حقانی: تاریخ معاصر ما را اکثراً مورخان سکولار نوشته‌اند

آیین بزرگداشت زنده‌یاد حجت‌الاسلام علی رجبی‌ دوانی، عصر دیروز با حضور موسی حقانی، رییس موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، سیدمصطفی تقوی پژوهشگر تاریخ و مدرس دانشگاه، محمد رجبی رییس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی و فرزند ارشد زنده‌یاد دوانی، سید محمد طباطبایی پژوهشگر و زندگینامه‌نویس، محمدجواد مرادی‌نیا مدرس تاریخ به همراه برخی دیگر از فرزندان زنده‌یاد رجبی‌دوانی، در پردیس سینمایی فرهنگسرای رازی برگزار شد. 

دوانی و دغدغه پاسخ به ابهامهای نسل جوان
رییس موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران در بخشی از سخنرانی خود در این آیین گفت: تاریخ سیاسی معاصر ایران اکثرا به وسیله مورخان سکولار نوشته شده و این جریان باعث شده است که جایگاه مرجعیت شیعه و نقش آن‌ها در تحولات کشور مورد غفلت جدی قرار گیرد. این مسئله اصلی‌ترین دلیل برای شکاف و فاصله بین نسل جوان امروز با طبقه روحانیت است. 

وی افزود: اگر ما درباره روحانیت شیعه و تکاپوی آن‌ها در جهان اسلام و ایران، پژوهش‌های درخور انجام دهیم، بسیاری از ابهامات نسل جوان حل می‌شود. مهم‌ترین دغدغه مرحوم استاد رجبی‌ دوانی همین مسئله بود. ایشان در ابتدای راه خود در سن 33 سالگی 10 جلد از مجموعه «مفاخر اسلام» را نوشت و این کار بسیاری مهمی است. 

حقانی در ادامه به جریان‌های مشروطه‌خواهی در ایران و تلاش عده‌ای از مورخان برای نادیده گرفتن و حذف تلاش علمای مشروطه‌خواه اشاره کرد و گفت: در جریان‌های 

مشروطه‌خواهی در ایران علما پیشتاز بودند. یکی از اصلی‌ترین چهره‌ها در این دوران شیخ فضل‌الله نوری بود که پس از شروع برخی انحرافات، مشروعه‌خواه شد. 

وی در ادامه اظهار کرد: آیت‌الله بهبهانی و آخوند خراسانی نیز که ابتدا مشروطه‌خواه بودند به جریان مشروعه‌خواهی پیوستند اما متاسفانه مشروطه‌چیان بسیاری از علما را ترور کرده و یا با بهتان زدن، آبروی آن‌ها را بردند. 

حقانی در بخش دیگری از سخنرانی خود به دوران تاریخی پس از رضاخان و بهتر شدن فضا برای کار علمای شیعه اشاره کرد و در ادامه به توصیف پژوهش‌های ابتدایی زنده‌یاد رجبی‌دوانی پرداخت: پس از دوران بسیار تلخ رضاخان، اندکی فضا بازتر شد و علما وارد صحنه شدند. به طور موازی نیز جریان‌های سکولار و مارکسیست وارد صحنه شدند و روحانیون شیعه ناچار به مقابله فکری با انحرافات این جریان‌ها نیز بودند. فعالیت و سم‌پاشی جریان‌های سکولار باعث شد که بسیاری فکر کنند که دیگر روحانیت و حوزه‌های علمیه کارآیی ندارند. علامه دوانی در این شرایط تاریخی، وارد عرصه نگارش کتاب و مطبوعات شد و برخی مراجع اجازه استفاده از وجوهات شرعی را برای انتشار نشریه به او واگذار کردند. 

رییس موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران با اشاره به این نکته که قلم زنده‌یاد دوانی ساده بود و همه اقشار جامعه را در نوشتن درنظر داشت، گفت: مرحوم استاد دوانی تاکید بسیاری بر مطالعه تاریخ برای روحانیت داشت. ایشان یکی از طرفداران اصلاح و نوآوری در حوزه‌های علمیه بود و ایده تدریس تاریخ در حوزه‌ها اعم از تاریخ ایران پیش و پس از اسلام و حتی تاریخ غرب را مطرح کرد. 

وی همچنین به تاکید علامه دوانی بر لزوم آشنایی مراجع تقلید با تاریخ، اشاره کرد و گفت: مرحوم استاد اعتقاد داشت که اگر مرجعی با تاریخ آشنا باشد، تاثیر چشمگیری بر فتاوایش خواهد داشت. بر همین اساس بر تدریس تاریخ در حوزه‌ها تاکید می‌کرد؛ امری که متاسفانه هنوز رخ نداده است. حقانی در بخش پایانی سخنرانی خود گفت: علامه دوانی، حساسیت بسیاری بر تاریخنگاری مستشرقان داشت و مدام انتقاد می‌کرد که چرا تنها ادوارد براون باید «تاریخ ادبیات ایران» را بنویسد؟ 
 

شرح «نقد عمر» استاد رجبی‌دوانی
سیدمحسن تقوی، دیگر سخنران این آیین کلام خود را بر محور بررسی کتاب «خاطرات دوانی: نقد عمر» استوار کرد و گفت: به طور کل شناخت هر شخصیتی منوط به شناخت روزگار آن شخصیت است و این مسئله درباره زندگی مرحوم استاد دوانی نیز صادق است. 

وی افزود: استاد دوانی هم‌دوره و هم‌درس کسانی بود که امروزه همه آن‌ها در زمره مراجع بزرگ تقلید شیعه و بزرگان علم دین هستند. از میان این چهره‌ها می‌توانم به امام موسی صدر و آیات عظام مکارم‌شیرازی، جعفر سبحانی و نوری همدانی اشاره کنم. 

این مدرس دانشگاه همچنین اظهار کرد: دوران زندگی استاد دوانی پر فراز و نشیب و همراه با تحولات بسیاری در ایران و جهان اسلام بود. شناخت این تحولات، مطالعه کتاب «نقد عمر» استاد را آسان می‌کند. ایشان در هر شهری و یا حتی هر محله‌ای که می‌رفت ریزترین مسائل مردم‌شناختی را در نظر قرار می‌داد، چرا که او از هر نکته‌ای عبرت خود را می‌گرفت و در ادامه برای آیندگان نیز ثبت و ضبط می‌کرد. 

تقوی همچنین به سختی‌های بسیار زنده‌یاد دوانی برای نگارش آثار و پژوهش درباره تاریخ پرداخت و گفت: استاد دوانی به هیچ جایی وابسته نبود. ایشان حتی در برخی مواقع زندگی برای ادامه کار بر کتاب‌هایش و حتی انتشار آن‌ها، ناچار به فروش کتابخانه‌اش و یا قرض گرفتن می‌شد. 

حجت‌الاسلام علی رجبی دوانی (1308 ــ 1385 ش.)، در حوزه شرح‌حال‌نگاری علما و دانشمندان شیعه فعالیتی چشمگیر داشت که حاصل آن 110 جلد کتاب تالیفی، ترجمه و تصحیح در موضوعاتی چون: اصول اعتقادات، سیره معصومان (ع)، تاریخ اسلام، فرهنگ و تمدن اسلامی، شرح‌حال علما و دانشمندان شیعه، نهضت‌های اسلامی، داستان‌های اسلامی، سفرنامه و مناقب اهل‌بیت (ع) است.