عبدالرسول خیراندیش «برازجان، سرزمین آفتاب بامدادان» را نوشت

عبدالرسول خیراندیش، دکترای رشته تاریخ و استاد دانشگاه شیراز در عرصه مطالعات تاریخی و به ویژه حوزه مطالعات خلیج فارس و خود یک برازجانی است. وی پژوهشی موشکافانه در مورد نام «برازجان»، مرکز شهرستان دشتستان در استان بوشهر تالیف کرده است. 

برازجان از کهن‌ترین اعصار تا امروز 

خیراندیش در مسیر تحقیقاتی خود از روش‌ها و یافته‌های علوم دیگر و در تبیین نظریه خود هم از عکس‌ها و طرح‌های رنگی و سیاه و سفید بهره گرفته است. در دیباچه کتاب آمده است: «پژوهش درباره نام «برازجان» اگرچه کاری طولانی بود، اما هیچگاه از آن احساس خستگی نکردم، علاقه‌مندی به زادگاه و مردم اصیل و شریف آن هر چند برای من انگیزه‌ای قوی بوده است، اما پیش و بیش از آن، این احساس الهام بخش که درباره گوشه‌ای از تاریخ و فرهنگ پرافتخار ایران کهنسال جستجو می‌کنم، در من شور و شوقی فراوان ایجاد می‌کرد. بر همین اساس و نیز با عنایت به تمامیتی که همان تاریخ و تمدن ایرانی است، به جستجو درباره نام برازجان پرداخته‌ام.» 

«نتیجه آنکه واژه برازجان و آنچه را که مربوط به آن یافته ام، به سان گوهری است از گنجینه ادب، فرهنگ، تاریخ و گوناگون بررسی، اعم از کتابخانه‌ای، مصاحبه‌ای و میدانی را به کار بسته‌ام و نیز از راهنمایی‌ها و کمک‌های استادان بسیار بهره برده‌ام ... هر چند در ابتدا انجام پژوهشی کم‌حجم را در نظر داشتم، اما حاصل تلاش طولانی، این مبحث را پردامنه کرد و در عمل پژوهش درباره نام برازجان را مبدل به یکی از پژوهش‌های تفصیلی درباره یک نام جغرافیایی در مجموعه تحقیقات ایرانی ساخت. پرداختن به معنای نام برازجان در ابتدا فقط برایم از این رو اهمیت داشت که در نگارش تاریخ برازجان به کار آید. در نتیجه نکته خاصی را پیش از آنچه که در کتاب‌ها منعکس شده بود، مدنظر نداشتم. اما دو نکته کم کم مرا به پرسشی علمی در این باره کشاند اول آنکه تعدد و تنوع نظرات در این باره را بسیار فراوان دیدم که خود موجب سردرگمی همگان می‌شد. دوم آنکه اندیشه و جستجو درباره آغاز تاریخ برازجان، موجب شد طبیعت و جغرافیای آن را مورد توجه دقیق قرار دهم.» 

کتاب حاضر با مباحث مقدماتی درباره علم شناخت نام‌های جغرافیایی (توپونومی) و علم لغت‌شناسی (فیلولوژی) و سپس با نگاهی به موقعیت جغرافیایی و پیشینه تاریخی برازجان در فصل نخست آغاز می‌شود. در فصل دوم تمام نظریاتی که تاکنون در مورد نام برازجان ارایه شده است، به اطلاع خواننده می‌رسد. در فصل سوم تمام آبادی‌ها و مکان‌هایی که در سرزمین ایران به نام «برازجان» نامیده شده‌اند، از کهن‌ترین اعصار تا امروز، معرفی شده‌اند. نویسنده اکثر آن‌ها را خود شخصاً دیده و تصاویری از آن‌ها را نیز در کتاب آورده است. 

برازجان؛ نخستین روشنایی صبح 

در فصل‌های بعدی، نویسنده به تجزیه و تحلیل نام «برازجان» از منظر زبان‌شناسی، باستان‌شناسی، کتیبه‌شناسی، منابع تاریخی و ادبی و...، جغرافیایی، مردم شناسی و فرهنگ عامه، تجربیات و مشاهدات مکرر شخصی پرداخته و سرانجام نظریه نام شناختی خود را چنین تدوین کرده است: «برازجان به معنای جای بلند است؛ اما منظور هر نوع بلندی یا داشتن بیشترین بلندی نیست، بلکه زمینی که نسبت به محیط اطراف خود در یک مکان، اولین اشعه آفتاب صبحگاهی را دریافت کند، «برازجان» نامیده می‌شود. چنان‌که نام «البرز» و در اوستایی «هرابرزئیتی» یا در پهلوی «هربروز» به همین معناست: جای بلندی که اولین آفتاب صبحگاهی را دارد و درخشان دیده می‌شود و به دلیل روشنایی، گرما و به طور کلی باز بودن، در معرض دید قرار دارد و در نتیجه برای سکونت مناسب دانسته می‌شود. بدین جهت برازجان به عنوان اسم مکان، دامنه معنایی از یک مکان طبیعی تا سکونتگاه انسانی را داراست. به همین جهت است که در لغتنامه‌های فارسی، براز به معنای بلندی و روشنایی و برازندگی معنا شده است. بستر جغرافیایی و سیر تاریخی نام برازجان دشتستان، از دیگر مباحث این کتاب به شمار می‌آید.» 

