نفت
کشمکش خوانین و سندیکا و مأموران سیاسى انگلیسى باعث شد تا بیست نفر از افراد هنگ نیزه‌دار بنگال به فرماندهى ستوان آرنولد ویلسون به عنوان حافظ کنسولگرى انگلیس در اهواز، و در واقع براى ایجاد آرامش و امنیت به مسجدسلیمان و منطقه اکتشاف نفت فرستاده شوند. این امر نشان مى‌داد که روابط بین سندیکاى نفت و خوانین دوستانه نبوده و با این اقدام گام دیگرى در دخالت روزافزون...
سوابق و بیوگرافی تعدادی از خوانین بزرگ بختیاری که در جریان قرارداد نفتی دارسی حضور داشته و از امضاکنندگان و ذی‌نفعان آن بشمار می‌روند در این نوشتار آمده است. همچنین کوشیده شده با استفاده از اسناد مکتوب و عکس‌های باقیمانده از آن دوران به غنای این مطلب افزوده شود. 1. حسینقلی‌خان ایلخانی حسینقلی‌خان ایلخانی پسر بزرگ جعفرقلی‌خان، مادرش بی‌بی شاه‌پسند دختر علی صالح‌خان است....
در سال‌هاى جنگ جهانى اول و قبل از آن، تلاش دولت انگلستان براى حفظ امنیت و آرامش در مناطق جنوبى به ویژه مناطق نفتخیز افزایش یافت و همان‌گونه که قبلاً گفته شد، در راستاى این سیاست، تونلى ــ وزیر مختار انگلیس در تهران ــ براى عقد قراردادى بین خوانین مداخله کرد. طى این قرارداد، نصیرخان سردار جنگ براى مدت پنج سال به عنوان ایلخانى انتخاب شد. به نصیرخان اجازه داده شد که درآمدهاى منطقه بختیارى را...
هنوز چند ماهى از توافق بین خوانین، رینولدز و دکتر یانگ براى تنظیم امور حراست و نگهبانى از تأسیسات و مناطق نفتى نگذشته بود که مشکلات جدیدى بین دو طرف بروز کرد. این مشکلات از آنجا ناشى شد که دو تن از خوانین بختیارى، یعنى لطفعلى‌خان امیرمفخم و محمدجوادخان سردار اقبال[1] طى نامه‌اى به ویلانز[2] ــ جانشین مدیر میادین نفتى شرکت نفت ایران و انگلیس در میدان نفتون ــ به اقدامات شرکت اعتراض...
به دنبال تلاش‌های ویلیام ناکس دارسی[1] ــ سرمایه‌دار تبعه استرالیا ــ برای اخذ امتیاز نفت از دولت ایران و مساعدت‌های سفارت انگلیس در تهران دارسی موفق شد در ماه می سال 1901م/ ماه صفر سال 1319ق، امتیاز اکتشاف، استخراج و حمل نفت را در همه ایالات ایران، به جز ایالت شمالی به مدت شصت[2] سال و به شکل انحصاری به دست آورد.[3] انگلیسی‌ها با این اقدام فرصت تازه‌ای به دست آوردند تا ضمن کسب یک امتیاز مهم،...
غلامحسین خان (شجاع السلطان، شهاب السلطنه، سردارمحتشم) پسر چهارم امام قلى خان حاجى ایلخانى و مادرش حاجیه بى بى زینب دختر ابدال خان و خواهر مادرى صمصام‌السلطنه در سال 1275ه ق متولد شد و براى اولین بار در سال 1905م، 1323ه ق و بار دیگر در سال 1907م براى مدتى به عنوان ایل بیگى بختیارى انتخاب شد. در اواخر سال 1906م، 1324ه ق و اوایل سال 1907م، 1325ق که بین اولاد ایلخان و حاجى ایلخانى بر سر تصاحب...
نفت ایران نقش تعیین‌کننده‌ای در سمت و سوی حوادث کشور در یکصد سال اخیر داشته است و باید در چارچوب رقابت‌های بین‌المللی کمپانی‌های نفتی مورد ارزیابی قرار گیرد. پیش از همه باید یادآوری کرد از سال 1880م، تراست استاندارداویل که متعلق به راکفلرها بود، موقعیت بسیار مناسبی در آمریکا و بازارهای جهانی به دست آورد. این تراست بیش از همه از طرف صنعت نفت باکو که در اختیار خاندان‌های...
