15 خرداد 42 و 22 بهمن 57 ؛ آغاز و سرانجام حرکت انقلاب اسلامی

در نگاهی گذرا به ماهیت رخدادهای ضد استبدادی یکصدساله‌ اخیر‌ ایران‌،دو رویـداد بـیش از بـقیه،در صورت و سیرت به یکدیگر شبیه‌اند:15 خرداد 1342 و 22‌ بهمن 1357.چه در ابعاد خارجی و چه زمینه‌های داخلی،راهبری و حـضور مردمی و نیز‌ اشتراک درخواستها و شعارها، شباهتهایی‌ وجود‌ دارد که به درستی یکی را سرآغاز و دیـگری را سرانجام حرکتی دانسته‌اند کـه بـه‌ عنوان انقلاب اسلامی شناسایی شده است.

در ده سال اخیر کوششهای چشمگیری برای تاریخ‌نگاری این دوره صورت‌ گرفته که بخشی از آن‌ مربوط است به بازنمایی و ترسیم قیام 15 خرداد 1342.با این‌که در این کوششها،مساحت‌ تـحقیقات سازمانی و نهادی بیشتر از پژوهشهای شخصی و موردی است،اما نکته‌ قابل‌توجه‌ در هر دو مورد،روشنی زوایای حرکت پانزدهم خرداد است.حتی پژوهندگان خارجی،آنهایی که امکان‌ دست‌یابی به مدارک کافی درباره این حـادثه را داشـته‌اند،اطلاعات نسبتا یکسانی ارائه داده‌اند‌ و اگر‌ به دور از منویات سیاسی قلم زده باشند،در قضاوت نیز بی‌راهه نرفته‌اند.و این در حالی است که‌ خاکستر تبلیغات حکومت پهلوی و هم‌آواز با آن رسانه‌های خارجی،حتی مواضع‌ دولت‌ اتـحاد جـماهیر شوروی،روی این آتش را پوشاند و اجازه نداد شعله‌ای از حقیقت آن،سر برآورد.

باوجود گسترهء پژوهشهای ارائه شده دربارهء قیام 15 خرداد،امکان تحقیقات تازه،همچنان‌‌ وجود‌ دارد‌؛چه از نظر ابراز دیدگاههای‌ جدید‌ و چه‌ از جـهت انـتشار اسناد نویافته.اختصاص نخستین‌ ویژه‌نامه فصل‌نامه مالعات تاریخی به این موضوع و گشت‌وگذاری در عناوین و اسناد ارائه شده، نشان‌ می‌دهد‌ که‌ هنوز می‌توان دانستنیهای تازه‌ای دربارهء این قیام به‌ دست‌ داد.