04 اسفند 1392
نامه شدیداللحن ناصرالدین شاه به وزیر خارجه‌اش؛ ایجاد قبرستان ارامنه در داخل شهر ممنوع
ماجرای تهرانی شدن ارامنه هم بر می‌گردد به دوران قاجار؛ پس از جلوس فتحعلی شاه بر تخت سلطنت، ارامنه به تدریج از نواحی مختلف ایران به تهران مهاجرت کردند. خانوادههای صنعتگر ارمنی به فرمان فتحعلی شاه از جلفای اصفهان و تبریز به تهران آمده و در حوالی دروازه قزوین و شاه عبدالعظیم اسکان داده شدند. در زمینهای میان دروازه قزوین و گمرک، مقابر و گورهای مربوط به مسیحیان ارامنه جای دارد.
سندی که در زیرآورده شده در موسسه تاریخ معاصر ایران نگهداری می‌شود و گویای محدودیتهایی است که دولت ایران در تردد مسلمانان به کلیسا و تدفین اموات در قبرستان ارامنه، همچنین ممنوعیت دفن مردگان در محدوده اراضی شهر تهران برقرار کرده است. نگارنده آن ناصرالدین شاه است و مخاطبش وزیر خارجه.
جناب وزیر خارجه
در فقره کلیسای پروتستانها و غیره گفتم کنت را بیاورید [قراری بدهید] که مسلمان به کلیسا نرود؛ چه کرده است؟
و باید با سفرایی که کشیش تبعه آنها است، حرف سخت بزند که اگر مسلمان را به کلیسا راه بدهند، هر عیبی و حادثه من بعد رو بدهد، دولت ایران مسئول نخواهد بود.
پروتستانیها مابین دروازه قزوین و گمرک احداث قبرستانی کرده‌اند در داخل شهر؛ سه هزار زرع زمین را دیوار کشیده‌اند؛ چند اتاق ساخته، اموات را آنجا دفن می‌کنند. ایجاد قبرستان جدید در داخله شهر عموما" برای مسلمانها غدغن است؛ تا چه رسد به فرنگی و ارمنی. چه شده است؟ به اجازه کی این کار شده است، یعنی چه؟ و می‌گویند که در اینجا کلیسایی هم بنا خواهند کرد. درست از کنت و غیره تحقیق کرده به عرض می‌رساند؛ و باید منع شدید کرد.
[64493 - ق]
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران