تاریخچه مدرسه «خان» (مدرسه علمیه آیت الله العظمی بروجردی)

 مدرسه علمیه آیت الله العظمی بروجردی یا مدرسه خان در ضلع شرقی میدان آستانه حضرت فاطمه معصومه  و جنب بازارچه معروف گذرخان واقع شده است

تاریخچه ساخت
سنگ  بنای این مدرسه که در نوع خود  یکی از ابنیه دیدنی و زیبای شهر قم بشمار میرود به  سال1123(ه.ق) توسط شخصی بنام مرحوم  مهدیقلی خان (1) نهاده شد . ساختمان اولیه دارای چهار اتاق در یک طبقه بود ،امّا با گذشت  بیش از 250سال از تاریخ ساخت، عوامل مختلف آنرا به ویرانه مبدل کرده بود که امکان انتفاع از آن وجود نداشت .در زمان مرجعیت و زعامت مرجع بزرگوار شیعه حضرت آیت الله العظمی بروجردی (ره) به همت ایشان این مدرسه مورد تجدید بنا قرار گرفت، عملیات ساختمانی  آن که 15 ماه  به طول انجامید در رجب 1378 آغاز و در شوال 1379پایان یافت.
تعداد حجرات 
بنای جدید که در سه طبقه با 59 اتاق برای استفاده یکصد نفر از طلاب آماده شده بود در شامگاه متبرک هفدهم ربیع المولود1379 توسط آن حضرت افتتاح گردید .
کتابخانه
بنا به دستور آیت الله العظمی بروجردی برای استفاده طلاب این مدرسه و سایر فضلا ، کتابخانه مستقلی نیز در نظر گرفته شد که در زمان حیات آن بزرگوار کتب زیادی نیز برای تجهیزخزانه آن خریداری گردید.
مستقلات
برای تأمین بخشی از نیازهای اقتصادی مدرسه یک  دستگاه ساختمان سه طبقه به عنوان موقوفه در کوچه  اعتضاد الدوله  (ضلع شمالی گذرخان همجوار با مدرسه )ساخته شد (طبقه نخست دارای سه مغازه با کاربری تجاری و طبقات فوقانی با کاربری مسکونی مجهز به امکانات رفاهی می باشد .
کاربری
این مدرسه با موقعیتی ممتاز و استثنائی، در جوار حرم کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) و مدارس عالی فیضیه ، دارالشفا ،...در مرکز شهر مقدس قم قرار گرفته است که برای خیل عظیمی از طلاب و اساتید حوزه علمیه قم فضای مناسبی جهت تدریس وتدرس است چرا که براحتی قابل دسترسی و استفاده است مع الاسف تا چندی پیش  بیشتر از انکه کاربری آموزشی داشته باشد به عنوان خوابگاه مورد استفاده طلاب  قرار می گرفت و این در شرایطی بود  که با گرایش قابل توجه جوانان برای تحصیل در حوزه علمیه قم و افزایش تعداد طلاب در سال های اخیر  لزوم تغییر کاربری از آموزشی، خوابگاهی به آموزشی محض ،بسیار ضروری می نمود که خوشبختانه این مهم به دلیل فکر روشن و پویای تولیت محترم حضرت آیت الله علوی طباطبایی بروجردی و مشورت ایشان با برخی از مراجع عظام تقلید و علمای کبار ، در سال 1385ه.ش جامه عمل به تن پوشید و با انجام پاره ای تغییرات در ساختار مدرسه ، حجرات مدرسه به  مدرس تبدیل شدند و اکنون با 34 مدرس روزانه پذیرای جمع قابل توجهی از دانش پ‍‍ژ‍وهان حوزه مقدسه قم می باشد .
گفتنی است در وقف نامه این مدرسه عبارت « برای استفاده طلاب » آمده است که استفاده آموزشی نزدیکتر به مقصود واقف است .
دروس
دروس مورد تدریس در این مدرسه علاوه  بر خارج فقه  واصول عبارت است از :
دروس مختلف دوره سطح
تفسیر قرآن کریم
فلسفه
کلام
 و.....، هم اکنون بیش از  140 درس در این مدرسه برگزار می گردد .
تولیت
در زمان حیات آیت لله العظمی بروجردی نظارت بر امور ات مختلف مدرسه بر عهده دانشمند فرهیخته آیت لله حاج آقا مجتبی عراقی رحمت الله علیه بود. پس از رحلت آیت الله العظمی بروجردی تولیت این مدرسه برعهده فرزند برومند ایشان آیت الله زاده معظم، حاج سید محمد حسن طباطبائی قرار گرفت که تا پایان عمر شریفشان مسئولیت آنرا برعهده داشتند بعد از ایشان این مسئولیت را  فرزند گرامیشان حجت الاسلام والمسلمین سید محمدصادق طباطبائی بر عهده گرفت .
بعد از وفات این بزرگوار تولیت مدرسه را آیت الله علوی طباطبایی بروجردی سبط  جلیل القدر آیت الله العظمی بروجردی عهده دار شده که بهبود کاربری و اقدامات عمرانی بسیاری در این مرکز علمی انجام داده اند .
پاورقیها
 
  1) ـ مهدی قلی خان ، فرزند علیقلی خان بن قرچقای خان است (1) . او مدتی در دوره شاه سلطان حسین یا شاه سلیمان متولی آستانه مقدسه بوده است .
وی شاعر ،ادیب و دانشمند بوده و تخلص او در شعر صفا (2) بوده است. دو اثر برای ا و نقل شده یکی دیوان صفا قمی و دیگری سماء الاسماء که در لغت عربی به فارسی است و کتاب مفصل و بزرگی می باشد (3)0
مدرسه خان قم که در گذر عبدالله خان است ، توسط وی در سال 1123ه.ق. سا خته و تأسیس شد (4) قبر وی در حجره کنار راهرو ورودی مدرسه مذکور است که پس از احداث خیابان ارم جزء پیاده رو شده است (5) .
1- ر0ک:"تربت پاکان"ج1،ص244،به نقل از " جنگ شماره 4808 خطی کتابخانه مر کزی دانشگاه تهران"(معرفی شده در فهرست آنجا 14 : 3845)، ص174،
2-ر0ک: " تذکره نصر آبادی" محمد طاهر نصرآبادی،ص 31 0 "تربت پاکان "ج 2،ص 241-235 0" فرهنگ سخنوران " خیامپور ،ص337 0
3-ر0 ک : " الذریعه " ج9،ص  610-609 وج 12،ص228  0 "تربت پاکان "ج1 ،ص 244 0
4-ر0ک: "الذ ریعه "ج12، ص228 0 "تربت پاکان " ج2، ص235 0
5-ر0 ک : "تربت پاکان "ج2 ، ص241 0