خیراندیش همچنین در ادامه می‌نویسد: «بجز مکتوبات، موقعیت جغرافیایی و طبیعی «برازجان دشتستان» را مورد بررسی‌های مکرر قرار دادم. تجربه سال‌ها زندگی و به سر بردن در کوچه‌ها و محلات شهر تا کوهستان و نخلستان پیرامون آن سرانجام مرا بدین نتیجه رساند که بلندی مکان اولیه بنای شهر و موقعیت آن در قبال طلوع آفتاب، کلید درک این مطلب است... نتیجه آنکه برازجان به معنای زمینی است که به دلیل بلندی به نسبت زمین‌های اطراف و موقعیت طلوع خورشید در یک محل، اولین جایی است که در روشنایی صبح قرار می‌گیرد. بدین لحاظ هم زیبا و درخشان است و هم برازنده سکونت مردمان. این نظریه‌ای است که در این پژوهش بدان رسیده‌ایم...» 

کتاب 152 صفحه‌ای «برازجان، سرزمین آفتاب بامدادان» در قطع رقعی با شمارگان یک‌هزار و 500 نسخه به قیمت 10 هزار تومان از سوی نشر آبادبوم منتشر شده است. 

 

 

درباره عبدالرسول خیراندیش:

دکتر عبدالرسول خیراندیش متولد سال 1336 از برازجان است. وی در سال 1363 از دانشگاه فردوسی مشهد در رشته تاریخ فارغ التحصیل شد. در سال 1366 دوره کارشناسی ارشد را در دانشگاه تهران به پایان برد و در سازمان پژوهش و برنامه ریزی وزارت آموزش و پرورش مشغول به کار شد. در سال 1369 برای طی دوره دکترا به دانشگاه تربیت مدرس راه یافت و در سال 1374 این دوره را به پایان رساند. 

خیراندیش، عضو هیات علمی بخش تاریخ دانشگاه شیراز است و از سال 1379 از درجه استاد یاری به درجه دانشیاری ارتقاء یافته است. نخستین اثر نوشتاری وی جزوه‌ای تحقیقی با نام « اسطوره شناسی» است که در سال 1360چاپ شد و برای دانشجویان رشته تاریخ به عنوان مآخذ معرفی شد. همچنین در ساله‌ای 1361و62 یک دوره «تاریخ جهان» و نیز «روش تحقیق در علوم اجتماعی» را نوشت که هر دو کتاب از طرف وزارت آموزش و پرورش در دانش‌سراهای تربیت معلم تدریس می‌شود. از سال 1364 با پیوستن به سازمان پژوهش وزارت آموزش و پرورش، کار تالیف کتاب‌های درسی را آغازکرد. نگارش کتاب «تاریخ ایران و جهان» برای دوره دبیرستان کتاب‌های تاریخ دوره راهنمایی (اول، دوم وقسمتی از سوم) و نیز کتاب «تاریخ شناسی» دوره پیش دانشگاهی، همچنین دو کتاب «تاریخ کشورهای مسلمان» و «تاریخ جهان» برای مراکز تربیت معلم حاصل تلاش سال‌های 1364 تا 1371 است. 

وی بنیانگذار مجله «رشد آموزش تاریخ» در وزارت آموزش و پرورش است. همچنین پایه‌گذار مجله کتاب ماه «تاریخ و جغرافیا» که از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی چاپ و منتشر می‌شود. تدریس در دانشگاه‌های زاهدان، تربیت معلم تهران، دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امورخارجه و دانشگاه تربیت مدرس، بخشی از تلاش‌های علمی وی در فاصله سال‌های 1376 تا 1382 است. وی همچنین از سال‌ها پیش عضو شورای برنامه‌ریزی تاریخ در وزارت علوم بوده و برنامه‌ریزی بخش قابل توجهی از درس‌های دوره لیسانس و دکترا را به عهده داشته است.