شاپور بختیار و فراماسونری

درباره عضویت شاهپور بختیار در تشکیلات فراماسونری 3 سند درج می‌گردد.

1. سند ساواک، 5 بهمن 1354:

"اطلاعات وارده در مورد فرماسونری اصفهان به شرح زیر به استحضار می‌رسد:

1 ـ در هر استان یک نفر نماینده از طرف آقای شریف امامی تعیین می‌شود که در استان اصفهان آقای علی‌اصغر بختیار به این سمت تعیین گردیده است.

2 ـ در 18 مهرماه 54 از طرف آقای شریف امامی به ایشان ابلاغ می‌شود که لژ انگلیسی زبان به نام انترناشنال را با مشارکت آمریکاییان مقیم اصفهان تشکیل دهد.

3 ـ قبلاً وسیله آقای مکداول یکی از آپارتمان‌های دکتر [شاهپور] بختیار که در مجاورت آپارتمان مسکونی مکداول قرار دارد و از داخل آپارتمان مکداول به آن‌جا راه باز کرده‌اند برای این منظور اجاره گردیده و در شب 23 و 24/9/54 لژ با حضور آقای بختیار در آن‌جا تشکیل و قریب 40 نفر آمریکاییان مقیم اصفهان هم در آن شرکت می‌نمایند و محل جدید افتتاح  می‌گردد.

4 ـ نام این لژ امید گذاشته شده و جلسات بعدی آن بدون حضور آقای [علی‌اصغر] بختیار تشکیل و عده جدیدی از آمریکاییان به لژ پیوسته‌اند.

5 ـ در مورد لژ اصفهان آقای اصغر بختیار پیشنهاد نموده که وسیله فامیل برومند نسبت به فعالیت لژ اصفهان اقدام گردد و متعاقب آن در تاریخ 29/8/54 در منزل آقای عبدالغفار برومند بدون حضور ایشان (در تهران بوده) آقای بختیار و محمد آزما و کمال نعمت‌بخش و دو نفر دیگر حضور پیدا می‌کنند که چون اکثریت حاصل نشده نتیجه‌ای گرفته نمی‌شود.

قرار است دکتر حیدرقلی برومند مراجعه و نسبت به تشکیل جلسات اقدام نماید.

6 ـ تعداد لژهای تهران به 45 و 46 رسیده و تعداد اعضا، از 1500 نفر تجاوز کرده است.

7 ـ در تمام دنیا در حدود 6 میلیون اعضاء، فراماسون وجود دارد.

8 ـ در استرالیا از هر 6 نفر یک نفر فراماسون است.

نظریه شنبه: آمریکاییان برای قبول عضویت فراماسون فعالیت خوبی از خود نشان می‌دهند.[1] "

2. سند ساواک، 20 تیرماه 1356:

"در ساعت 1800 روز پنجشنبه 16/4/36 [25] جلسه لژ اصفهان با دعوت قبلی در محل لژ واقع در میدان 24 اسفند ساختمان اشراقی تشکیل جلسه داد. در این جلسه آقایان ژان مکداول، دکتر شاهپور بختیار، شهاب‌الدین شهابی معاون استاندار، علی محمد آزما، کمال نعمت‌بخش، دکتر محمد توانا، دکتر خلیل خلیلی، عبدالغفار برومند، دیباج، رحیمی و دکتر صدری حضور داشتند. پس از تشکیل جلسه آقای بختیار ضمن خوش‌آمد به حاضرین اظهار کرد چون مدتی است لژ اصفهان فعالیت نداشته و تشکیل جلسه نداده لذا مورد ایراد و اعتراض گراندلژ مرکز قرار گرفته است و اضافه کرد [:] دستور جلسه حاضر اول انتخاب هیئت رئیسه لژ بوده و سپس اقداماتی در جهت فعالیت بعدی باید انجام بگیرد. پس از آن انتخابات به عمل آمد و آقای دکتر خلیلی به سمت رئیس هیئت مدیره و آقایان نعمت‌بخش و دکتر توانا به ترتیب به سمت نایب رئیس انتخاب  گردیدند. پس از خاتمه انتخابات نامه‌ای برای آقای شریف امامی تنظیم و قرائت گردید که در آن درخواست شده بود کسانی را از تهران تعیین و معرفی نمایند تا لژ اصفهان را افتتاح نموده و جلسه اول آن را اداره و اعضاء را راهنمایی نمایند و درخواست شد کسانی را که برای آمدن به اصفهان تعیین می‌فرمایند قبلاً معرفی کنند تا برای آن‌ها در هتل شاه عباس محل رزرو شود و نیز بلیط هواپیما تهیه و ارسال گردد.

