اسدالله علم و سلطنت محمدرضا  پهلوی

گفتاری که پیش‌روی خوانندگان محترم قرار دارد حاصل تلاشی است چندساله در تعمق و غور و بررسی منابع، اسناد و مدارک بر جای مانده از اسداله علم. پیش از این در دفتری جداگانه زندگی سیاسی خاندان علم به طور کلی و زندگی سیاسی اسداله علم به طور اخص توسط نگارنده این سطور مورد بررسی قرار گرفته است. با این حال از آنجایی که به دلایل عدیده‌ای زوایای مختلف زندگی سیاسی، اجتماعی و ... اسداله علم آخرین شخصیت قدرتمند و قابل اعتنای خاندان علم آن چنان که باید روشن نشده بود، نگارنده برای انجام تحقیقی گسترده‌تر و در عین حال انسجام‌یافته‌تر درباره اسداله علم ناگزیر شد تا خلاء موجود را در حد بضاعت مزجات خود بپوشاند. این خلاء هنگامی بیش از پیش آشکار شد که منابع مختلف نظیر کتب تحقیقی، خاطرات و بالاخص اسناد و مدارک جدیدی درباره زوایای مختلف زندگی اسداله علم به دست آمد و این خود اشتیاق نگارنده را جهت انجام تحقیق بیشتر کرد. در این میان بالاخص اسناد تازه‌یاب مرکز اسناد مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران و مرکز اسناد مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی بیش از هر منبع دیگری به مقصود مطالعاتی و تحقیقاتی نویسنده یاری رساند. به ویژه اسناد بکر و کمتر دست‌یافتنی مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی گره‌گاه‌های بسیاری از جوانب مختلف حیات سیاسی ـ اجتماعی اسداله علم و حوادث مربوط به او را برای نگارنده روشن ساخت. با این حال این پایان راه نیست، چرا که بدون تردید بخش اعظمی از اسناد و مدارک بر جای مانده از اسداله علم هنوز در مراکز اسنادی پراکنده کشور کماکان مکتوم مانده و در معرض دید و داوری قرار نگرفته است. امید است در آینده‌ای نه چندان دور این معضل اساسی از پیش روی محققین و مورخین برداشته شود تا تحقیقات آتی محققان بالاخص در عرصه تاریخ معاصر ایران در بستری منطقی‌تر و روشنگرانه‌ تداوم یابد.
از ویژگی‌های این تحقیق تنوع و گستردگی تقریباً قابل توجه منابع مطالعاتی آن بوده‌ست. تقریباً کمتر منبع چاپی نظیر کتب، نشریات ادواری، روزنامه‌ها و ... دوره سلطنت محمدرضا پهلوی را می‌توان سراغ گرفت که مطلبی درباره اسداله علم نداشته باشد. اگر چه این امر از یک سو به غنای مدارک خام تحقیق حاضر افزود،‌ اما از سوی دیگر به علت اظهارنظرات متعدد و گاه متناقض، داوری نهایی را برای نگارنده مشکل می‌ساخت. با تمام این احوال نهایت سعی صورت گرفته است تا منابعی که بیشتر با حقیقت قرین بوده‌اند مورد ارجاع و اِسناد قرار گیرند و از هر گونه داوری یک سویه و جانبدارانه خودداری شود. گو این که چنانکه در مباحث آتی هم خواهیم دید تمام اظهارنظرها و داوری‌ها درباره موضوع پژوهش مبتنی بر اسناد و مدارک بوده و از آوردن هر گونه سخن وگ فتار بدون پایه‌ای اجتناب شده است و به ویژه داوری‌ها و فرضیاتی هم که غالباً در اوایل هر فصل ارائه شده است مبتنی بر اسناد و مدارکی بوده است که نویسنده در مباحث بعدی همان فصل به اثبات آن همت گماشته سات.
در انجام این پژوهش بالاخص مدیون همسر گرانقدرم سرکار خانم اقبال حکیمیون هستم. ایشان تقریباً در تمام مراحل تحقیق یاری‌گر نگارنده بوده است. سرکار ایشان دست کم یک هزار فیش از کتب و سایر منابع مطالعاتی را برای تحقیق حاضر تهیه و تدوین نموده است و مهم‌تر از این قریب 1200 صفحه دستنوشته نگارنده را با خطی بسیار زیبا پاکنویس کرده‌اند. مضافاً این که طی ماه‌ها تحقیق و تدوین اثر حاضر صبر و حوصله قابل ستایش ایشان محیط منزل را به کانون بسیار مناسب برای امور پژوهشی و تحقیقاتی تبدیل کرده بود. به خاطر تمام یاری‌ها و همدلی‌ها از ایشان صمیمانه تشکر و قدردانی می‌کنم.
بر خود فرض می‌دانم تا از جناب آقای عبداله شهبازی محقق سخت‌کوش و ارزشمند تاریخ ایران تشکر و قدردانی کنم. ایشان در مراحل مختلف این پژوهش نگارنده را از راهنمایی‌های ارزنده خود بی‌نصیب نگذاشتند.
استاد بزرگوارم دکتر رضا رئیس طوسی نیز در موارد متعدد راهنمایی‌های لازم را درباره برخی زوایای زندگی سیاسی اسداله علم در اختیار این جانب قرار دارند. از صمیمت، فروتن و حسن نظر ایشان قدردانی می‌نمایم.
از دیگر کسانی که هر یک به نحوی از انحاء در انجام این پژوهش به یاری نگارنده شتافته‌اند باید از سرکار خانم لیلا قدیانی، آقای موسی فقیه حقانی، آقای علیرضا مشایخ، دکتر حسین آبادیان، آقای علی‌اکبر مشعوف، آقای حسین کلاته، آقای غلامرضا شریفی، خانم سکینه کریمی،‌ خانم معصومه عمادی و آقای احمد فاضلی پناه نام ببرم. از تمامی این عزیزان صمیمانه تشکر می‌نمایم.
در پایان باید متذکر شوم که مسئولیت تمام مطالب مندرج در اثر حاضر بر عهده نگارنده می‌باشد و امیدوارم تلاش حاضر بتواند زوایایی مکتوم از تاریخ معاصر ایران را به روی خوانندگان محترم بگشاید. با این حال پیشاپیش اعترام می‌کنم که پژوهش حاضر قطعاً خالی از اشکال و خطا نخواهد بود. بنابراین از پژوهشگران، صاحب‌نظران و مورخان صمیمانه تقاضا دارم مشکلات و اشتباهات احتمالی را به نگارنده تذکر دهند تا در تحقیقات و پژوهش‌های آتی ابواب خطا و اشتباه بیشتر مسدود بماند.