از میدان شهیاد تا میدان آزادی

در سال ۱۳۴۵ خورشیدی طرح یک نمادِ شناسایی برای شهر تهران به عنوان پایتخت ایران، میان معماران ایرانی به مسابقه گذاشته شد که در پایان، طرح یک بهایی مشهور به نام حسین امانت 24 ساله و دانش‌آموخته دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران در رشته مهندسی معماری برگزیده و برای ساخت برنده اعلام شد.

عملیات ساخت برج آزادی در یازدهم آبان ۱۳۴۸ خورشیدی آغاز گردید و پس از 28 ماه کار، در ۱۵ مهرماه ۱۳۵۰ با نام برج شهیاد به بهره‌برداری رسید. در مراسم افتتاح این برج محمدرضا پهلوی و همسرش فرح نخستین بار بصورت نمادین از منشور حقوق بشر کوروش (نخستین نوشته حقوق بشر منصوب به کوروش پادشاه هخامنشی) در این مکان پرده‌برداری کردند. درست در همین روزها بود که آزادی های سیاسی، اجتماعی مردم ایران به اشکال مختلف سرکوب می شد و بهترین جوانان ایران در بیدادگاه های نظامی محاکمه و در زندان ها شکنجه می شدند.

به دستور شاه نام این میدان و برج مشهور آن را "شهیاد" گذاشته بودند زیرا شاه می خواست هر کس از کشورها و سایر شهرها به تهران وارد و یا از تهران به سوی شهرها و دیگر کشورها خارج می‌شود، با دیدن این بنا و یا عبور از زیر آن "شاه" را یاد کند.  اما برخلاف خواسته او اکثر مبارزان در آن روزگار از این برج به عنوان میدان "شیّاد" یاد می کردند.

البته تهران از حدود دویست سال پیش که به پایتختی ایران در حکومت آقامحمد خان قاجار رسید، شهر دروازه ها بود (دروازه دولت، دروازه شمیران، دروازه غار، دروازه شاه عبدالعظیم، دروازه ماشین دودی و...) به همین دلیل می توان گفت شاید ایده اولیه ساختن میدان آزادی به این سابقه تاریخی تهران بازمی گشت. اما مشاورین محمدرضا شاه خیلی زود این ایده را مصادره کردند و پس از ساخته شدن این بنا، بی آنکه از مردم و صاحب نظران، نظری بخواهند، میدانی را که با پول مردم ساخته شده بود، "میدان شهیاد" نام گذاشتند.

در دوره مبارزه مردم ایران علیه رژیم ستم شاهی در سال 1357، مردم تهران اکثر راهپیمائی های بزرگ و تاریخی خود را در خیابانی برگزار می کردند که در حد فاصل سه میدان بزرگ تهران آن روز قرار داشت. مبداء راهپیمایی های تاریخ ساز روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی (19 و 20 آذر ماه 1357) و اربعین (29 دی ماه 1357) و 28 صفر (هشتم بهمن 1357 ) در تهران از میدان شهناز (امام حسین کنونی ) ابتدای خیابان موسوم به شاهرضا (انقلاب کنونی ) تا میدان 24 اسفند (انقلاب کنونی ) و در امتداد همین خیابان از میدان 24 اسفند (انقلاب) تا  میدان شهیاد (آزادی کنونی) در خیابان آیزنهاور قرار داشت. به همین دلیل مردم در آن زمان میدان اول (شهناز) در ابتدای خیابان شاهرضا را میدان امام حسین (ع) نام گذاری کردند زیرا انقلاب مردم ایران از مکتب عاشورا الهام می گرفت و حرکت مردم انقلابی تهران در ایام تاسوعا و عاشورای حسینی به اوج خود رسید. میدان دوم که در امتداد همین خیابان بود توسط مردم "میدان انقلاب" نام گرفت. در این میدان که به مناسبت 24 اسفند، روز تولد رضاخان "24 اسفند" نام گذاری شده بود، مجسمه رضاخان قرار داشت که در روزهای پایانی منتهی به سقوط رژیم پهلوی از این میدان به پائین کشیده شد. به همین مناسبت نام میدان انقلاب برای آن تثبیت گشت. این میدان در انتهای خیابان موسوم به شاهرضا قرار داشت که در امتداد آن پس از میدان 24 اسفند  به ابتدای خیابانی می رسید که نام آن را در دوران رژیم پهلوی "آیزنهار" گذاشته بودند.

علت انتخاب این نام بدلیل تشکر از نقش او به عنوان رئیس جمهوری آمریکا بود که در پائیز سال 1338 به تهران آمد. به دستور او بود که طی کودتای سازمان سیا در 28 مرداد با همکاری MI6 انگلیس دولت مصدق سرنگون شد و محمدرضا شاه فراری بار دیگر به کشور برگشت. و به مدت 25 سال به حکومت ظالمانه خود تحت حمایت آمریکایی ها و انگلیسی ها ادامه داد.

در آخر خیابان آیزنهاور (آزادی کنونی) میدان شهیاد قرارداشت که مردم بر میدان نام آزادی نهادند زیرا در همان راهپیمائی عظیم مردم تهران کلیه قطعنامه های پایانی راهپیمایان و تظاهر کنندگان در این میدان قرائت می شد.

بدین ترتیب بار دیگر این واقعیت تاریخی اثبات شد هر حکومت خودکامه ای می‌تواند به میل خود، و بدون رضایت مردم، بر هر بنائی که با پول ملت ساخته می‌شود، نامی دلخواه و مطابق اهداف خود بگذارد. اما در عمل مردم نام های خودشان را انتخاب می کنند. بر این اساس باید گفت این مردم هستند که نام های جعلی را از خاطره ها محو می کنند و نامی را که خود می خواهند جانشین نام های بی هویت ساختگی می کنند.

به همین دلیل میدانی که برای جشن‌های دوهزار و پانصد ساله شاهنشاهی بنا شد و به شاهی که استبداد خود را ابدی تصور کرده بود، وفا نکرد و شد میدان آزادی ملت ایران. پس از پیروزی انقلاب نیز برنامه استقبال از امام خمینی در بازگشت از پاریس به تهران، در میدان آزادی انجام شد و همه ساله  نیز اجتماعات عظیم سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی در این میدان برپا می‌شود.