29 فروردین، چرا و چگونه روز ارتش شد؟

با پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن 1357 وضعیت ارتش به عنوان یکی از مهم‌ترین ارکان حکومت شاهنشاهی در هاله‌ای از ابهام قرار گرفت.

نخستین گروه اعدامی‌ها در 26 بهمن 1357 نیز 4 ژنرال ارتش بودند: ارتشبد نصیری، سپهبد رحیمی، سرلشگر خسروداد و سرلشگر ناجی.

یک دیدگاه ارتش را غیر قابل اعتماد می‌دانست و خواستار انحلال و برچیدن آن و تأسیس یک ارتش جدید بود. این دیدگاه را مسعود رجوی رسماً در اولین میتینگ سازمان مجاهدین خلق در دانشگاه تهران اعلام کرد و تیتر نخست روزنامۀ کیهان هم شد.

دیدگاه دوم به تصفیۀ ارتش و بها دادن به نیروهای میانی و در عین حال تأسیس یک نهاد جدید برای مقابله با احتمال کودتا و جلوگیری از تکرار 28 مرداد 1332 باور داشت.

دولت موقت اعلام کرد به دیدگاه دوم باور دارد و بر همین اساس سرلشگر ولی قرنی به عنوان رییس ستاد ارتش انتخاب شد. شورای انقلاب و شخص امام نیز همین نظر را داشتند.

در همین زمان تحرکاتی در غرب کشور صورت پذیرفت و خصوصاً شهرستان نقده به کانون درگیری تبدیل شد.

با اعزام نیرو به نقده اعتماد نیروهای انقلابی به ارتش بیش از پیش جلب شد و امام خمینی در حالی که هنوز قانون اساسی جدید تدوین نشده بود تا مشخص شود فرماندهی کل قوا با کدام مقام است روز سه شنبه 28 فروردین 1358 با صدور اطلاعیه‌ای بر بخشودگی «گناهان صغیره» ارتشی‌ها تأکید کردند و با اعلام روز چهارشنبه 29 فروردین به عنوان روز ارتش بر نمایش عمومی ساز و برگ نظامی و اعلام پیوند با مردم تأکید کردند.

این در حالی بود که سرلشگر قرنی ار ریاست ستاد ارتش برکنار و سرلشگر ناصر فربد به جای او رشتۀ کار را در دست گرفته بود.

از این رو این تصور که مناسبت روز ارتش سالروز ترور و شهادت سرلشگر قرنی است درست نیست زیرا چهارشنبه 29 فروردین 1358 روز ارتش برگزار شد اما قرنی یا «قره‌نی» روزدوشنبه سوم اردیبهشت و کمتر از یک هفتۀ بعد ترور شد در حالی که دیگر رییس ارتش هم نبود.

قاعدتاً 19 بهمن که روز همبستگی همافرهای نیروهای هوایی با انقلاب و حضور آنان در مدرسۀ رفاه بود، برای نام گذاری به عنوان روز ارتش مناسب تر بود اما رهبر انقلاب نمی‌خواست تا 19 بهمن صبر کند و تصمیم داشت در همان فروردین تکلیف ارتش روشن شود و پس از ان 19 بهمن اختصاصا روز نیروی هوایی شد.

اعلام 29 فروردین به عنوان روز ارتش و نمایش سازو برگ نظامی حاوی و حامل سه پیام بود:

نخست این که اعدام و مجازات سران و فرماندهان ارشد ارتش شاهنشاهی به منزلۀ تسری به تمام لایه‌ها نیست خاصه این که به صراحت در پیام مکتوب بر عفو گناهان صغیره یا خطاهای کوچک نیروهای ارتش تأکید شده بود.منظور از گناهان صغیره هم همکاری های ارتشی ها در حدی بود که در چارچوب امنیت کشور قابل توجیه باشد و نه همکاری با ساواک یا شهربانی در سرکوب.

دوم این که قرار نیست ارتش منحل شود و خواست گروه‌هایی مانند مجاهدین خلق، رسماً رد شد.

پیام سوم هم این بود که دشمنان خارجی و گروه های داخلی گمان نبرند ارتش ضعیف شده و ساز و برگی در اختیار ندارد و به خیال حمله بیفتند.

هر گاه دولت مرکزی و ارتش در ایران تضعیف شده تلاش برای جداساختن شکل گرفته و طبعا این نگرانی وجود داشت.

از این رو بر حضور ارتش در خیابان ها تأکید شد و در قم از مقابل خانۀ امام خمینی گذشتند و رهبری انقلاب هم در جمع آنان حاضر شد و عملا سان دیدند و در واقع در جایگاه فرماندۀ کل قوا ظاهر شدند و تصور خلأ قدرت و فرماندهی کل در ارتش زدوده شد.

29 فروردین، چرا و چگونه روز ارتش شد؟

در تهران و دیگر شهرها مردم استقبال گرمی به عمل آوردند و شعار خودجوش «ارتش فدای ملت» همه جا سر داده شد و گاه این گونه پاسخ می گرفت: ملت، فدای ارتش و انگار نه انگار این همان ارتشی است که ده ها سال برای اطاعت از شخص پادشاه تربیت و تجهیز و تسلیح شده بود و سوگند وفاداری به سلطنت یاد کرده بودند و با سقوط سلطنت، فرماندهان ارشد آن یک به یک در برابر جوخۀ آتش قرار می‌گرفتند.از آن زمان به بعد هر سال 29 فروردین به عنوان روز ارتش گرامی داشته می‌شود.

شمار شهدای ارتش در جنگ هشت ساله 48 هزار نفر اعلام شده است و هر چند با کشف کودتای نوژه در تابستان 1359 زمزمۀ انحلال ارتش دوباره شنیده شد اما اندک زمانی پس از آن و با شروع جنگ هچ تردیدی بر ضرورت وجود ارتش وجود نداشت.

هر چند که سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هم که از ابتدای پیروزی انقلاب شکل گرفته بود و تصور می شد تنها نهادی برای مقابله با خطر کودتا باشد به سرعت تقویت شد و نقش بارزی در جنگ ایفا کرد و در گذار زمان به یکی از کلیدی ترین نهادهای جمهوری اسلامی بدل شده است تاجایی که در معادلات منطقه ای هم نقش ایفا می کند.

مناسبت 29 فروردین در واقع سالروز پیام عفو «گناهان صغیره» نیروهای ارتش شاهنشاهی و فعالیت جدید آنان با عنوان «ارتش جمهوری اسلامی ایران» است.

41 سال پس از پیروزی انقلاب 1357 البته عملا از نیروهای سابق ارتش دیگر چندان باقی نمانده اند و بیشتر در میان بازنشستگان می‌توان از نظامیان کهنه‌کار یافت.

با این حال در این واقعیت تردیدی نیست که ارتش در جمهوری اسلامی نقشی کاملا متفاوت با ارتش در حکومت سابق ایفا می‌کند و به جز دوران جنگ و مواقع امداد رسانی در حوادث خاص، از ارتش کمتر می شنویم و مطالبات معیشتی پرسنل آن هم چندان پژواکی ندارد.

این نکته هم قابل ذکر است که اگرچه ترور و شهادت سرلشگرعلی صیاد شیرازی از فرماندهان مشهور ارتش در دوران جنگ وسال‌ها پس از پایان جنگ در اواخر فروردین ماه رخ داد اما 29 فروردین به این مناسبت هم نیست.