این جلسه در ساعت 1600 خاتمه پذیرفت.

نظریه شنبه: اوراق دعوت را آقایان دکتر بختیار، دکتر صدری و ژان مکداول امضاء نموده بودند.

نظریه یکشنبه: صحت خبر مورد تأیید است.

نظریه 10 هـ: به یکشنبه دستور داده شده در جریان فعالیت‌های بعدی آن‌ها قرار گرفته و مراقب اقدامات آنان باشد. نتیجه به موقع به آن اداره کل منعکس خواهد شد.[2] "

3. سند ساواک، 2 اسفند 1356:

"پس ازفروش ساختمان فراماسونری در اصفهان مدت‌ها بود آقای ژان مکداول ساختمانی را در میدان 24 اسفند اجاره کرده بود که لژ فراماسونری اصفهان در آن‌جا تشکیل شودو قرار بود برای آغاز کار در محل جدید چندنفر از اعضاء مؤثر تهران به اصفهان آمده و به اصطلاح تنصیب به عمل آید (انتخاب اعضاء هیئت‌مدیره را اصطلاحاً تنصیب می‌گویند) و حتی مدتی این محل را برای تشکیل لژ خارجی‌های مقیم اصفهان مورد استفاده قرار می‌دادند تا این‌که روز شنبه 29/11/36 [25] آقایان سناتور جلال گنجی، مهندس حسین دفتریان، پرویز یگانگی، محمدحسن مشیری، دکتر احمد هومن، علی‌اصغر سلسبیلی و کمالیان که جمعاً 7 نفر بودند به اصفهان وارد و از اعضاء لژ ایرانی در اصفهان دعوت نموده بودند تا در مراسم تنصیب شرکت نموده و فعالیت را تجدید نمایند. ضمناً شام را به اتفاق میهمان‌هایی که از تهران آمده‌اند در محل لژ صرف کنند. در این جلسه آقایان دکتر خلیل خلیلی رئیس انجمن شهر، دکتر توانا، شهاب‌الدین شهابی معاون استاندار، محمد مافی نماینده مجلس شورای ملی، دکتر صدری، نعمت‌بخش، رحیمی کارمند دادگستری، دیباج رئیس دبیرستان، دکتر حکمتیار، مهندس گرجی مدیرعامل آب و فاضلاب اصفهان، ژان مکداول، صدریه، دکتر معلم و جعفر اعتمادی‌نژاد مدیر کل ثبت اسناد اصفهان حضور داشتند. ضمناً ده نفر اعضاء هیئت مدیره لژ خارجیان مقیم اصفهان که اغلب آن‌ها آمریکایی بودند نیز دعوت شده بودند. پس از تشکیل جلسه ابتدا آقای دکتر خلیلی به میهمانان خوش‌آمد گفت و آن‌ها را به حضار معرفی کرد و سپس آقای سناتور گنجی صحبت کرد و ضمن تشریح هدف فراماسون‌ها انتخابات هیئت مدیره را نیز انجام داد که به موجب آن آقای دکتر خلیلی به ریاست لژ، آقای شهابی خزانه‌دار، آقای مالی منشی، دکتر توانا و مهندس گرجی به عضویت هیئت مدیره انتخاب شدند. پس از آن رئیس هیئت مدیره لژ خارجیان مقیم اصفهان که یک نفر آمریکایی بود به زبان انگلیسی صحبت کرد و مسلک فراماسونری را که عبارت از برادری و برابری است ستود و اظهار کرد تنها مسلکی است که ملیت و مذاهب در آن تأثیر ندارد. پس از او آقای دکتر بختیار صحبت کرد و از آمریکایی مزبور تشکر نمود. متعاقب آن برنامه پذیرایی و صرف شام به عمل آمد و صبح روز بعد نمایندگان اعزامی به تهران عزیمت نمودند. در آخر جلسه رئیس هیئت مدیره لژ خارجیان از آقای ژان مکداول خواست یک نفر از افراد لژ ایرانی در جلسه 15 روز دیگر آنان شرکت نماید تا مراسم قبول عضویت دو نفر فراماسون جدید را مشاهده نماید و آقای دیباج از طرف مکداول تعیین گردید تا در لژ مزبور شرکت نماید و قرار شد جلسات عادی لژ ایرانی در روزهای چهارشنبه آخر ماه‌های فرنگی تشکیل شود و درصورت نیاز به جلسه فوق‌العاده وسیله آقای دکتر خلیلی دعوت به عمل آید.

