04 دی 1392
کتابخانه‌ای در جست وجوی رتبه نخست جهان اسلام
به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، یکى از برجسته‌ترین خدمات فرهنگى آیت‌الله مرعشى نجفى، بینان نهادن کتابخانه بزرگى است که در جهان شهرت و اعتبار ویژه‌ای دارد. از این رو، در مجامع علمى، فرهنگى و تحقیقى جهان از وى با نام «بزرگ فرهنگبان میراث اسلامى» یاد مى‌شود.
بر اساس اعلام مسوولان کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، بنیانگذار این کتابخانه از جمع‌آورى ذخایر اسلامى و تأسیس مرکزى بزرگ برای گردآورى و استفاده پژوهشگران از آن ذخایر، اهدافى داشت که فهرست‌وار برخى از آنها عبارتند از:
١. ایجاد یک مرکز بزرگ فرهنگى اسلامى بین‌المللى که روند توسعه و پیشبرد دستاوردهاى عظیم علمى دانشمندان مسلمان را طى 12 قرن گذشته بنمایاند.
٢. گسترش فرهنگ تحقیق و پژوهش در جامعه که ضرورت آن بیش از هر زمان دیگرى احساس مى‌شد.
٣. آگاهى پژوهشگران از وجود منابع مکتوب گردآورى شده در یک مرکز بزرگ و آشنایى بیشتر آنان با میراث اسلامى که در علوم و فنون مختلف نگارش یافته و نام بسیارى از آنها در منابع موجود نیامده است، از طریق تدوین و انتشار فهرست آنها.
٤. گردآورى نسخه‌هاى خطى نفیس اسلامى و تمرکز آنها در یک مرکز بزرگ به منظور جلوگیرى از تاراج این ثروت ملى که پیوسته از سوى سوداگران بین‌المللى از کشورهاى اسلامى خارج مى‌شدند.
٥. اولویت دادن به گردآورى نسخه‌هاى خطى کهن یا نسخه‌هاى اصل به خط مولفان که از اعتبار و اصالت برخوردارند و تمرکز آنها در یک مرکز براى استفاده پژوهشگران.
٦. تهیه و جمع‌آورى تصویر و میکروفیلم و بایگانى از نسخه‌هاى خطى نفیس اسلامى که در یکصد سال اخیر از ایران و کشورهاى اسلامى خارج شده‌اند و اکنون در کتابخانه‌هاى دیگر ملل قرار دارند. همچنین تمرکز آنها برای دستیابى پژوهشگران.
٧. تحویل این گنجینه عظیم بشرى به نسل‌هاى بعدى تا آنان از فرهنگ سرشار نیاکان خود آگاهى یابند و بتوانند در تدوین تاریخ علم از این میراث مکتوب که تنها کلید راهیابى به آن است، استفاده کنند.
٨. حفظ و حراست از ذخایر مکتوب اسلامى که از لابه‌لاى حوادث روزگار از جمله آتش‌سوزى، بى‌توجهى زمامداران بى‌کفایت و علم‌ستیز به میراث مکتوب، اوج‌گیرى و تشدید اختلافات مذهبى و فرقه‌اى در طول اعصار، سیل و زمین لرزه به ما رسیده است. همچنین بازسازى و ترمیم و تهیه میکروفیلم از آنها به منظور پیشگیرى از فرسایش بیشتر این میراث بشرى.
با مقایسه نسخه‌هاى خطى موجود در کتابخانه‌هاى کشورهاى اسلامى پیش از هجوم مغولان و پس از آن، به خوبى وسعت و دامنه این خسارت‌ها را مى‌توان به دست آورد.
قطب‌الدین نهروالى در الاعلام با علام بیت‌الله الحرام نوشته است: «در حمله مغولان به بغداد در سال ٦٥٦ق/١٢٥٨م، که منجر به سقوط بغداد و انقراض خلافت عباسیان گردید، مغولان کتابها و تألیفات مسلمانان را ـ‌که در خزانه‌‌ها و مساجد و کتابخانه‌هاى بغداد و در مدارس، به ویژه بیت‌الحکمه، قرار داشت‌ـ به دجله ریختند؛ به گونه‌اى که بر اثر تراکم این ذخایر، پلى عظیم پدید آمد و سپاهیان مغول از روى آن عبور کردند و آب دجله نیز از مرکب این نسخه‌ها سیاهرنگ شد. همچنین در نیشابور ـ‌که یکى از مراکز مهم علمى اسلامى در سده پنجم و ششم هجرى به شمار مى‌آمد‌ـ ترکمانان غز کتابخانه بزرگ مسجد عقیل و پنج کتابخانه دیگر را سوزاندند و یا به تاراج بردند. (الکامل ابن اثیر، ج٩، ص ٧٤).»
کتابخانه‌هاى مرو و هرات هم حملات مغولان مصون نماندند و در یورشى وحشیانه تمامى مراکز فرهنگى به ویژه کتابخانه‌ها را آتش زدند. همچنین کتابخانه «صاحب بن عباد» در رى که به گفته تاریخ‌نگاران حمل آن با کمتر از چهارصد شتر انجام نمى‌شد، در حمله سلطان محمود غزنوى به این شهر کتاب‌هاى کلامى، فلسفى، نجومى و معتزلى از این کتابخانه خارج شد و به دستور وى آنها را آتش زدند. (الحضارة الاسلامیة فى القرن الرابع الهجرى، ج١، ص ٢٠٣ـ٣٢٦) در شهر اصفهان نیز کتابخانه نفیس مسجد جامع در اوایل سده ششم هجرى به دست اسماعیلیه طعمه حریق گردید. (الکامل ابن‌اثیر، ج٨، ص ٣٠٥)
کتابخانه بزرگ آیت‌الله مرعشی نجفی بر اساس چندین سند رسمى از سوى بنیانگذار آن وقف عام شده و تمامى کتابها و تجهیزات و ساختمان اصلى و فرعى و وابسته به آن، جزء موقوفه است.
همچنین طى مصوبه‌اى در مجلس شوراى اسلامى این کتابخانه در فهرست نهادهاى رسمى عمومى غیردولتى ثبت شد. آیت الله مرعشى از نخستین روز آغاز به کار کتابخانه در سال 1345 هجری شمسی تولیت و ریاست آن را به فرزند ارشدش حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر سید محمود مرعشى واگذار کرد. همچنین به تصریح همین وقفنامه‌ها، تولیت کتابخانه بایستى در خاندان معظم‌له موروثى باشد، البته با شرایط مندرج در آن و با «تقدم طبقه سابق بر لاحق.»
این کتابخانه از لحاظ تعداد و کیفیت نسخه‌هاى نفیس و کهن خطى اسلامى نخستین کتابخانه در کشور ایران و سومین کتابخانه در جهان اسلام به شمار مى‌آید که نزد پژوهشگران و محققان داخلى و خارجى از شهرت و اعتبار خاص برخوردار است.
رهبر کبیر انقلاب، حضرت امام خمینى(ره)، در بخشى از پیامشان به دولت وقت درباره این کتابخانه چنین مرقوم داشته‌اند: «کتابخانه حضرت آیت‌الله آقاى نجفى مرعشى ـ‌دامت برکاته‌ـ از کتابخانه‌هاى کم‌نظیر و شاید بتوان گفت بى‌نظیر ایران است...»
روند رو به گسترش این کتابخانه به‌گونه‌اى است که در آینده‌اى نه چندان دور در ردیف نخستین کتابخانه‌هاى جهان اسلامى قرار خواهد گرفت.
ایبنا