حیدرخان عمو اوغلی
این شماره از نشریه الکترونیکی گذرستان را به مرور زندگی حیدر عمو اوغلی این مرد هزار چهره تاریخ معاصر ایران اختصاص دادیم. درباره او تاکنون مقالات متعددی نوشته شده است. اما به دلیل نقش پیچیده و چند وجهی که در تاریخ ایران ایفا کرده، هنوز تمامی ابعاد زندگانی او به درستی روشن نشده است. نقش او در جریان انقلاب مشروطیت، نقشی که به عنوان مغز متفکر گروه تروریستی موسوم به «کمیته مجازات» داشت ، نقشی که در نهضت جنگل ایفا کرد و خیانتی که در قبال میرزا کوچک خان از خود نشان داد. و در لابلای همه این نقش ها همکاری او با دولت روسیه تزاری و بعدها با دولت عثمانی و در دوره گشت و گذار در اروپا همه قابل توجه و بازبینی تاریخی و عبرت آموزی است.
مقالات ارائه شده گرچه جدید نیستند اما گردآوری آنها در یکجا و انتخاب دیدگاه‌های مختلف در باره حیدرعمو اوغلی این امکان را پیش رو پژوهشگران قرار می‌دهد که در قالب یک نشریه با زوایای مختلف سیر تاریخی نقش آفرینی او در تاریخ معاصر ایران بیشتر آشنا شوند.
حیدرخان عمواوغلی، از نخستین رهبران چپ ایران. در مورد ملیت و زادگاه او اختلاف است. محمد قزوینی که حیدرخان را از نزدیک می‌شناخته، وی را از رؤسا و ارکان مجاهدان خارجی، یعنی غیر ایرانی، دانسته است که در اوایل مشروطه، داوطلبانه به ایران آمد [1]. عباس اقبال آشتیانی نیز[2] او را از مردم قفقازیه و از اتباع دولت روسیه تزاری شناخته است، ولی به گفته کسروی [3]، وی از مردم سلماس بود و در قفقاز بزرگ شد. در حالی‌که...
حیدرخان در سال ۱۲۵۹ در ارومیه به دنیا آمد اما در قفقاز بزرگ شد. «حیدرخان فرزند مشهدی میرزاعلی اکبر بوده که مردم او را عمو خطاب می‌کردند و به همین جهت حیدرخان را هم عمو اوغلی (پسر عمو) گفته‌اند. جد حیدرخان حاجی ملاعلی تاری ویردیوف بوده.»حیدر خان پس از تحصیل در رشته مهندسی برق در تفلیس، به خراسان می‌رود: «می‌گویند چون در دوره قاجار خواستند برای بارگاه حضرت رضا برق بکشند و لذا احتیاج به...
روز دهم شهریور 1295 تشکیلاتی به نام «کمیته مجازات» به طور مخفی تشکیل شد تا اشخاص را ترور کند. این کمیته عده زیادی از آدمکشان حرفه‌ای را اجیر کرد. کمیته مجازات عنوان گروهی بود با مشی قهرآمیز که 10 سال پس از انقلاب مشروطیت شکل گرفت و می‌خواست از طریق اعمال خشونت به آرمان‌های خود دست یابد. این گروه گرچه عمری بیش از دو سال نداشت اما حکایتی مکرر داشت در سال‌های بعد. بعد از به توپ...
حیدر عمواوغلی از چهره های سرشناس چپ در قیام مشروطیت است که در سال ۱۲۵۹ ه.ش در ارومیه یا به قولی در سلماس زاده شد، اما دوران کودکی و نوجوانی و دوره تحصیلات خود را به دلیل مهاجرت خانواده در قفقاز به سر برد و پدرش علی اکبر افشار طبیب بود و درمیان مردم نفوذ داشت و مردم او را عمو خطاب می کردند، از همین رو حیدرخان به عمواوغلی پسرعمو شهرت یافت. در قفقاز آنها نام خانوادگی تاری وردیوف ترکی و روسی خدادادزاده...