نظریه شنبه: در جلسه متشکله آقایان قدرت‌الله و عبدالغفار برومند به علت مسافرت حضور نداشتند. ضمناً آقایان دکتر دانشگر، دکتر ناصر امیر نیرومند و دکتر کرامنیان نیز چون رغبتی برای شرکت در جلسات نشان نمی‌دادند دعوت نشده بودند.

نظریه یکشنبه: صحبت خبر مورد تأیید است.

نظریه. اهـ: نظریه سلسله مراتب عملیاتی مورد تأیید است.[3] "

دربارة پیوندهای مرموز شاهپور بختیار به مطلب دیگری نیز باید اشاره کرد. بختیار در تاریخ 4/8/1364 دفترچه مشخصات و بیوگرافی ساواک را پر کرده و در قسمت «آیا مایلید با ساواک همکاری کنید؟» مطلبی ننوشته است. این شیوة برخورد معمولاً مختص کسانی است که دارای پیوندهای ویژه ـ در ورای ساواک ـ بوده و مجاز به اظهار رابطه خود به ساواک نبوده‌اند.

بختیار و فراماسونری

دربارة عضویت شاهپور بختیار در تشکیلات فراماسونری 3 سند درج می‌گردد.

1. سند ساواک، 5 بهمن 1354:

"اطلاعات وارده در مورد فرماسونری اصفهان به شرح زیر به استحضار می‌رسد:

1 ـ در هر استان یک نفر نماینده از طرف آقای شریف امامی تعیین می‌شود که در استان اصفهان آقای علی‌اصغر بختیار به این سمت تعیین گردیده است.

2 ـ در 18 مهرماه 54 از طرف آقای شریف امامی به ایشان ابلاغ می‌شود که لژ انگلیسی زبان به نام انترناشنال را با مشارکت آمریکاییان مقیم اصفهان تشکیل دهد.

3 ـ قبلاً وسیله آقای مکداول یکی از آپارتمان‌های دکتر [شاهپور] بختیار که در مجاورت آپارتمان مسکونی مکداول قرار دارد و از داخل آپارتمان مکداول به آن‌جا راه باز کرده‌اند برای این منظور اجاره گردیده و در شب 23 و 24/9/54 لژ با حضور آقای بختیار در آن‌جا تشکیل و قریب 40 نفر آمریکاییان مقیم اصفهان هم در آن شرکت می‌نمایند و محل جدید افتتاح می‌گردد.

4 ـ نام این لژ امید گذاشته شده و جلسات بعدی آن بدون حضور آقای [علی‌اصغر] بختیار تشکیل و عده جدیدی از آمریکاییان به لژ پیوسته‌اند.

5 ـ در مورد لژ اصفهان آقای اصغر بختیار پیشنهاد نموده که وسیله فامیل برومند نسبت به فعالیت لژ اصفهان اقدام گردد و متعاقب آن در تاریخ 29/8/54 در منزل آقای عبدالغفار برومند بدون حضور ایشان (در تهران بوده) آقای بختیار و محمد آزما و کمال نعمت‌بخش و دو نفر دیگر حضور پیدا می‌کنند که چون اکثریت حاصل نشده نتیجه‌ای گرفته نمی‌شود.

