شورای انقلاب اسلامی در گذر زمان

روز 22 دی 1357 به فرمان امام خمینی «شورای انقلاب اسلامی» با هدف اداره کشور پس از پیروزی انقلاب شکل گرفت.
با اوجگیری نهضت اسلامی در سال 1357 اندیشه طرح تشکلی به نام «شورای انقلاب اسلامی» در میان روحانیون معتمد حضرت امام (ره)‌ پدید آمد. این طرح در سفر شهید مطهری به پاریس با امام در میان گذارده شد. با موافقت معظم له، این شورا تشکیل شد و اعضای آن انتخاب شدند.
در پیام 22 دی 1357 امام(ره)‌ تشکیل شورای انقلاب به این گونه اعلام شد: «... به موجب حق شرعی و براساس رای اعتماد اکثریت قاطع مردم ایران که نسبت به اینجانب ابراز شده است، در جهت تحقق اهداف اسلامی ملت، شورایی به نام شورای انقلاب اسلامی مرکب از افراد باصلاحیت و مسلمان و متعهد و مورد وثوق، موقت تعیین شده و شروع به کار خواهند کرد. اعضای این شورا در اولین فرصت مناسب معرفی خواهند شد. این شورا موظف به انجام امور معین و مشخصی شده است، از آن جمله ماموریت دارد شرایط تاسیس دولت انتقالی را مورد بررسی و مطالعه قرار دهد و مقدمات اولیه آن را فراهم سازد...» (1)
این نخستین بار بود که به طور رسمی از سوی رهبر کبیر انقلاب، تشکیلات و برنامه‌های آینده حکومت اسلامی اعلام می‌شد. این خبر در داخل و خارج از کشور انعکاس وسیعی یافت و به مردم که پیروزی را نزدیک می‌دیدند، دلگرمی بیشتری بخشید و در کنار مبارزات حیات‌بخش انقلاب، نشانه‌های یک حرکت سازنده را برای آینده انقلاب آشکار کرد. با تشکیل شورای انقلاب در تاریخ 22/10/1357 مردم انقلابی ایران در مورخه 29/10/1357 و پس از گذشت هفت روز از صدور فرمان امام، طی راهپیمایی با شکوهی در اربعین سالار شهیدان ابا عبدالله الحسین (ع) حمایت و پشتیبانی کامل خود را از این شورا اعلام کردند.
اعضای این شورا عبارت بودند از آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، سیدمحمود طالقانی، سیدمحمد بهشتی، مرتضی مطهری، اکبر هاشمی رفسنجانی، سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی، محمدرضا مهدوی کنی و آقایان یدالله سحابی، مهدی بازرگان، عباس شیبانی و....(2)
از اولین روز ورود امام (ره)‌ بحث‌های مهمی از قبیل تشکیل دولت، تشکیل مجلس، ایجاد مجلس موسسان (خبرگان)‌ در این شورا مطرح شد. در اولین گام، شورا مهندس بازرگان را به عنوان نخست‌وزیر دولت موقت پیشنهاد و امام (ره)‌ نیز ایشان را منصوب کردند. پس از پیروزی انقلاب در 22 بهمن 1357، شورای انقلاب و دولت موقت تحت لوای رهبری امام (ره)‌ و مشروعیت حاصل از حمایت مردمی زمام امور را به دست گرفتند و دومین تصمیم مهم شورای انقلاب، تصویب اساسنامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در دوم اردیبهشت 1358 بود. شورا همواره با امام در ارتباط بوده و دستورات و راهنمایی های لازم را از ایشان اخذ می کرد. شهید دکتر محمد جواد باهنر که خود جزو اولین روحانیونی بود که برای عضویت در شورای انقلاب در نظر گرفته شد، طی یک کنفرانس، کار اصلی شورای انقلاب را به دو بخش تقسیم می کند: 1- نفی و براندازی 2- سازندگی.