حیدرخان عمو اوغلی از چهره‌های مشهور جنبش مشروطه در ایران است که در جریان اختلافات در نهضت جنگل، توسط میرزا کوچک خان جنگلی به قتل رسید. حیدرخان از موسسان حزب اجتماعیون عامیون ایران بود که از اوتیس سلطانزاده، دبیر کل حزب سوسیال دموکرات ایران شد. گزارش رویداد۲۴ درباره زندگی پرماجرای حیدرخان عمو اوغلی را بخوانید. «انقلاب یک شام اجتماعی، رویدادی ادبی، طراحی یا گلدوزی زیبا نیست. نمی‌توان...
پس از شکست انقلاب ۱۹۰۵ روسیه حیدرعمواغلی مسافرتی به کشورهای اروپائی نمود. وی در این مسافرت‌ها به تکمیل معلومات فنی و دانش سیاسی خود پرداخت. حیدرخان طبق توصیه انجمن مجاهدین فنون ساختن بمب و سایر اسلحه و ادواتی که به کار مبارزه انقلابی می‌خورد آموخت. در سال1286 شمسی ( ۱۹۰۷ میلادی) یعنی یکسال پس از پیروزی انقلاب مشروطه او مجدداً به ایران بازمی‌گردد و فعالیت انقلابی خود را در راس مجاهدین و...
یکی از چهره هایی که هنوز نیز پس از سالها که از نهضت جنگل می گذرد، به درستی بررسی نشده و عملکرد و مأموریت و شخصیت او در میان غبارافکنیهای فراوان و اظهار عقیده های متناقض، همچنان در پرده ابهام باقی مانده، «حیدر عمواوغلی» است. حیدرخان عمو اوغلی که او را «چراغ برقی»، «بمبیست» و «بمب ساز» نامیده اند، در حقیقت تاری ویردیوف «خداداد» نام دارد و در سال1259 ه.ش (1880 م) در شهر ارومیه به...
در سلسله مقالات «دو قرن فراز و نشیب مطبوعات و سیاست در ایران» نامی از حیدر عمواوغلی به‌میان آمده بود و نگاهی به خاطرات سید حسن تقی‌زاده که می‌نویسد «... پس از یک سال که آقا سید عبدالله (آیت‌الله بهبهانی) از کربلا برگشت و قدرت پیدا کرد، یک شب او را کشتند. دو دستگی پیدا شده بود. حتی گفتند من دست در کشتن سید عبدالله داشتم. دروغ محض بود... شاید حیدرخان برقی دست داشت». یکی از...
حیدرخان عمو اوغلی، فرزند مشهدی علی‌اکبر، در سال ١٢٥٩ش متولد شد. روحیه زیرکانه حیدرخان و به جا نگذاشتن رد پا از خود، باعث شده است حافظه تاریخی و تاریخ‌نویسی در مورد وی با تردید و حدس و گمان‌های متعدد روبه‌رو شود
در میان اوراقی که در لابلای کتابهای خطی آیت‌الله محدث قمی به دست آمد، یکی هم نوشته کوتاهی است که از طرف افراد «کمیته مجازات دموکرات مشهد» بعنوان تهدید وی از سخنانی که در انتقاد از امریکائی‌ها در منبر ایراد کرده بود، برایش ارسال داشته اند. عین آن نوشته این است: «آقای آقا شیخ عباس قمی! پدر سوخته! شنیدم که در منبر از امریکائی‌ها حرف بد می‌زنید، اگر شنیده شد که دومرتبه از این گونه...
کتاب «خاطرات حیدرخان عمواوغلی» اخیر به کوشش ناصرالدین حسن‌زاده در اختیار علاقمندان قرار گرفته است. حسن‌زاده گردآورنده اسناد و مدارک تاریخی است و خود آنطور که در کتاب می‌گوید روزی برای خرید اسناد قدیمی به منزل دوستی می‌رود: «هنگام خداحافظی ناگهان چشمم به کارتن اسنادی افتاد که در گوشه‌ای قرار داشت... ضمن مطالعه بعضی اسناد دریافتم که محتویات کارتن بازمانده اسنادی از علی...