قرار است دکتر حیدرقلی برومند مراجعه و نسبت به تشکیل جلسات اقدام نماید.

6 ـ تعداد لژهای تهران به 45 و 46 رسیده و تعداد اعضا، از 1500 نفر تجاوز کرده است.

7 ـ در تمام دنیا در حدود 6 میلیون اعضاء، فراماسون وجود دارد.

8 ـ در استرالیا از هر 6 نفر یک نفر فراماسون است.

نظریه شنبه: آمریکاییان برای قبول عضویت فراماسون فعالیت خوبی از خود نشان می‌دهند.[4] "

2. سند ساواک، 20 تیرماه 1356:

"در ساعت 1800 روز پنجشنبه 16/4/36 [25] جلسه لژ اصفهان با دعوت قبلی در محل لژ واقع در میدان 24 اسفند ساختمان اشراقی تشکیل جلسه داد. در این جلسه آقایان ژان مکداول، دکتر شاهپور بختیار، شهاب‌الدین شهابی معاون استاندار، علی محمد آزما، کمال نعمت‌بخش، دکتر محمد توانا، دکتر خلیل خلیلی، عبدالغفار برومند، دیباج، رحیمی و دکتر صدری حضور داشتند. پس از تشکیل جلسه آقای بختیار ضمن خوش‌آمد به حاضرین اظهار کرد چون مدتی است لژ اصفهان فعالیت نداشته و تشکیل جلسه نداده لذا مورد ایراد و اعتراض گراندلژ مرکز قرار گرفته است و اضافه کرد [:] دستور جلسه حاضر اول انتخاب هیئت رئیسه لژ بوده و سپس اقداماتی در جهت فعالیت بعدی باید انجام بگیرد. پس از آن انتخابات به عمل آمد و آقای دکتر خلیلی به سمت رئیس هیئت مدیره و آقایان نعمت‌بخش و دکتر توانا به ترتیب به سمت نایب رئیس انتخاب  گردیدند. پس از خاتمه انتخابات نامه‌ای برای آقای شریف امامی تنظیم و قرائت گردید که در آن درخواست شده بود کسانی را از تهران تعیین و معرفی نمایند تا لژ اصفهان را افتتاح نموده و جلسه اول آن را اداره و اعضاء را راهنمایی نمایند و درخواست شد کسانی را که برای آمدن به اصفهان تعیین می‌فرمایند قبلاً معرفی کنند تا برای آن‌ها در هتل شاه عباس محل رزرو شود و نیز بلیط هواپیما تهیه و ارسال گردد.

این جلسه در ساعت 1600 خاتمه پذیرفت.

نظریه شنبه: اوراق دعوت را آقایان دکتر بختیار، دکتر صدری و ژان مکداول امضاء نموده بودند.

نظریه یکشنبه: صحت خبر مورد تأیید است.

نظریه 10 هـ: به یکشنبه دستور داده شده در جریان فعالیت‌های بعدی آن‌ها قرار گرفته و مراقب اقدامات آنان باشد. نتیجه به موقع به آن اداره کل منعکس خواهد شد.[5] "

3. سند ساواک، 2 اسفند 1356:

