سقوط پهلوی دوم - فجر انقلاب
اشاره
تا پیش ازپیروزی انقلاب اسلامی بیشتر نظریه پردازان انقلاب در جهان، هرگونه حرکت انقلابی در جهان را یا برگرفته از اندیشه‌های لیبرالیستی می‌دانستند و یا بر اساس دیدگاه‌های مارکسیستی تحلیل می‌کردند. اما انقلاب اسلامی تجربه منحصر بفردی بود که برپایی یک انقلاب همه جانبه را براساس اندیشه دینی به همه مسلمانان جهان نوید داد. امری که تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی برای کمتر کسی باورکردنی بود. در همان زمان اکثر نظریه پردازان انقلاب درجهان معتقد بودند که باورهای دینی نمی‌تواند به حرکت انقلابی منجر شود. اندیشه دینی از نگاه آنها فاقد شرایط لازم برای تشکیل یک نظام سیاسی جدید بود. اما تشکیل نظام جمهوری اسلامی خط بطلانی بر این نظرات کشید.
انقلاب سلامی در ایران از طریق حضور مردم در صحنه مبارزه علیه شاه تحت رهبری امام خمینی و با اتکاء به اسلام به عنوان ایدئولوژی رهایی‌بخش به پیروزی رسید و در سایه آن نخستین بار آزادی و استقلال خواهی از طریق گفتمان انقلاب اسلامی به جهانیان عرضه شد.
در «گذرستان» پیش رو تلاش شده تا دلایل فروپاشی نظام شاهنشاهی در ایران و زمینه‌های شکل‌گیری انقلاب اسلامی در کنار تاثیر گذاری آن بر تحولات منطقه و جهان از دیدگاه‌های نویسندگان و پژوهشگران بررسی شود.
اگر قرن بیستم را قرن اوج وابستگی کشورهای مختلف به قدرتهای سلطه گر بدانیم، سخن گزافی نگفته ایم. تحولات اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم شرایطی را به قدرتهای جهانی تحمیل کرد که تدابیر آنها را برای اشغال کشورها با چالشهای جدی روبه رو ساخت. از این رو آنها به ناچار دست به تغییر تاکتیک زدند و به جای اشغال کشورها، با تحمیل عناصری بی کفایت و ضعیف و بی ریشه، دول مختلف را به شکل جدیدی وابسته کردند. به...
محققان و صاحب نظران در بیان علل و عوامل فروپاشی رژیم پهلوی موارد متعددی را برشمرده و پیرامون هر یک از آنها سخن فراوان گفته یا نوشته اند؛ مواردی همچون نبود آزادی سیاسی، برخوردهای خشن با مخالفان و منتقدان، اهتمام به دین زدایی از جامعه، ترویج فساد اخلاقی، وابستگی به بیگانگان، فساد اداری و مالی، سیاست های غلط اقتصادی و ... البته همه اینها درست است و هر کدام در جای خود سهمی در سقوط شاه و فروپاشی...
این مقاله درصدد است با تبیین سیاست خارجی امریکا در مقطع سقوط شاه و پیروزی انقلاب اسلامی، نگاهی به دکترین نیکسون و کارتر انداخته با نگاهی به اوضاع داخلی و سیاست خارجی امریکا و ایران در زمان شاه به بررسی نظام تصمیم گیری و اجرای سیاست خارجی در این دوران بپردازد و شرایط نظام بین الملل و رابطه آمریکا با ایران و مواضع آن کشور در مقطع سقوط شاه و پیروزی انقلاب اسلامی را مورد توجه قرار دهد. سپس به این...
نگاهی گذرا به تحولات عمده در دوران پهلوی از روی کارآمدن رضاخان میرپنج تا عزل وی از سلطنت و جانشینی فرزندش و نیز کودتای 28 مرداد 1332 برای هر ناظر بی طرفی شکی بر وجود سلطه و نفوذ قدرتهای ذی نفوذ و سلطه گر در این کشور باقی نمی گذارد . دوره حکومت رضاشاه در حقیقت دوره سلطه کامل انگلیس بر ایران بود و مجموعه ساختار تصمیم گیری در رژیم ایران از آغاز تا سرانجام بر اساس خواست دولت انگلیس و در جهت منافع...
اگرچه دولت انگلستان به خاطر سیاستهای اروپایی خود در رویارویی با اتحاد مثلث و کوتاه کردن دست روسیه تزاری از اعمال نفوذ در دربار ایران، از جنبش مشروطیت حمایت کرده بود، ولی بی کفایتی و فساد دولتهای مشروطه و به خصوص شکست قرارداد 1919 مشهور به قرارداد وثوق الدوله موجب گردید که انگلیسها از استقرار دمکراسی در ایران به کلی مأیوس شوند و در جستجوی دیکتاتوری نظامی، مقتدر و ضد کمونیست برآیند که...