«خاطرات حیدرخان عمواوغلی» یکی از کتابهای پرفروش نشر نامک است. بخش‌هایی با عنوان خاطرات برای نخستین‌بار به کتاب اضافه شده که این بخش تازه خاطرات اسنادی به قلم علی‌اکبر داور است و با افزودن این بخش قسمت مهم و مهجور مانده مبارزات حیدرخان و دیگر آزادیخواهان آذربایجان را در وقایع مشروطه روشن می‌کند. محمد صدری، مدیرمسوول انتشارات نامک، با به پرفروش‌ترین کتاب این...
: روز 12 آذر ماه سالروز کشته شدن حیدرعمواوغلی مبارز مشهور مشروطیت است که در جریان نهضت جنگل به رهبری میرزا کوچک خان جان خود را از دست داد. حیدرخان عمواوغلی نزد تمام مبارزان مشروطه به خوبی شناخته شده ونفوذی کم نظیرداشت. چنان که می دانیم یک سال پس از گذشت انقلاب جنگل به گیلان آمد. برخلاف تفکر رایج ،حیدرعمواوغلی به هیجوجه بلشویک(لنینیست) به مفهوم دقیق کلمه نبود.اگر بخواهیم شاخص ومعیار...
واقعه ملاسرا که اوج اختلافات و از هم پاشیدگی نهضت جنگل را نشان می‌دهد بعد از گذشت نزدیک به100 سال هنوز ابعاد پیدا و پنهان زیادی دارد. این واقعه که به کشته شدن حیدرعمواوغلی از سران متاخر نهضت جنگل منجر شد همان زمان از سوی افراد بسیاری به میرزا کوچکخان یا یارانش نسبت داده شد. در واقع غیبت کوچکخان در نشستی که خود یکی از محورهای اصلی آن بود، باعث شد این قضیه توطئه‌ای از جانب او تفسیر شود....
پائیز که می شود، تراژدی مرگ سران نهضت جنگل بر گیلان سایه می افکند. بخصوص سرانی که چگونگی مرگشان هنوز رازآلود است. «حیدرخان عمواوغلی» دیر به نهضت پیوست، با یک کشتی بارِ اسلحه از روسیه. به انزلی نرسیده، با توطئه ای ساختگی دستانش را بستند، سلاح ها را به میرزا تحویل دادند و حیدر به رشت به احسان الله خان دوستدار پیوست. برنامه بود تا حیدر با تشکیل کمیته ی پنج نفره نقش میانجی بین بلشویکهای رشت و...
روز 31 خرداد 1299 «حزب کمونیست ایران» ، موجودیت خود را در خارج از ایران اعلام کرد. تشکیل حزب کمونیست ایران، در محله «صابونچی» واقع در باکو، تحت عنوان «حزب عدالت» انجام گرفت و اسدالله غفارزاده بعنوان صدر این حزب انتخاب شد. آنطور که پیشه‌وری در تاریخچه حزب عدالت منتشره در روزنامه‌اش بنام آژیر می‌نویسد: «بیچاره را (یعنی غفارزاده را) پیش از آنکه خود را به جنگل برساند، در...
: پس از خاتمه جنگ جهانی اول، روس‌ها و انگلیس‌ها در همه امور ایران دخالت می‌کردند و عده‌ای از جراید و رجال را عامل اجرایی خود کرده بودند. این وضع باعث شد که میرزا ابراهیم‌خان منشی‌زاده انجمنی سرّی تشکیل دهد. او و دوست دیرینش اسدالله‌خان ابوالفتح‌زاده در اوایل شهریور ۱۲۹۵ طرح تشکیل کمیته مجازات را ریختند و کمی بعد محمد نظرخان مشکوه الممالک به این دو پیوست و «کمیته مرکزی...