"پس ازفروش ساختمان فراماسونری در اصفهان مدت‌ها بود آقای ژان مکداول ساختمانی را در میدان 24 اسفند اجاره کرده بود که لژ فراماسونری اصفهان در آن‌جا تشکیل شودو قرار بود برای آغاز کار در محل جدید چندنفر از اعضاء مؤثر تهران به اصفهان آمده و به اصطلاح تنصیب به عمل آید (انتخاب اعضاء هیئت‌مدیره را اصطلاحاً تنصیب می‌گویند) و حتی مدتی این محل را برای تشکیل لژ خارجی‌های مقیم اصفهان مورد استفاده قرار می‌دادند تا این‌که روز شنبه 29/11/36 [25] آقایان سناتور جلال گنجی، مهندس حسین دفتریان، پرویز یگانگی، محمدحسن مشیری، دکتر احمد هومن، علی‌اصغر سلسبیلی و کمالیان که جمعاً 7 نفر بودند به اصفهان وارد و از اعضاء لژ ایرانی در اصفهان دعوت نموده بودند تا در مراسم تنصیب شرکت نموده و فعالیت را تجدید نمایند. ضمناً شام را به اتفاق میهمان‌هایی که از تهران آمده‌اند در محل لژ صرف کنند. در این جلسه آقایان دکتر خلیل خلیلی رئیس انجمن شهر، دکتر توانا، شهاب‌الدین شهابی معاون استاندار، محمد مافی نماینده مجلس شورای ملی، دکتر صدری، نعمت‌بخش، رحیمی کارمند دادگستری، دیباج رئیس دبیرستان، دکتر  حکمتیار، مهندس گرجی مدیرعامل آب و فاضلاب اصفهان، ژان مکداول، صدریه، دکتر معلم و جعفر اعتمادی‌نژاد مدیر کل ثبت اسناد اصفهان حضور داشتند. ضمناً ده نفر اعضاء هیئت مدیره لژ خارجیان مقیم اصفهان که اغلب آن‌ها آمریکایی بودند نیز دعوت شده بودند. پس از تشکیل جلسه ابتدا آقای دکتر خلیلی به میهمانان خوش‌آمد گفت و آن‌ها را به حضار معرفی کرد و سپس آقای سناتور گنجی صحبت کرد و ضمن تشریح هدف فراماسون‌ها انتخابات هیئت مدیره را نیز انجام داد که به موجب آن آقای دکتر خلیلی به ریاست لژ، آقای شهابی خزانه‌دار، آقای مالی منشی، دکتر توانا و مهندس گرجی به عضویت هیئت مدیره انتخاب شدند. پس از آن رئیس هیئت مدیره لژ خارجیان مقیم اصفهان که یک نفر آمریکایی بود به زبان انگلیسی صحبت کرد و مسلک فراماسونری را که عبارت از برادری و برابری است ستود و اظهار کرد تنها مسلکی است که ملیت و مذاهب در آن تأثیر ندارد. پس از او آقای دکتر بختیار صحبت کرد و از آمریکایی مزبور تشکر نمود. متعاقب آن برنامه پذیرایی و صرف شام به عمل آمد و صبح روز بعد نمایندگان اعزامی به تهران عزیمت نمودند. در آخر جلسه رئیس هیئت مدیره لژ خارجیان از آقای ژان مکداول خواست یک نفر از افراد لژ ایرانی در جلسه 15 روز دیگر آنان شرکت نماید تا مراسم قبول عضویت دو نفر فراماسون جدید را مشاهده نماید و آقای دیباج از طرف مکداول تعیین گردید تا در لژ مزبور شرکت نماید و قرار شد جلسات عادی لژ ایرانی در روزهای چهارشنبه آخر ماه‌های فرنگی تشکیل شود و درصورت نیاز به جلسه فوق‌العاده وسیله آقای دکتر خلیلی دعوت به عمل آید.

نظریه شنبه: در جلسه متشکله آقایان قدرت‌الله و عبدالغفار برومند به علت مسافرت حضور نداشتند. ضمناً آقایان دکتر دانشگر، دکتر ناصر امیر نیرومند و دکتر کرامنیان نیز چون رغبتی برای شرکت در جلسات نشان نمی‌دادند دعوت نشده بودند.

نظریه یکشنبه: صحبت خبر مورد تأیید است.

نظریه. اهـ: نظریه سلسله مراتب عملیاتی مورد تأیید است.[6] "

دربارة پیوندهای مرموز شاهپور بختیار به مطلب دیگری نیز باید اشاره کرد. بختیار در تاریخ 4/8/1364 دفترچه مشخصات و بیوگرافی ساواک را پر کرده و در قسمت «آیا  مایلید با ساواک همکاری کنید؟» مطلبی ننوشته است. این شیوة برخورد معمولاً مختص کسانی است که دارای پیوندهای ویژه ـ در ورای ساواک ـ بوده و مجاز به اظهار رابطه خود به ساواک نبوده‌اند.

 

مطالعات سیاسی، کتاب اوّل، پائیز 1370