سرزمین فلسطین به لحاظ ویژگیهای مذهبی، جایگاه ممتازی نزد مردم مسلمان ایران داشته است. دولت ایران از اواخر سده 19 میلادی و در پی مهاجرت جمعی از تجار به فلسطین، اقدام به تأسیس دفتر نمایندگی در آن سرزمین کرد. این مرکز کارپردازی، نخست به مسائل اقتصادی و تجاری بازرگانان ایران رسیدگی می کرد سپس به موضوعات دیگری از جمله کمک به کاروانهای زیارتی، تبلیغاتی، فرهنگی، تهیه اطلاعات و گزارشهای منطقه ای...
فراز و فرود تمدنی اقوام و ملل در تاریخ، گواهی می دهد که هیچ ملتی تحت انقیاد و سلطه درنیامده است مگر آنکه مقدم بر آن در وادی پذیرش پست تر بودن خویش و برتری ملت فزونی طلب و سلطه جو گرفتار شده باشد. شاید امروز برای بسیاری از اقشار جامعه قابل فهم و درک نباشد که چگونه از دوران افول سلسله قاجار، دست اندرکاران اجرایی با تن دادن به قراردادهایی، اداره امور کشور را به بیگانگان واگذار می کردند. این جهت گیری...
: نظام دوقطبی حاکم بر ساختار بین المللی در دو دهه 1960 و 1970م، کشورهای جهان سوم را در میان سردمداران دو بلوک شرق و غرب تقسیم کرده آرایش ژئوپلتیکی خاصی برای جهان ترسیم کرده بودند که کشورها فقط در چهارچوب استراتژی و منافع تعریف شده یکی از دو ابرقدرت در برابر ابرقدرت دیگر معنا و هویت پیدا می کردند. در چنین وضعیتی، ایران در دوره ی پهلوی دوم عنوان ژاندارم غرب در منطقه را کسب کرد و یکی از حکومتهایی...
: بررسی عوامل سقوط رژیم پهلوی با کندو کاو در تاریخ منطقه ای خراسان، علی رغم اینکه همه عوامل را در برنمی گیرد و بنیادی ترین آنها نیز نمی باشد؛ اما روشنگر یکسانی و فراگیری علتها در سقوط حکمتها است. بویژه اینکه این دستاورد نه از راه انتزاعی و ذهنی، بلکه از راه ارزیابی ده ها هزار سند و داده های قطعی تاریخی فراهم آمده است. براساس این داده ها، از ترکیب ضعف در سه حوزه اجتماعی،...
فروپاشی نظام پهلوی در 22 بهمن 1357 و ظهور انقلاب اسلامی در ایران سبب به وجود آمدن مباحث عدیده ای شده است. از جمله این مباحث مووضع وابستگی رژیم پهلوی به غرب بویژه ایالات متحده امریکا می باشد. طرفداران انقلاب نه تنها وابستگی رژیم شاه به امریکا را یکی از دلایل اصلی نارضایتی مردم ایران از وی برمی شمردند، بلکه به اعتقاد آنان محمدرضا پهلوی و مجموعه ساختار قدرت زیر نظر وی در عمل چیزی بیش از یک «کارگزار»...
یکی از پرسشهای مهم در بررسی موقعیت رژیم های سیاسی بحث برخورداری از مشروعیت سیاسی است. اینکه مبانی مشروعیت آن کدام است؟ منابع قدرتش داخلی است یا خارجی؟ تعریف مشروعیت واژه «مشروعیت» در متون سیاسی معادل واژه «Legitimacy» است. این واژه از ریشه لاتینی Leg یا Lex به معنای قانون (Low) گرفته شده و با واژه هایی نظیر «Legal» به معنای قانونی و Legislation به معنای وضع قانون یا تقنین و Legitimate به معنای مشروع،...
اگر بخواهیم تعریف کوتاهی از انقلاب اسلامی سال 57 داشته باشیم باید بگوئیم که این انقلاب رژیم وابسته 57 ساله پهلوی را واژگون ساخت. وابستگی بزرگترین بدبختی ملت در دوران معاصر است. اشخاصی که به هر دلیلی-آشکارا و یا پنهانی-طوق وابستگی را به گردن می آویزند و به جای خدمت به امت و اجرای عدالت در جهت خواسته بیگانگان تلاش می کنند، سرنوشتی جز رسوایی و ننگ و هلاکت با بدترین وضع و باقی گذاشتن بدنامی و لعن و نفرین...
با توجه به عمق و گستردگی دامنه ی انقلاب اسلامی ایران و تنوّع علل و عوامل سقوط و رژیم پهلوی و وقوع انقلاب(1)، و با عنایت به اینکه این عوامل از وجوه مختلف و متعدّد قابل بحث و پی گیری است، در این مقاله عمدتاً به وجه وابستگی رژیم به خارج در ابعاد سیاسی، نظامی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی خواهیم پرداخت و به مقوله هایی چون فساد و استبداد و غیره به صورتی کوتاه و بسیار گذرا خواهیم کرد. امروزه با...
