شماره‌ دوم از دوره‌ دوم مجله‌ نسخ خطی اسلامی

شماره‌ی دوم از دوره‌ی دوم مجله‌ی نسخ خطی اسلامی به معرفی نسخ خطی، طرح‌های مرمتی و حفاظتی نسخ خطی، انتقال علوم از طریق میراث مکتوب، کتاب‌سازی اسلامی و عربی می‌پردازد.

گفتنی است که تمام مباحث فوق‌الذکر بر اساس دست‌نوشته‌های موجود در مراکز مختلف دنیا بیان شده است. در زیر به عناوین این مقالات، نویسندگان و مختصری از محتوای آن‌ها اشاره ‌می‌شود.  

مقاله‌ی نخست: نسخه‌ی خطی نو‌یافت، سالم و به خط خود مؤلف از کتاب «المواعظ و الاعتبار فی ذکر الخطط و الآثار»، تألیف مقریزی به شماره‌ی/Michigan Islamic MS 605 نوح گاردینر و فریدریک بودن

مقاله‌ی حاضر در صدد بررسی نسخه‌ای خطی، تازه‌کشف‌شده، نسبتاً خوب‌مانده و به خط مؤلف از کتاب «المواعظ و الاعتبار فی ذکر الخطط و الآثار»، تألیف تقی‌الدین احمد بن علی بن عبد‌القادر المقریزی، موجود در کتابخانه‌ی دانشگاه میشیگان به شماره‌ی Michigan Islamic MS 605 است. این کتاب معروف به «خطط مقریزی» می‌باشد. نسخه‌ی مذکور توسط نوح گاردینر کشف شده است و گمان می‌رود که نسخه‌ای منحصر‌به فرد در آمریکا باشد. مقریزی نگارش کتاب خود را بعد از سال 818 هجری قمری(1415 میلادی) آغاز نمود و اندکی بعد از سال 831 هجری قمری(1427 میلادی) به پایان رساند. احتمالاً در همین سال مؤلف آخرین بازنگری‌ها را انجام داد و مطالب جدید به آن افزود.

در این مقاله، ویژگی‌های نسخه‌شناختی کاملی از این کتاب خطی ارائه شده است. کتاب حاضر در میان دیگر دست‌نوشته‌های مقریزی از جایگاه بالایی برخوردار است. اصل این کتاب به مجموعه‌ی شخصی ابراهیم شالوم یهودا(درگذشته در سال 1951 میلادی) تعلق داشت.    

Noah Gardiner and Frédéric Bauden

A Recently Discovered Holograph Fair Copy of al-Maqrīzī's al-Mawāiz wa-al-itibār fī dhikr al-khitat wa-al-āthār (Michigan Islamic MS 605)

مقاله‌ی دوم: استراتژی‌های نگهداری و مرمت پیش‌بینی‌شده در برنامه‌ی زَبید(یمن)؛ رهیافتی چند‌گانه/ آن ریگورد

مقاله‌ی حاضر راه‌حل‌های ارائه شده برای احیاء کتابخانه‌های شخصی در زبید واقع در یمن را مورد بررسی قرار می‌دهد. این راه‌حل‌ها بر اساس «برنامه‌ی نگهداری نسخ خطی در زبید» می‌باشد. برنامه‌ی یاد‌شده توسط «مرکز باستان‌شناسی و علوم اجتماعی فرانسه» در صنعا سامان یافته است. اگرچه این راه‌حل‌ها و خط‌مشی‌ها جنبه‌ی خاص و موردی دارد. یعنی برای کتابخانه‌های شخصی در زبید اتخاذ شده است، ولی می‌توان این طرح را با طرح‌های مشابه دیگری که برای حفاظت و حمایت از نسخ خطی در افریقا انجام شده است مقایسه نمود.

دست‌نوشته‌های موجود در کتابخانه‌های شخصی وضعیت دوگانه‌ای دارد. از یک طرف این نسخ دارای مالک خصوصی و بخشی از یک میراث گروهی و خانوادگی هستند و از طرف دیگر بخشی از میراث تاریخی و فرهنگی یک کشور به حساب می‌آید و از این لحاظ، جنبه‌ی ملی دارد. به عبارت دیگر ظاهراً تعارض و تضادی بین این دو جنبه‌ی شخصی بودن و عمومی بودن دست‌نوشته‌ها وجود دارد. بنابراین سیاست‌های حفاظتی را فقط باید به صورت عمومی و کلی تدوین و تنظیم نمود. این استراتژی‌ها عوامل مختلف را که در اینجا منظور مؤسسات و کتابخانه‌های یمنی از انواع مختلف چه خصوصی و چه عمومی و ملی هستند در کنار هم گرد می‌آورد و آن‌ها را به یکدیگر مرتبط می‌سازد. تمام این مطالب حاکی از پیچیدگی ارائه و ارزیابی کتب خطی است.

