مدرسه مزبور منصوب و به تدریس دروس فلاحتی پرداخت .
• به موجب حکم عمومی قشون - شماره یک بهمن ماه 1300 ه. ش. صادره از سوی وزیر جنگ وقت(رضا خان)، به "سرهنگ عزیزالله ضرغامی" به عنوان ریاست کل مدارس نظام، ابلاغ شد که مدرسه های قزاقخانه، مشیرالدوله، بیطاری و مدرسه صاحب منصبان ژاندارمری را با یکدیگر ادغام نموده و یک مدرسه واحد به نام "مدرسه نظام کل قشون" تأسیس نماید. این مدرسه جدید متشکل از چهار مدرسه ابتدایی، متوسطه، عالی و دامپزشکی تشکیل گردید در مهرماه 1302، محل کنونی دانشگاه افسری که پارکی مصفا و از مجموعه کاخهای متعلق به کامران میرزا بود، به عنوان محل دائمی مدرسه انتخاب شد . در سال 1303 برای جبران کمبود افسران، یک آموزشگاه ستوانی نیز به تشکیلات مدرسه افزوده شد .
• میرزا حسن خان مشیرالدوله نخستـین کسی است که پـیش از مشروطه، پایهً مدرسهً عـلوم سیاسی را گـذاشت. افـتـتاح مدرسهً سیاسی در نیمه شعـبان 1317 هـجری قـمری( 1899 میلادی) مطابق با 28 آذر ماه مقرر گـشت. مدرسه سیاسی در حقیقت پایه و مرکز اساس مدرسهً حقوق و بالاخره دانشکدهً حقوق امروزی است . این مدرسه ابـتدا یکی از ادارات مستـقل وزارت خارجه بود و بودجه آن تا اوایل مشروطه از عوائد تـذکره تامین می شد . در سالهای اول، حسن مشیرالملک ریاست آن را داشته و محقـق الدوله نیز که تحصیلات خود را در اروپا تمام کرده بود به سمت مدیر داخـلی و معـاون تعـیـین شد.
• در سال 1315هـ.ق. نخستین مدرسه غیردولتی تهران به سرمایه "میرزاکریم خان سردار معظم فیروزکوهی" افتتاح و به آموزش ایتام اختصاص یافت. "عبدالحسین خان سپهر" در مرآت الوقایع مظفری مینویسد : «در ربیع الثانی 1315، میرزا کریم خان سردار معظم فیروزکوهی امیر تومان، ملقب به "منتظم الدوله" ، در محله حسن آباد تهران، مدرسه ای برای ایتام از مال خود دایر کرد . در آن مدرسه خواندن و نوشتن فارسی و اصول و فروع دین و تاریخ و جغرافیا و حساب و صنایع از قبیل ارسی دوزی، پارچه بافی و قالیبافی می آموزند. کمال توجه را سردار از مدرسه دارد، همه نوع مخارج شاگردها را از خوراک و پوشاک متکفل است.»
• مدرسه موزیک اولین مؤسسه دولتی است که برای تعلیمات موسیقی به روش علمی در ایران دایر شد، ولیکن چون منظور از تأسیس آن بهبود وضع موسیقی نظامی بود بیشتر از این نظر تعلیمات آن پیشرفت می کرد. شعبهً موزیک دارالفنون در سال 1297 هجری شمسی از قشون منتزع شد و جزو یکی از واحدهای وزارت معارف درآمد و به نام مدرسهً موزیک نامیده شد. این مدرسه تا سال 1307 هجری شمسی زیر نظر سالار معزز و معاونت فرزند ارشد ایشان نصرالله خان مین باشیان ملقب به نصرالسلطان اداره می شد و به همین نام باقی بود و از آن پس سازمان آن دگرگون شد و مدرسه موسیقی دولتی نام گرفت.
• میرزا ابوالحسن غفاری مشهور به " صنیع الملک " فرزند میرزا محمد غفاری بزرگترین نقاش عصر قاجاریه است که در محافل هنری او را " رافائل ایران " نام نهاده اند. وی ابتدا نقاش باشی و سپس صنیع الملک لقب گرفت. وی مؤسس اولین مدرسه نقاشی، نقاشخانه و گالری نقاشی ایران است که در شماره 520 مورخ شوال سال 1278 هجری در روزنامه دولت علیه ایران که اول نامش وقایع اتفاقیه بود برای قبول شاگرد، اعلان منتشر کرده است. در این نقاشخانه روزهای جمعه نمایشگاهی جهت بازدید عمومی بر پا می شد.