دولت انگلیس که در دوران حیات سلسله قاجار، روابط پرفراز و نشیب و رو به گسترشی را در ایران طی می‌کرد، ایران را بیشتر به عنوان سرزمینی حائل بین روسیه تزاری و مرزهای مستعمره طلایی‌اش ــ هند ــ می‌نگریست. به همین دلیل چندان تلاشی برای سرمایه‌گذاری در ایران و دفاع از آن سرمایه‌گذاری و منافع احتمالی نمی‌کرد زیرا می‌خواست از تشدید رقابت و تحمل هزینه‌های آن با روسیه با توجه به همجواری...
با بررسی ابعاد مختلف قیام سال 1308 شمسی، به رهبری علی مردان خان بختیاری، می‌توان چند ویژگی بارز برای آن برشمرد: نخست آن که، این قیام رنگ و بویی مذهبی و جنبۀ دینی داشت. چنانکه در فصل اول گردید، شواهد تاریخی نشان می‌دهد که دین مهمّ‌ترین عامل در خیزش‌های مردمی ایلات لر بوده است. بعد از ورود اسلام به ایران، در کوه‌های بختیاری و لرستان بیش از سی جنبش اجتماعی، سیاسی و دینی ظهور کرده و در...
.... با وجود آنکه در هنگام امضاى قرارداد مقدماتى، دو طرف ذى‌حجه سال 1328ق/ فوریه 1911م را براى برگزارى اجلاس و مذاکرات نهایى تعیین کرده بودند، ولى تشکیل اجلاس به تعویق افتاد و وقفه در مذاکرات طولانى شد. علت این وقفه، تشدید اختلافات بین دو خانواده ایلخانى و حاجى‌ایلخانى بود؛ زیرا دو ماه پس از عقد قرارداد مقدماتى بین نمایندگان خوانین بختیارى از هر دو خانواده، با دستور خوانین بزرگ از جمله سردار اسعد،...
علی قلى خان سرداراسعد، پسر سوم و چهارمین فرزند حسین قلى خان ایلخانى از تیره هفت لنگ بختیارى و نوة دخترى نجف‌خان ــ نوه الیاس‌خان ــ است. در سال 1274ق در چهارمحال متولد شد. سایر برادران او اسفندیارخان و نجفقلى‌خان (برادران بزرگ‌تر) و خسروخان سردارظفر، یوسف‌خان امیرمجاهد و امیرقلى‌خان (برادران کوچک‌تر) بودند. او خواهر دلاورى به نام بى‌بى مریم نیز داشت که بعدها...
سیاست انگلستان در ایران در طول سالهای پایانی جنگ بین‌الملل اول متناسب با تغییر و تحولات در روسیه و انقلاب آن کشور و تأثیر انقلاب روسیه در مناطق مختلف ایران، به ویژه پس از مخالفت با تصویب قرارداد 1919م/1297ش دستخوش تغییر شد. سر پرسی لورین ــ وزیر مختار جدید بریتانیا در تهران ــ مأمور تصحیح، اجرا و ابلاغ این تغییر سیاست انگلیس در ایران و انطباق آن با شرایط جدید شد. به همین دلیل پس از کودتای سوم اسفند...
پس از آنکه نفت در مسجدسلیمان فوران کرد، مهم‌ترین اقدام کشیدن خطوط تلگراف و تلفن بود. خط تلگراف، مسجد سلیمان را به بندر خرمشهر مربوط می‌کرد، این عمل بدون اطلاع نمایندگان ایران در مجلس دوم و دولت انجام می‌گرفت. افتخار‌الواعظین از نواب وزیر امور خارجه پرسید چندی قبل خبر کشیدن سیم تلگراف از خرمشهر تا معادن نفت گزارش شده است. وزیر پست و تلگراف این خبر را تکذیب کرده و «فرمودند...