Anne Regourd

Stratégies de préservation/conservation dans le cadre du Programme Zabīd (Yémen) : une approche multiple

مقاله‌ی سوم: سنت ادبی و مذهبی زیدیان یمن در قرن هفتم هجری قمری/سیزدهم میلادی: رشد و بالندگی امام مهدی لدین الله احمد بن الحسین بن القاسم(درگذشته در سال 656 هجری قمری/1258 میلادی)/ حسن انصاری و زابینه اشمیتکه

غنی بودن ادبیات و نوشتجات مربوط به سیره‌ی امامان از ویژگی‌های زیدیان در یمن و ایران است. این مکتوبات توسط همراهان نزدیک، منشیان یا دیگر افرادی که در مجاورت ائمه بوده‌اند نوشته شده‌اند. در نگارش این سیره از ساختار و اصطلاحات سیره‌ی حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم الهام گرفته شده است.

کارکرد اصلی این سیره‌ها، مشروعیت بخشیدن به امامان و توضیح و تشریح صلاحیت‌ها و شایستگی‌های آنان است. محتوای اصلی این میراث اسنادی نیز حول همین دو موضوع می‌باشد.

سیره‌ی امام مهدی لدین الله ابی طیر احمد بن الحسین(درگذشته در سال 656 هجری قمری/ 1258 میلادی) را شرف‌الدین یحیی بن القاسم الحمزی(درگذشته در سال 677 هجری قمری/1278 میلادی) به رشته تحریر در آورده است. اهمیت اولیه‌ی بخش مربوط به احمد بن الحسین در این سیره که در مقاله حاضر مورد تصحیح و تجزیه و تحلیل قرار گرفته این است که یک تصویر مشروح با جزئیات از صحنه‌ی علمی و فرهنگی یمن در طول قرن هفتم هجری قمری/سیزدهم میلادی ارائه می‌کند و ما را از ویژگی‌ها و خصوصیات پیدایش طبقه‌ی علماء در این دوره با خبر می‌سازد. بعلاوه، این سند، به ما درباره‌ی آثاری که به عنوان بخشی از انتقال دانش از ایران به یمن می‌گوید. این انتقال با وحدت زیدیان دریای خزر و زیدیان یمن در مدت امامت ابوطالب الأخیر(درگذشته در سال 520 هجری قمری/1126 میلادی) آغاز گردید و بتدریج در طول قرن ششم هجری قمری/ دوازدهم میلادی) یافت و تا مرگ امام المنصور بالله عبدالله بن حمزه(درگذشته در سال 614 هجری قمری/1217 میلادی ادامه یافت.

Hassan Ansari and Sabine Schmidtke

The literary-religious tradition among 7th/13th century Yemenī Zaydīs: The formation of the Imām al-Mahdī li-Dīn Allāh Ahmad b. al-Husayn b. al-Qāsim (d. 656/1258)

مقاله‌ی چهارم: هنر‌های اولیه‌ی کتاب‌سازی عربی بر اساس کتاب رازی به‌نام «زینة الکَتَبَة» که اخیراً یافت شده است/ محمود زکی

مقاله‌ی حاضر معرفی یکی از قدیمی‌ترین رساله‌های خطی در موضوع کتاب‌سازی(ساخت کتاب) اسلامی به‌نام «زینة الکَتَبَة»، تألیف ابوبکر محمد بن زکریای رازی طبیب و شیمی‌دان(متوفی در سال 313 هجری قمری/925 میلادی) است. نسخه‌ی خطی مذکور تا همین اواخر ناشناخته بود. این مقاله می‌کوشد که ارتباط بین این متن  و سایر نوشتجات مربوط به کتاب‌سازی را نشان دهد، رساله‌ی مذکور و مؤلف آن را معرفی نماید و توضیحات مفصلی در خصوص محتوای کتاب مذکور ارائه کند. مطالب عمده‌ی کتاب رازی در زمینه‌های تکنیک‌های ساخت مرکب، مرکب‌های نامرئی، خیساندن کاغذ، حک کردن[تراشیدن و خراشیدن] روی کاغذ‌های پوستی، پاپیروس و کاغذ است. همچنین یک مقایسه نیز بین کتاب رازی و کتاب‌های دیگر در همین موضوع که قبل و بعد از نگارش این کتاب به رشته تحریر در آمده است انجام می دهد. در نهایت باید گفت که بررسی‌های انجام شده این واقعیت را نشان می‌دهد که بسیاری از مؤلفین و مصنفین بدون اینکه به این کتاب اشاره بکنند به آن استناد و از کلمات و عبارات آن استفاده کرده‌اند

Mahmoud Zaki

Early Arabic Bookmaking Techniques as Described by al-Rāzī in His Recently Rediscovered Zīnat al-Katabah

شماره‌ی بازیابی

گفتنی است که چکیده‌ی مقالات این شماره به فارسی برگردانده شده و در حال حاضر در  پایگاه اطلاعاتی کتابخانه‌ی مجلس(آذرسا) موجود است. این شماره از مجله با شماره‌ی بازیابی  Z 6611. I84 v.2 n.2 2011 قابل دستیابی در کتابخانه‌ی ایران‌شناسی مجلس شورای اسلامی است.

نسخه‌ی الکترونیکی

نسخه‌ی الکترونیکی این شماره به نشانی زیر در اینترنت موجود است.

http://booksandjournals.brillonline.com/content/journals/1878464x/2/2

مشخصات این شماره به انگلیسی

Journal of Islamic Manuscripts, Volume 2, No.2, 2011

مجید سائلی

کتابخانه ایرانشناسی مجلس شورای اسلامی