سنجابی رهبر مخالفین در مورد وضعیت جاری نظر می‌‌دهد

محرمانه 4 فوریه 1979 ـ 15 بهمن 1357
از: سفارت آمریکا، تهران ـ 1748 به: وزارت امور خارجه، واشنگتن دی. سی
موضوع: سنجابی رهبر مخالفین در مورد وضعیت جاری نظر می‌‌دهد
1- (محرمانه- تمام متن)
2- خلاصه: در یک مکالمه زیرکانه سنجابی این عقیده را ابراز نمود که خمینی از ایده یک شورای انقلاب اسلامی یا یک مجمع بزرگ قانون اساسی صرفنظر کرده است. به نظر می‌رسد که او به موضع رقابتی با خمینی بازگشته است، هر چند که این را برای ما آشکار نمی‌‌کند. او اظهار داشت جمهوری جدید رئیس‌‌جمهوری قوی و پارلمانی مطابق آئین و قاعده (نه شورای اسلامی ویژه) خواهد داشت. پایان خلاصه.
3- در ملاقاتی بنا به درخواست سنجابی در 3 فوریه با کنسول سیاسی، سنجابی نظرات خود را به روشی حفاظت شده در مورد اوضاع جاری ارائه داد. او گفت که فکر می‌کرد خمینی وی را در شورای انقلاب اسلامی‌اش می‌خواسته است. سنجابی هرگز به طور قطعی این دعوت را رد نکرده است. ولی فکر می‌کند احتیاجی به یک شورا نیست. ظاهراً خمینی این مشورت را مورد توجه قرار داده و هیچ‌گونه شورای انقلاب اسلامی را اعلام نخواهد کرد. سنجابی گفت نمی‌داند چه کسی ممکن است در دولت اسلامی که توسط خمینی اعلام خواهد شد، باشد.
4- فروهر در پاریس ملاقات‌های زیادی با خمینی داشت که برخی از آنها تنها و بدون حضور مشاورین بود. خمینی راجع به یک تمایل به دعوت برای نوعی از انجمن قانون اساسی (مجلس مؤسسان) از نمایندگان تمام قسمتهای کشور و تمام حرفه‌ها و مشاغل صحبت کرده بود ولی فروهر مشکلاتی را که در این کار درگیر بودند تشریح نموده بود و فکر می‌کرد که خمینی از این ایده صرفنظر کرده باشد.
5- در اظهارنظر راجع به قانون اساسی سنجابی گفت که فکر می‌کند نزیه که یک وکیل است در پاریس مشغول نوشتن آن است. او از گفته کنسول سیاسی که دوست نزیه اظهار داشته نقش نزیه ثانوی است نه مرکزی مبهوت و ناراحت نشد (متین دفتری، رجوع شود به تهران 1698). وقتی از او سئوال شد که آیا خمینی نوعی از جمهوری را در نظر دارد که رئیس‌جمهور در آن قدرت دارد و یا جمهوری که نخست‌وزیر آن قدرت را در دست دارد، سنجابی گفت او فکر می‌کند که نوعی که رئیس‌جمهور قدرت دارد باشد به عنوان مثال او سیستم ایالات متحده را ذکر کرد. هر چند که کنسول سیاسی راجع به سیستم جمهوری پنجم فرانسه فکر می‌کرد.
6- سنجابی راجع به پارلمان آینده گفت کاملاً مشابه با پارلمان‌های گذشته خواهد بود. در حقیقت او اظهار داشت که پارلمان فعلی خیلی متفاوت از پارلمانهایی که در دوران مصدق به قدرت رسیدند نمی‌باشد. در اولین پارلمان پس از به وجود آمدن جمهوری احتمالاً درصد زیادی ملا انتخاب خواهند شد ولی در غیر این صورت او فکر می‌کرد که انتخابات با گذشته خیلی فرق نخواهد داشت. سنجابی گفت چند ماه قبل در ملاقاتش با خمینی در پاریس به خمینی یادآوری کرده بود که از 1963 تا به حال خمینی درخواست رفتن شاه را نمی‌کرده است و فقط از شاه می‌خواسته که یک پادشاه مطابق با قانون اساسی باشد. این چیزی بود که مصدق نیز می‌خواسته. او همچنین یادآوری نموده بود که رهبران مذهبی دوران قانون اساسی 1907- 1906 خیلی برجسته بودند. این کار تعویض قانون اساسی و بقیه را تماماً غیرقانونی خواندن از طرف خمینی نسبتاً جدید است. (نظریه: سنجابی در مورد عکس‌العمل خمینی ساکت بود.)
7- سنجابی چیزی را که قبلاً‌ به ما گفته بود تصریح نمود که تا آنجایی که به جبهه ملی و خود او مربوط می‌شود، وی همیشه طرفدار عقیده مصدق بوده که یک رژیم سلطنتی از نظر زمینه جغرافیایی و تاریخی برای ایران مناسب‌تر از یک جمهوری است. وقتی سئوال شد، او گفت هنوز این شانس را نداشته که با آیت‌الله صحبت کند. (نظریه: مراجعه شود به زیر) در جواب به سئوالی دیگر او گفت آیت‌الله به نظر می‌رسد که در شرایط مزاجی خوبی باشد که برای مردی در سنی حدود 78 خوب باقی مانده است. او وقتی که کنسول سیاسی گفت وی نیز در سن 74 سالگی خوب باقی مانده است خندید.
8- سنجابی توجه را به محبوبیت ایده‌ جبهه ملی در میان روشنفکران، معلمین و غیره که خیلی ایده یک جمهوری اسلامی را قبول نکرده‌اند، معطوف نمود. او گفت روزی که خمینی وارد شد وی روی شانه بعضی تظاهرکنندگان حمل شد. او در مورد تماس‌هایش با بازرگان و گروه نهضت آزادی مبهم و سربسته بود ولی گفت این (تماسها) ادامه دارند.
9- نظریه: ما اطلاعات نسبتاً خوبی از منبع دیگری داریم که سنجابی در مشورت‌های محرمانه و سری با خمینی و همراه با بازرگان و چند رهبر دیگر از گروه خمینی شرکت داشته است. او متمایل به فاش نمودن این موضوع برای ما نبود. شاید او اکنون که در محفل داخلی خمینی، هر چند به عنوان یک عضو جدید، قبول شده به نظر می‌آید، هنوز دست به عصا حرکت می‌کند. اگر حقیقتاً این دلیل رفتار زیرکانه او با ما باشد می‌توان چنین نتیجه گرفت که عقاید او درباره شکل نهادهایی که در جمهوری جدید اسلامی به وجود می‌آید نسبتاً قابل استناد است. در عین حال او به روشنی می‌خواهد بازی جداگانه‌ای با سفارت داشته باشد و تأکید او بر ترجیح سلطنت مشروطه نسبت به جمهوری یکی از شواهد آن است.
سولیوان