در ماه مارس 1930، مکس ام. دیکسن ، نماینده آمریکایی «شرکت نفتِ باند و شئر» نیویورک همراه با شخصی به نام حسین مصطفی‌اف (حسن مصطفی بِیگ) با هدف کسب امتیاز نفت در پنج استان شمالی که در حوزه امتیاز شرکت نفت انگلیس و ایران نبود وارد تهران شد. تلاش‌های دیکسن نهایتاً نافرجام ماند، ولی مذاکراتی که با تیمورتاش، فروغی، و دیبا، حسابدار دربار، انجام داد تا حدودی نظام رشوه را در محافل عالی...
در ماه مه 1901، یک تبعه انگلیس به نام ویلیام ناکس دارسی، امتیاز شصت سالهای برای حق انحصاری اکتشاف، استخراج، و تصفیه فراورده‌های نفتی، و همچنین حق انحصاری احداث خط لوله نفت در کل ایران بجز پنج استان شمالی هم‌مرز روسیه را به دست آورد. حوزه این امتیاز مساحتی در حدود 400 هزار مایل مربع از خاک ایران را در بر می‌گرفت. «در عوض، صاحب امتیاز [دارسی] موافقت نمود که مبلغی معادل 20 هزار لیره [در...
با توجه به ساختار قبیله‌ای – فئودالی جامعة ایران در قرن نوزدهم، و جایگاه ویژه ایران در سیاست‌های منطقه‌ای انگلیس، شناخت ایران در دستور کار مستشرقان، دیپلمات‌ها و عوامل اطلاعاتی انگلیس قرار گرفت. سفرهای اکتشافی انگلیسیان به گوشه و کنار ایران و سرکشی به ایلات و عشایر، به همین منظور صورت می‌گرفت. بخشی از سیاست‌های انگلیس در ایران، به‌ویژه در جنوب ایران، ایجاد و برقراری رابطه...
… از نظر دکتر یانگ، مسئله دوگانگى ریاست نگهبانان مناطق نفتى مشکلات جدى را در پى داشت که او امیدوار بود بتواند با تشویق خوانین کارى کند که آنها از رسم قبلى دست برداشته و یک نفر با به عنوان رئیس نگهبانان تعیین کنند. عنصر خطرساز فراتر از توان و قدرت سردار جنگ، تغییر پى در پى دولت‌ها در تهران بود. به ویژه اینکه خوانین به دلیل عملکرد خود محبوبیتى نداشتند. به طور مثال، دکتر یانگ به...
قرارداد دسامبر 1920 آرمیتاژ- اسمیت ناظر بر روابط دولت ایران با شرکت نفت انگلیس و ایران بود. اس. ای. آرمیتاژ- اسمیت ، که به موجب مفاد قرارداد اوت 1919 انگلیس و ایران به مستشاری مالی انگلیس در ایران منصوب شده بود، برای حل و فصل اختلافات موجود، از طرف دولت ایران با شرکت نفت انگلیس و ایران وارد مذاکره شد. معروفترین بند قرارداد 1920 پرداخت 1 میلیون لیره برای تسویه حق‌الامتیازهای معوق و حل و...
افزایش قیمت نفت در دهه 1350ش در ایران، موجی از ذوق‌زدگی را در سران حکومت پهلوی به‌وجود آورد؛ به گونه‌ای که بر آن شدند با شتاب بخشیدن در هزینه آن برای سامان بخشیدن به اقتصاد کشور و اقناع افکار عمومی که در گذشته به دلیل سیاست‌های فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی آسیب دیده بود برآیند. مهم‌ترین این اقدامات تسریع در واردات کالاها به‌ویژه کالاهای غیرضروری و تجملاتی، هزینه‌های هنگفت نظامی،...
بعد از کودتای ۱۲۹۹ تاریخ ایران وارد مرحله دیگری از حیات خود شد. دوره‌ای که هر روزش نمایانگر دخالت ابرقدرت‌ها در امور سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ما بوده است. قدرت‌های جهانی به وسیله عوامل داخلی خود در امور رهبری اداره مملکت سیاست‌های غرض آلود خود را به نوعی اعمال می‌کردند و هر روز نقشه‌های تازه برای کشور ما می‌کشیدند و دولت‌های سرسپرده به مطامع غرب، در طول تاریخ معاصر عامل اجرایی این سیاست‌های استعمارگرانه بودند.