بخش اول شامل این فعالیت ها بود: بازداشت و مجازات سرکردگان رژیم پهلوی ، مصادره کاخ ها و اموال افراد سرسپرده، پاکسازی ادارات از افراد ضد انقلاب، اخراج مستشاران خارجی از طریق قطع ایادی بیگانه و لغو قراردادهای امپریالیستی در زمینه های سیاسی، اقتصادی و خودکفایی. در بخش دوم نیز فعالیت های شورا شامل ایجاد نظم و استقرار حاکمیت انقلاب و تشکیل نظام جدید، کمک به محرومان و مستضعفان جامعه و تعدیل ثروت، رفاه و آبادی کشور از جمله ارتقاء سطح تولیدات کشاورزی، توسعه صنایع، بازسازی معنوی و اخلاقی و فرهنگی جامعه و... می شد»(3)
 شورای انقلاب عملا 18 ماه زمام امور را برعهده داشت و در این مدت بیش از یکهزار مصوبه از خود به جای گذاشت (4) از جمله ملی شدن بانک‌ها،‌ سامان بخشیدن به دادگاه‌های انقلاب، برگزاری همه‌پرسی در ارتباط با نظام جمهوری اسلامی، بررسی پیش‌نویس قانون اساسی و انتشار آن در جراید، تصویب قانون شوراهای محلی، تصویب قانون مبارزه با مواد مخدر ، تصویب ملی شدن صنایع بزرگ، تصویب ‌آیین‌نامه مجلس خبرگان و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و انتخاب مجلس شورای اسلامی و دومین رئیس شورای انقلاب در 19 شهریور همان سال از مهمترین اقدامات شورای انقلاب  بود. استاد شهید مطهری اولین رئیس شورای انقلاب بود که در شب یازدهم اردیبهشت همان سال توسط گروهک فرقان به شهادت رسیده بود.
به دنبال تسخیر لانه جاسوسی آمریکا در 13 آبان 1358، دولت بازرگان فردای آن روز استعفای خود را تسلیم امام (ره)‌ کرد. شورای انقلاب بیانیه مهمی خطاب به ملت صادر کرد و یادآور شد که مصمم است در فرصت محدودی، برگزاری همه‌پرسی درباره قانون اساسی، انتخابات مجلس شورای ملی و ریاست جمهوری و... را به انجام برساند.
متعاقب این بیانیه اعلام شد شورا ترکیب تازه‌ای خواهد داشت و با ادغام دولت در شورا اعضای جدید شورا انتخاب و در اداره مملکت به این ترتیب تقسیم کار شدند: آیت‌الله خامنه‌ای (دفاع و سپاه پاسداران)‌، هاشمی رفسنجانی (وزارت کشور)‌، باهنر (آموزش ‌و پرورش)‌، مهدوی‌کنی (کمیته و دادگستری)‌، بهشتی (جهاد سازندگی)‌، بنی‌صدر (وزارت امور خارجه)‌، معین‌فر (نفت)‌، حسن حبیبی (آموزش عالی)‌، عزت‌الله سحابی (برنامه و بودجه)‌، میناچی (ارشاد ملی) و قدوسی (دادگاه انقلاب)‌. این افراد فعالیت‌های خود را آغاز کردند و در مدت کوتاهی موفق شدند بر خلا سیاسی موجود فایق آیند.
همه‌پرسی قانون اساسی در 12 آذر 1358 و متعاقب آن انتخابات ریاست جمهوری در بهمن 1358 برگزار و مجلس شورای اسلامی در 7 خرداد 1359 افتتاح شد. با شروع کار مجلس و شورای نگهبان و دیگر نهادها، مسوولیت و ضرورت وجودی شورای انقلاب به پایان رسید، لذا در 12 تیر 1359، آیت‌‌الله بهشتی اعلام کرد مسوولیت شورای انقلاب، 2 هفته دیگر پایان می‌یابد. سپس آخرین جلسه شورا در 26 تیر 1359 برگزار شد.  دکتر حسن حبیبی، سخنگوی شورای انقلاب در آخرین مصاحبه خود گفت: «امروز با رسمیت یافتن مجلس شورای اسلامی و کامل شدن اعضای شورای نگهبان قانون اساسی، کار شورای انقلاب که تاکنون وظیفه قانونگذاری را به عهده داشت نیز به پایان خواهد رسید. زیرا با توجه به اینکه اعضای انتخاب شده شورای نگهبان قاعدتا قبولی خود را شنبه اعلام می کنند و روز یکشنبه نیز جلسه علنی مجلس شورای اسلامی رسمیت خواهد یافت عملا کار شورای انقلاب به پایان خواهد رسید...» (5)  
آخرین اعضای شورا عبارت بودند از: آیت‌الله بهشتی، آیت‌الله خامنه‌ای، آیت‌الله موسوی اردبیلی، دکتر محمد جواد باهنر، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، حسن حبیبی، عباس شیبانی، مهندس مهدی بازرگان، عزت‌الله سحابی، صادق‌ قطب‌زاده، علی‌اکبر معین‌فر و ابوالحسن بنی‌صدر.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------
پی نوشت :
1 –  صحیفه امام ، ج 5 ص 426
2 –  روزنامه اطلاعات ، 31/4/1359
3 -  شهید دکتر محمدجواد باهنر، الگوی هنر و مقاومت، ج اول، واحد فرهنگی بنیاد شهید، تهران، ‌1362، صص32-31.
4 -  دائره المعارف انقلاب اسلامی ، انتشارات سوره مهر ، ج 2 ص 347
5 –  روزنامه اطلاعات ، 28/4/1359