پس از 30 سال کتابداری به کاخ گلستان آمدم

پروین ثقة‌الاسلام، مدیر کاخ موزه گلستان در مراسم رونمایی از چهار کتاب چاپ سنگی و سربی دوره قاجار این کاخ گفت: همه عمر من با کتاب گذشت، 30 سال رییس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تربیت معلم بودم و در حقیقت از کتابخانه وارد کاخ گلستان شدم و سابقه طولانی کتابدار بودن را در کارنامه کاری خود دارم. خوشحالم نخستین سخنرانی من بعد از انتصاب مدیریت کاخ موزه گلستان درباره کتاب است./
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، مراسم رونمایی از چهار کتاب چاپ سنگی و سربی کاخ گلستان با سخنرانی پروین ثقة‌الاسلام، مدیر کاخ موزه گلستان، دکتر علی بوذری، پژوهشگر درباره روند چاپ سنگی کتاب طوفان البکاء، طاهره ملامحمدی، مسوول کتابخانه چاپی کاخ گلستان با موضوع معرفی کتاب‌ها و چگونگی روند شناسایی این مجموعه با ارزش، مجید غلامی‌جلیسه درباره کتابخانه چاپی کاخ گلستان دوشنبه (29 مهرماه) در موزه مردم‌شناسی کاخ گلستان برگزار شد.

ثقة‌الاسلام در این نشست گفت: خوشحالم پس از 30 سال که رییس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تربیت معلم بودم نخستین سخنرانی من بعد از انتصاب مدیریت کاخ موزه گلستان در ارتباط با کتاب است. هنگامی ‌که وارد کاخ گلستان شدم، یک‌سری کتا‌ب‌های چاپ سنگی داشتیم که در انبار نگهداری می‌شد و تعدادی کتاب را هم دکتر عدل به کاخ اهدا کرد. در این سه سالی که مدیریت کتابخانه را به عهده ملامحمدی، مسوول و امین اموال کتابخانه چاپی کاخ گذاشتند، وی این کتاب‌ها را جمع‌آوری و ساماندهی کرد. به عقیده من هر کس کتابی را ساماندهی کند به تعداد زیادی از انسان‌ها معلومات کتابی داده‌است، زیرا ما هیچ چیز را نمی‌توانیم با کتاب مقایسه کنیم.
 

دکتر علی بوذری، پژوهشگر نیز در این نشست با اشاره به تاریخ صنعت چاپ در ایران گفت: پیش از پرداختن به کتاب «طوفان البکاء» مختصری درباره تاریخ چاپ در ایران می‌گویم تا جایگاه این کتاب‌ مشخص شود و بدانیم این کتاب از چه نظر می‌تواند حایز اهمیت باشد. چاپ از دوران قاجار از سوی عباس میرزای نایب‌السلطنه وارد ایران ‌شد. نخستین کتاب چاپی که در سال 1233 هجری قمری در تبریز منتشر ‌شد کتابی است به نام «رساله جهادیه» به شیوه چاپ سربی. برخلاف بسیاری که تصور می‌کنند نخستین بار چاپ سنگی وارد ایران شد، این کتاب نشان می‌دهد نخستین کتابی که در ایران چاپ شد به شیوه چاپ سربی بوده است. در تبریز چاپ کتاب از 1233 تا 1247 ادامه پیدا کرد و در این مدت 7 کتاب به این شیوه منتشر ‌شد.

وی ادامه داد: از سال 1239 شیوه چاپ سربی به تهران آمد و تا سال 1275 ادامه یافت و 45 کتاب به این شیوه منتشر ‌شد. بانی حامی چاپ کتاب‌های سربی در تهران یکی از رجال درباری به نام معتمدالدوله و ناشر اصلی این کتاب‌ها میرزا زین‌العابدین تبریزی است که چاپ را در تبریز شروع کرده اما به درخواست فتحعلی‌شاه به تهران ‌آمد و چاپخانه تهران را تاسیس کرد. آخرین کتابی که به این شیوه در تهران چاپ ‌شد کتاب «طوفان البکاء» است که در سال 1275 منتشر شد. به این دلیل ‌که حامی چاپ این نوع کتاب‌ها معتمدالدوله حاکم اصفهان بود، این شیوه چاپ را به اصفهان ‌برد و در این شهر پنج کتاب از سال 1246 تا 1249 منتشر شد. در سال 1249 شیوه چاپ سنگی به ایران ‌آمد و باز هم در تبریز نخستین کتاب چاپ سنگی (نسخه قرآن. ناشر: میرزا صالح شیرازی) منتشر شد.

این پژوهشگر افزود: کتاب‌های چاپ سنگی و سربی در سال‌های اولیه کمتر تزیینات داشتند. نخستین کتابی که ما می‌شناسیم و دارای تصویر است، «لیلی و مجنون» مکتبی شیرازی است. تصاویر و صفحه‌آرایی این کتاب بسیار ساده است. فهرستی که در انتهای کتاب «دیوان نشاط» وجود دارد تنها فهرستی است که در دوره قاجار بوده و کتاب‌های چاپی این دوران را تا سال 1282 معرفی می‌کند. این فهرست تنها به کتاب‌های مذهبی و مصور چاپ سنگی منتشر شده اشاره دارد. از تعداد کتاب‌های مصوری که تاکنون شناسایی شده بالاترین کتاب مصور مربوط به کتاب «طوفان البکاء» است و 58 جلد این کتاب تا به حال شناسایی شده است.

بوذری در ادامه به کتاب «طوفان البکاء» پرداخت و اظهار کرد: نویسنده کتاب «طوفان البکاء» محمدابراهیم بن محمد باقر جوهری است که تاریخ تولد او مشخص نیست. در مرو یا هرات دیده به جهان گشود و سال‌ها در کربلا تحصیل کرد. در مقدمه کتاب خود را معرفی و اشاره می‌کند که بعد از سفرهای فراوان به دارالسلطنه قزوین می‌آید و در آن‌جا ساکن می‌شود. جوهری در مقدمه کتاب چگونگی تالیف کتاب را توضیح می‌دهد و می‌نویسد که با حمایت دو تاجر معروف قزوینی تالیف «طوفان البکاء» را شروع می‌کند. این کتاب درباره زندگی حضرت محمد (ص)، حضرت فاطمه (س) و امامان شیعه است که بر اساس احادیث و روایات آن را تالیف کرده است. جوهری در مقدمه اشاره می‌کند که این کتاب را در 14 فصل با عنوان «آتشکده» تنظیم کرده، اما با بررسی کتاب 12 آتشکده شناسایی شده است. بزرگترین بخش این کتاب به زندگی امام حسین (ع) اختصاص یافته است.

وی افزود: 58 کتاب «طوفان البکاء» تا به حال شناسایی شده است. در مقدمه این نسخه کتاب که امروز رونمایی شد، نوشته شده که این کتاب از روی چاپ معتمدی که چاپ قابل اعتنایی به شمار می‌آید، چاپ شده است. در مشخصات این نسخه خطی نوشته شده که در سال 1312 قمری چاپ آن پایان می‌گیرد، 240 صفحه دارد، دارای 13 تصویر است و یکی از نکته‌های مهم درباره نسخه این است که کاتب و تصویرگر آن یک نفر بوده و این شخص محمدعلی بن آخوند خوانساری نام دارد. در این نسخه «طوفان البکاء» مانند دیگر نسخه‌های این کتاب ضمایمی وجود دارد که بعد از چاپ به کتاب ضمیمه شده‌اند.